Stan środowiska w województwie małopolskim
Stan środowiska województwa małopolskiego determinowany jest poprzez wpływ czynników komunalnych, działalności gospodarczej i warunków wynikających z położenia województwa w bardzo zróżnicowanej geograficznie części Polski.
Województwo małopolskie zajmuje powierzchnię 15 190 km2 (czyli ok. 5% powierzchni kraju) i zamieszkiwane jest przez 3,2 mln ludności, co przy średniej 214 osób/ km2 stawia je w grupie województw o największej gęstości zaludnienia. Kraków jest miastem o ok. 760 tys. mieszkańców i stanowi centrum przemysłowo-naukowe o znaczeniu ogólnopolskim. Jednocześnie województwo małopolskie jest najbardziej zróżnicowanym pod względem wysokości, posiada w większości charakter wyżynny i górski, a ok. 42% powierzchni to obszary chronionego krajobrazu. Ponad 30% powierzchni województwa stanowią tereny położone powyżej 500 m n.p.m.
Jeśli dodamy do tego drogi tranzytowe o znaczeniu europejskim ze wschodu na zachód i z północy na południe, Tatry, zimową stolicę Polski – Zakopane, liczne miejscowości turystyczno-sanatoryjne z Krynicą na czele, a także niski procent mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej, uświadomi to nam skalę wyzwań, przed jakimi stoją organy ochrony środowiska zarówno w działalności kontrolnej, jak i monitoringowej.
Powietrze
Stacje pomiarowe (automatyczne, manualne, pasywne) zlokalizowane są we wszystkich strefach województwa, ze szczególnym uwzględnieniem aglomeracji krakowskiej, powiatów grodzkich, miast powiatowych, uzdrowisk i parków narodowych. Do ustawowej oceny jakości powietrza, po uwzględnieniu kompletności wyników, wytypowano w 2005 r. 20 stacji stacjonarnych (10 automatycznych i 10 manualnych) oraz 52 stacje pomiarów pasywnych. We współpracy z samorządami i przy wsparciu WFOŚiGW zamontowano także dodatkowo pięć punktów pomiarów pyłu PM10 w Niepołomicach, Myślenicach, Makowie Podhalańskim, Wadowicach i Proszowicach. Na terenie uzdrowisk badany był pył BS metodą reflektometryczną.
Wspomnieć należy, że WIOŚ Kraków posiada bardzo doświadczony zespół, prowadzący automatyczny monitoring powietrza od 1992 r., tj. od momentu utworzenia w Krakowie systemu służącego do tego celu, po decyzji prezydenta USA Georga Busha, przyznającej specjalne fundusze na ten cel. Z tego m.in. powodu decyzją GIOŚ w Krakowie utworzono w 2004 r. krajowe laboratorium referencyjne zanieczyszczeń gazowych powietrza, a pracownik WIOŚ reprezentuje Polskę w unijnej sieci laboratoriów referencyjnych AQUILA.
Składowisko komunalne w Baryczy w Krakowie
Mimo znacznego wysiłku władz Krakowa, eliminacji węglowych kotłowni z centrum miasta i kilkusetprocentowego obniżenia (na przestrzeni ostatnich 15 lat) emisji zanieczyszczeń przez przemysł, Kraków ma typowe dla dużych aglomeracji problemy z przekraczaniem norm zanieczyszczeń pyłowych PM10. Średni zakres ich stężeń wahał się na terenie województwa od 36 µg/m3 w Bochni do 86 µg/m3 na stacji komunikacyjnej przy Al. Krasińskiego w Krakowie. Na tejże stacji zanotowano także maksymalną częstość przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń dobowych pyłu PM10, wynoszącą 231 razy w roku. Zanotowano także przekroczenia dopuszczalnych, 24-godzinnych poziomów dwutlenku siarki w Chrzanowie i Nowym Sączu, mimo że nigdzie nie przekroczony został dopuszczalny poziom stężeń jednogodzinnych, oraz dopuszczalnego poziomu rocznego dwutlenku azotu (40 µg/m3) – na stacji komunikacyjnej w Krakowie 63 µg/m3 a w Oświęcimiu 54 µg/m3. Po dokonanej w 2005 r. ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim do klasy C – wymagającej opracowania programów naprawczych – zakwalifikowano osiem stref: aglomerację krakowską, powiaty: krakowski, chrzanowski, oświęcimski, tatrzański, wielicki oraz Nowy Sącz i Tarnów.
Zjawisko zanieczyszczeń powietrza, głównie pyłem zawieszonym PM10, ma dwa podstawowe aspekty. Niekorzystna róża wiatrów powoduje migrację na teren województwa zanieczyszczeń ze Śląska, mogących stanowić do 30% mierzonych. Drugi problem wynika z tzw. niskiej emisji w sezonie grzewczym. Powodem tak znacznych emisji są w tym przypadku zarówno wysokie ceny czystszych nośników energii cieplnej (gaz, olej, energia elektryczna) oraz powrót do palenia węglem, jak i masowe zjawisko palenia w zimie odpadów domowych. Co ciekawe, często stwierdzamy, że ma ono miejsce w zabudowie jednorodzinnej o stosunkowo wysokim standardzie.
Zanieczyszczenia pyłowe są zresztą problemem ogólnoeuropejskim. Od 2004 r. WIOŚ Kraków był głównym partnerem Wspólnotowego Centrum Badawczego JRC-IES, będącego naukowym zapleczem Komisji Europejskiej w pierwszym po wstąpieniu do UE projekcie szacującym wpływ zanieczyszczeń pyłowych na zdrowie właśnie w Krakowie. Metodologia zakończonego w 2006 r. projektu stosowana ma być w innych aglomeracjach europejskich, mających podobne problemy z zanieczyszczeniami powietrza, nawet jeśli pochodzą z innych źródeł.
Woda
Województwo małopolskie posiada gęstą sieć rzeczną, a największe znaczenie dla stanu czystości wód powierzchniowych mają uwarunkowania wynikające z ich górskiego charakteru, bardzo dużego rozproszenia zabudowy mieszkaniowej – presji ścieków komunalnych oraz spływów powierzchniowych. Obszar województwa prawie w całości położony jest w dorzeczu górnej Wisły, oprócz zlewni Czarnej Orawy (zlewisko Morza Czarnego). Główną rzeką jest Wisła, a ponadto Raba, Dunajec, Poprad oraz Biała Tarnowska. Na terenie Małopolski występują najwyższe w kraju opady i odpływy (średni odpływ 10,1 l/s/km2, w Polsce średnio 5,2 l/s/km2). Ponadto mamy do czynienia z największą zmiennością natężenia przepływów, a topnienie śniegów i związane z tym spływy do rzek mogą szybko powodować znaczny chwilowy wzrost zanieczyszczeń. W przypadku projektowania właściwych przepustowości oczyszczalni ścieków problemem są duże okresowe wzrosty liczby osób korzystających z sieci kanalizacyjnych w okresie letniego i zimowego sezonu turystycznego czy tzw. długich weekendów.
Inspektorat Ochrony Środowiska obejmuje swymi badaniami 92 rzeki i potoki. Badania jakości wód prowadzone są w 134 punktach pomiarowo-kontrolnych. Łączna długość badanych cieków wodnych wynosiła w 2004 r. 302 km. W ramach prowadzonego monitoringu wód powierzchniowych do badań laboratoryjnych pobrano 1042 próbki wody, w których wykonano ogółem 39 943 oznaczenia.
Oceny stanu jakości wód powierzchniowych wg pięciu klas dokonano dla wód 28 rzek i potoków w 46 punktach monitoringu diagnostycznego. Okazuje się, że nie stwierdzono wód bardzo dobrej jakości (klasy I) ani też wód dobrej jakości (klasy II), wody zadowalającej jakości (klasa III) wystąpiły w 28 punktach zlokalizowanych na 16 rzekach, a wody niezadowalającej jakości (klasa IV) wystąpiły w 12 punktach na 10 rzekach. Złą jakość wód stwierdzono w 6 punktach na czterech rzekach, a mianowicie Wisła (Oświęcim, Niepołomice i Górka), Macocha (ujście do Wisły), Wilga (ujście do Wisły) oraz Serafa.Nie stwierdzono zanieczyszczenia ani zagrożeń wynikających ze skażeń związkami azotu pochodzenia rolniczego.
Badaniami objęto również sześć zbiorników zaporowych w 13 punktach pomiarowo-kontrolnych. Niezwykle istotny dla Krakowa jest Zbiornik Dobczycki, zaspokajający ok. 50% zapotrzebowania miasta na wodę. Wstępna ocena jakości wód wykazała, że wody zbiorników należą do klasy II i III.
Dla poprawy stanu czystości wód Wisły największe znaczenie ma niewątpliwie planowane na wrzesień tego roku uruchomienie biologicznej oczyszczalni ścieków Płaszów II w Krakowie, której koszt wynosi prawie 47 tys. euro. Wisła, wpływając na teren Małopolski w V klasie czystości, przed Krakowem oczyszcza się do IV klasy, by następnie, po wpływie ścieków komunalnych z miasta, pogorszyć stan ponownie do V klasy. Po oddaniu tej nowoczesnej oczyszczalni sytuacja powinna ulec radykalnej poprawie, co ma wielkie znaczenie dla całego dolnego biegu rzeki a także Bałtyku.
WIOŚ Kraków odpowiedzialny jest także za monitoring wód granicznych ze Słowacją. Wspólny monitoring prowadzony jest w czterech punktach: dwóch na Popradzie, jednym na Dunajcu i jednym na Czarnej Orawie. Małopolski Wojewódzki Inspektor jest równocześnie kierownikiem polskiej sekcji polsko-słowackiej Grupy ds. Zanieczyszczeń Wód Granicznych, działającej w ramach Komisji Polsko-Słowackiej ds. Gospodarki Wodami Granicznymi. Prowadzony od wielu lat wspólny monitoring świadczy o stopniowej poprawie czystości rzek granicznych, co dla nas jest o tyle ważne, że trzy z nich wpływają ze Słowacji na teren Polski.
Według udokumentowanych geologicznie danych, wielkość zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód podziemnych na terenie województwa wynosi 569,3 hm3, co stanowi 3,5% zasobów Polski i plasuje województwo na 13 miejscu w kraju. Znaczące zasoby wód podziemnych rozmieszczone są na południu i północy województwa, natomiast obszarem o ich deficycie są tereny wschodnie i północno-wschodnie.
W 2004 r. obserwacje jakości wód podziemnych prowadzone były w sieci 33 punktów badawczych. Oparta na wynikach badań monitoringowych ocena wskazuje, że w 2004 r. stwierdzono przewagę wód bardzo dobrej i dobrej jakości – klasy I i II, które stanowią 56,2%; udział wód zadowalającej jakości klasa III wynosi 21,9 %. Wody klasy IV i V to 21,9%. Dane te stanowić powinny ważną wskazówkę dla przedsiębiorstw zarządzających ujęciami wód dla potrzeb komunalnych. W Małopolsce zdecydowanie przeważają powierzchniowe ujęcia wód dla celów spożycia, co w świetle przytoczonych wcześniej informacji o zmienności przepływów, możliwości szybkiego zanieczyszczenia wywołanego topnieniem śniegu lub spływami powierzchniowymi skłaniać powinno do zdecydowanie większego niż dotychczas udziału wód podziemnych w wodach przeznaczonych do spożycia.
Odpady
W województwie małopolskim powstaje rocznie ok. 10 mln Mg odpadów, z czego ok. 95% stanowią odpady pochodzące z prowadzonej działalności gospodarczej. Głównymi źródłami odpadów są: przemysł wydobywczy, energetyka, hutnictwo, przemysł petrochemiczny, sektor komunalny. Coraz większy udział w gospodarce odpadami ma sektor usług związanych z odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów. Gospodarkę odpadami powstającymi w wyniku działalności gospodarczej w województwie cechuje wysoki odsetek odpadów poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania poza składowaniem, wynoszący dla odpadów ogółem 85,4%, a dla odpadów niebezpiecznych 99,5%. Systematycznie maleje odsetek odpadów unieszkodliwianych poprzez deponowanie na składowiskach: aktualnie wywożone są one na 69 takich obiektów, w tym na 24 przemysłowe i 45 komunalnych. W 2004 r. złożono na nich łącznie 1324,9 tys. Mg odpadów, w tym 51,8% przyjęły składowiska komunalne. Na podkreślenie zasługuje niższa od krajowej ilość odpadów przypadająca na jednego mieszkańca, na terenach wiejskich wyższy od średniej krajowej wskaźnik odpadów objętych zorganizowaną zbiórką, systematyczny wzrost ilości odpadów odzyskanych w wyniku selektywnej zbiórki i zamykanie składowisk, które nie spełniają wymogów ochrony środowiska. Problemem jest fakt dopuszczania do deponowania na składowiskach przemysłowych niesegregowanych odpadów komunalnych, co prowadzi do wzrostu negatywnego ich wpływu na środowisko, a także powstawanie licznych tzw. dzikich wysypisk, będących na ogół wynikiem źle zorganizowanej zbiórki odpadów komunalnych przez gminy.
W 2004 r. na terenie województwa powstało ok. 583,2 tys. Mg odpadów komunalnych. Z wytworzonej ilości w wyniku selektywnej zbiórki odpadów odzyskano 43,5 tys. Mg surowców wtórnych, co stanowi ok. 7,5% wytworzonych odpadów komunalnych. Z pozostałej ilości 539,8 tys. Mg odpadów deponowano na składowiskach, w tym ok. 10,2% poza terenem województwa. Od 2001 r. wzrasta ilość odpadów wyselekcjonowanych z całości odpadów komunalnych, zarówno w wyniku rozszerzania selektywnej zbiórki, jak i segregacji odpadów na składowiskach. W latach 2001-2004 odsetek wyselekcjonowanych odpadów w województwie wzrósł dwukrotnie.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że Kraków, jako jedno z niewielu miast w Polsce, dzięki systematycznym inwestycjom w składowisko Barycz, sięgającym 5,5 mln euro, posiada obiekt spełniający dyrektywy unijne, o powierzchni ok. 11 ha i pojemności 2 mln m3, umieszczony w jego sąsiedztwie zakład segregacji odpadów o wydajności 20 tys. ton oraz kontenerową kompostownię dla odpadów zielonych. Konieczne jest jednak planowanie spalarni odpadów, której działanie przedłuży czas eksploatacji składowiska do 20 lat.
Hałas
WIOŚ Kraków prowadzi badania zagrożeń akustycznych na terenie województwa, pochodzących ze wszystkich rodzajów hałasu występujących w środowisku, dla których ustalone są wartości normatywne. Najbardziej uciążliwym dla mieszkańców miast i miejscowości położonych przy szlakach komunikacji drogowej jest hałas emitowany przez pojazdy samochodowe. Pozostałe grupy hałasu komunikacyjnego: kolejowy i lotniczy, mają charakter zdecydowanie lokalny, a ich uciążliwość związana jest z pojedynczymi zdarzeniami. Województwo małopolskie zajmuje drugie miejsce po śląskim pod względem obciążenia dróg krajowych ruchem. To samo miejsce zajmuje pod względem wskaźnika wzrostu natężenia ruchu. Hałas drogowy to 7% podjętych interwencji przez WIOŚ w Krakowie. Coraz powszechniejszym źródłem hałasu w miastach stają się także układy wentylacji i klimatyzacji oraz działalność usługowa prowadzona w porze nocnej.
Kraków, jako jedyne miasto w Polsce, posiada pełną i stale aktualizowaną cyfrową mapę hałasu komunikacyjnego, wykonaną przy współpracy Akademii Górniczo-Hutniczej i WIOŚ. Pozwala ona na bieżąco symulować sytuacje krytyczne, planować budowę inwestycji drogowych i ekranów przeciwdźwiękowych. Wykonane w ostatnich latach liczne inwestycje komunikacyjne i postępująca budowa obwodnic sprawiły, że na stacji stałego monitoringu hałasu komunikacyjnego, zlokalizowanej w newralgicznym punkcie na Al. Krasińskiego, prowadzone od 1996 r. pomiary wykazały w ostatnich trzech latach spadek emisji hałasu. Przy obserwowanym zdecydowanym wzroście ilości pojazdów w mieście jest to na pewno sporym sukcesem.
Leszek Sebesta
Osuwisko po ulewnych deszczach w Budzowie
Województwo małopolskie zajmuje powierzchnię 15 190 km2 (czyli ok. 5% powierzchni kraju) i zamieszkiwane jest przez 3,2 mln ludności, co przy średniej 214 osób/ km2 stawia je w grupie województw o największej gęstości zaludnienia. Kraków jest miastem o ok. 760 tys. mieszkańców i stanowi centrum przemysłowo-naukowe o znaczeniu ogólnopolskim. Jednocześnie województwo małopolskie jest najbardziej zróżnicowanym pod względem wysokości, posiada w większości charakter wyżynny i górski, a ok. 42% powierzchni to obszary chronionego krajobrazu. Ponad 30% powierzchni województwa stanowią tereny położone powyżej 500 m n.p.m.
Jeśli dodamy do tego drogi tranzytowe o znaczeniu europejskim ze wschodu na zachód i z północy na południe, Tatry, zimową stolicę Polski – Zakopane, liczne miejscowości turystyczno-sanatoryjne z Krynicą na czele, a także niski procent mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej, uświadomi to nam skalę wyzwań, przed jakimi stoją organy ochrony środowiska zarówno w działalności kontrolnej, jak i monitoringowej.
Powietrze
Stacje pomiarowe (automatyczne, manualne, pasywne) zlokalizowane są we wszystkich strefach województwa, ze szczególnym uwzględnieniem aglomeracji krakowskiej, powiatów grodzkich, miast powiatowych, uzdrowisk i parków narodowych. Do ustawowej oceny jakości powietrza, po uwzględnieniu kompletności wyników, wytypowano w 2005 r. 20 stacji stacjonarnych (10 automatycznych i 10 manualnych) oraz 52 stacje pomiarów pasywnych. We współpracy z samorządami i przy wsparciu WFOŚiGW zamontowano także dodatkowo pięć punktów pomiarów pyłu PM10 w Niepołomicach, Myślenicach, Makowie Podhalańskim, Wadowicach i Proszowicach. Na terenie uzdrowisk badany był pył BS metodą reflektometryczną.
Wspomnieć należy, że WIOŚ Kraków posiada bardzo doświadczony zespół, prowadzący automatyczny monitoring powietrza od 1992 r., tj. od momentu utworzenia w Krakowie systemu służącego do tego celu, po decyzji prezydenta USA Georga Busha, przyznającej specjalne fundusze na ten cel. Z tego m.in. powodu decyzją GIOŚ w Krakowie utworzono w 2004 r. krajowe laboratorium referencyjne zanieczyszczeń gazowych powietrza, a pracownik WIOŚ reprezentuje Polskę w unijnej sieci laboratoriów referencyjnych AQUILA.
Składowisko komunalne w Baryczy w Krakowie
Mimo znacznego wysiłku władz Krakowa, eliminacji węglowych kotłowni z centrum miasta i kilkusetprocentowego obniżenia (na przestrzeni ostatnich 15 lat) emisji zanieczyszczeń przez przemysł, Kraków ma typowe dla dużych aglomeracji problemy z przekraczaniem norm zanieczyszczeń pyłowych PM10. Średni zakres ich stężeń wahał się na terenie województwa od 36 µg/m3 w Bochni do 86 µg/m3 na stacji komunikacyjnej przy Al. Krasińskiego w Krakowie. Na tejże stacji zanotowano także maksymalną częstość przekroczeń dopuszczalnego poziomu stężeń dobowych pyłu PM10, wynoszącą 231 razy w roku. Zanotowano także przekroczenia dopuszczalnych, 24-godzinnych poziomów dwutlenku siarki w Chrzanowie i Nowym Sączu, mimo że nigdzie nie przekroczony został dopuszczalny poziom stężeń jednogodzinnych, oraz dopuszczalnego poziomu rocznego dwutlenku azotu (40 µg/m3) – na stacji komunikacyjnej w Krakowie 63 µg/m3 a w Oświęcimiu 54 µg/m3. Po dokonanej w 2005 r. ocenie jakości powietrza w województwie małopolskim do klasy C – wymagającej opracowania programów naprawczych – zakwalifikowano osiem stref: aglomerację krakowską, powiaty: krakowski, chrzanowski, oświęcimski, tatrzański, wielicki oraz Nowy Sącz i Tarnów.
Odpady produkcyjne garbarnii
Zjawisko zanieczyszczeń powietrza, głównie pyłem zawieszonym PM10, ma dwa podstawowe aspekty. Niekorzystna róża wiatrów powoduje migrację na teren województwa zanieczyszczeń ze Śląska, mogących stanowić do 30% mierzonych. Drugi problem wynika z tzw. niskiej emisji w sezonie grzewczym. Powodem tak znacznych emisji są w tym przypadku zarówno wysokie ceny czystszych nośników energii cieplnej (gaz, olej, energia elektryczna) oraz powrót do palenia węglem, jak i masowe zjawisko palenia w zimie odpadów domowych. Co ciekawe, często stwierdzamy, że ma ono miejsce w zabudowie jednorodzinnej o stosunkowo wysokim standardzie.
Zanieczyszczenia pyłowe są zresztą problemem ogólnoeuropejskim. Od 2004 r. WIOŚ Kraków był głównym partnerem Wspólnotowego Centrum Badawczego JRC-IES, będącego naukowym zapleczem Komisji Europejskiej w pierwszym po wstąpieniu do UE projekcie szacującym wpływ zanieczyszczeń pyłowych na zdrowie właśnie w Krakowie. Metodologia zakończonego w 2006 r. projektu stosowana ma być w innych aglomeracjach europejskich, mających podobne problemy z zanieczyszczeniami powietrza, nawet jeśli pochodzą z innych źródeł.
Woda
Województwo małopolskie posiada gęstą sieć rzeczną, a największe znaczenie dla stanu czystości wód powierzchniowych mają uwarunkowania wynikające z ich górskiego charakteru, bardzo dużego rozproszenia zabudowy mieszkaniowej – presji ścieków komunalnych oraz spływów powierzchniowych. Obszar województwa prawie w całości położony jest w dorzeczu górnej Wisły, oprócz zlewni Czarnej Orawy (zlewisko Morza Czarnego). Główną rzeką jest Wisła, a ponadto Raba, Dunajec, Poprad oraz Biała Tarnowska. Na terenie Małopolski występują najwyższe w kraju opady i odpływy (średni odpływ 10,1 l/s/km2, w Polsce średnio 5,2 l/s/km2). Ponadto mamy do czynienia z największą zmiennością natężenia przepływów, a topnienie śniegów i związane z tym spływy do rzek mogą szybko powodować znaczny chwilowy wzrost zanieczyszczeń. W przypadku projektowania właściwych przepustowości oczyszczalni ścieków problemem są duże okresowe wzrosty liczby osób korzystających z sieci kanalizacyjnych w okresie letniego i zimowego sezonu turystycznego czy tzw. długich weekendów.
Inspektorat Ochrony Środowiska obejmuje swymi badaniami 92 rzeki i potoki. Badania jakości wód prowadzone są w 134 punktach pomiarowo-kontrolnych. Łączna długość badanych cieków wodnych wynosiła w 2004 r. 302 km. W ramach prowadzonego monitoringu wód powierzchniowych do badań laboratoryjnych pobrano 1042 próbki wody, w których wykonano ogółem 39 943 oznaczenia.
Oceny stanu jakości wód powierzchniowych wg pięciu klas dokonano dla wód 28 rzek i potoków w 46 punktach monitoringu diagnostycznego. Okazuje się, że nie stwierdzono wód bardzo dobrej jakości (klasy I) ani też wód dobrej jakości (klasy II), wody zadowalającej jakości (klasa III) wystąpiły w 28 punktach zlokalizowanych na 16 rzekach, a wody niezadowalającej jakości (klasa IV) wystąpiły w 12 punktach na 10 rzekach. Złą jakość wód stwierdzono w 6 punktach na czterech rzekach, a mianowicie Wisła (Oświęcim, Niepołomice i Górka), Macocha (ujście do Wisły), Wilga (ujście do Wisły) oraz Serafa.Nie stwierdzono zanieczyszczenia ani zagrożeń wynikających ze skażeń związkami azotu pochodzenia rolniczego.
Badaniami objęto również sześć zbiorników zaporowych w 13 punktach pomiarowo-kontrolnych. Niezwykle istotny dla Krakowa jest Zbiornik Dobczycki, zaspokajający ok. 50% zapotrzebowania miasta na wodę. Wstępna ocena jakości wód wykazała, że wody zbiorników należą do klasy II i III.
Dla poprawy stanu czystości wód Wisły największe znaczenie ma niewątpliwie planowane na wrzesień tego roku uruchomienie biologicznej oczyszczalni ścieków Płaszów II w Krakowie, której koszt wynosi prawie 47 tys. euro. Wisła, wpływając na teren Małopolski w V klasie czystości, przed Krakowem oczyszcza się do IV klasy, by następnie, po wpływie ścieków komunalnych z miasta, pogorszyć stan ponownie do V klasy. Po oddaniu tej nowoczesnej oczyszczalni sytuacja powinna ulec radykalnej poprawie, co ma wielkie znaczenie dla całego dolnego biegu rzeki a także Bałtyku.
WIOŚ Kraków odpowiedzialny jest także za monitoring wód granicznych ze Słowacją. Wspólny monitoring prowadzony jest w czterech punktach: dwóch na Popradzie, jednym na Dunajcu i jednym na Czarnej Orawie. Małopolski Wojewódzki Inspektor jest równocześnie kierownikiem polskiej sekcji polsko-słowackiej Grupy ds. Zanieczyszczeń Wód Granicznych, działającej w ramach Komisji Polsko-Słowackiej ds. Gospodarki Wodami Granicznymi. Prowadzony od wielu lat wspólny monitoring świadczy o stopniowej poprawie czystości rzek granicznych, co dla nas jest o tyle ważne, że trzy z nich wpływają ze Słowacji na teren Polski.
Według udokumentowanych geologicznie danych, wielkość zasobów eksploatacyjnych zwykłych wód podziemnych na terenie województwa wynosi 569,3 hm3, co stanowi 3,5% zasobów Polski i plasuje województwo na 13 miejscu w kraju. Znaczące zasoby wód podziemnych rozmieszczone są na południu i północy województwa, natomiast obszarem o ich deficycie są tereny wschodnie i północno-wschodnie.
W 2004 r. obserwacje jakości wód podziemnych prowadzone były w sieci 33 punktów badawczych. Oparta na wynikach badań monitoringowych ocena wskazuje, że w 2004 r. stwierdzono przewagę wód bardzo dobrej i dobrej jakości – klasy I i II, które stanowią 56,2%; udział wód zadowalającej jakości klasa III wynosi 21,9 %. Wody klasy IV i V to 21,9%. Dane te stanowić powinny ważną wskazówkę dla przedsiębiorstw zarządzających ujęciami wód dla potrzeb komunalnych. W Małopolsce zdecydowanie przeważają powierzchniowe ujęcia wód dla celów spożycia, co w świetle przytoczonych wcześniej informacji o zmienności przepływów, możliwości szybkiego zanieczyszczenia wywołanego topnieniem śniegu lub spływami powierzchniowymi skłaniać powinno do zdecydowanie większego niż dotychczas udziału wód podziemnych w wodach przeznaczonych do spożycia.
Odpady
W województwie małopolskim powstaje rocznie ok. 10 mln Mg odpadów, z czego ok. 95% stanowią odpady pochodzące z prowadzonej działalności gospodarczej. Głównymi źródłami odpadów są: przemysł wydobywczy, energetyka, hutnictwo, przemysł petrochemiczny, sektor komunalny. Coraz większy udział w gospodarce odpadami ma sektor usług związanych z odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów. Gospodarkę odpadami powstającymi w wyniku działalności gospodarczej w województwie cechuje wysoki odsetek odpadów poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania poza składowaniem, wynoszący dla odpadów ogółem 85,4%, a dla odpadów niebezpiecznych 99,5%. Systematycznie maleje odsetek odpadów unieszkodliwianych poprzez deponowanie na składowiskach: aktualnie wywożone są one na 69 takich obiektów, w tym na 24 przemysłowe i 45 komunalnych. W 2004 r. złożono na nich łącznie 1324,9 tys. Mg odpadów, w tym 51,8% przyjęły składowiska komunalne. Na podkreślenie zasługuje niższa od krajowej ilość odpadów przypadająca na jednego mieszkańca, na terenach wiejskich wyższy od średniej krajowej wskaźnik odpadów objętych zorganizowaną zbiórką, systematyczny wzrost ilości odpadów odzyskanych w wyniku selektywnej zbiórki i zamykanie składowisk, które nie spełniają wymogów ochrony środowiska. Problemem jest fakt dopuszczania do deponowania na składowiskach przemysłowych niesegregowanych odpadów komunalnych, co prowadzi do wzrostu negatywnego ich wpływu na środowisko, a także powstawanie licznych tzw. dzikich wysypisk, będących na ogół wynikiem źle zorganizowanej zbiórki odpadów komunalnych przez gminy.
W 2004 r. na terenie województwa powstało ok. 583,2 tys. Mg odpadów komunalnych. Z wytworzonej ilości w wyniku selektywnej zbiórki odpadów odzyskano 43,5 tys. Mg surowców wtórnych, co stanowi ok. 7,5% wytworzonych odpadów komunalnych. Z pozostałej ilości 539,8 tys. Mg odpadów deponowano na składowiskach, w tym ok. 10,2% poza terenem województwa. Od 2001 r. wzrasta ilość odpadów wyselekcjonowanych z całości odpadów komunalnych, zarówno w wyniku rozszerzania selektywnej zbiórki, jak i segregacji odpadów na składowiskach. W latach 2001-2004 odsetek wyselekcjonowanych odpadów w województwie wzrósł dwukrotnie.
Na podkreślenie zasługuje fakt, że Kraków, jako jedno z niewielu miast w Polsce, dzięki systematycznym inwestycjom w składowisko Barycz, sięgającym 5,5 mln euro, posiada obiekt spełniający dyrektywy unijne, o powierzchni ok. 11 ha i pojemności 2 mln m3, umieszczony w jego sąsiedztwie zakład segregacji odpadów o wydajności 20 tys. ton oraz kontenerową kompostownię dla odpadów zielonych. Konieczne jest jednak planowanie spalarni odpadów, której działanie przedłuży czas eksploatacji składowiska do 20 lat.
Hałas
WIOŚ Kraków prowadzi badania zagrożeń akustycznych na terenie województwa, pochodzących ze wszystkich rodzajów hałasu występujących w środowisku, dla których ustalone są wartości normatywne. Najbardziej uciążliwym dla mieszkańców miast i miejscowości położonych przy szlakach komunikacji drogowej jest hałas emitowany przez pojazdy samochodowe. Pozostałe grupy hałasu komunikacyjnego: kolejowy i lotniczy, mają charakter zdecydowanie lokalny, a ich uciążliwość związana jest z pojedynczymi zdarzeniami. Województwo małopolskie zajmuje drugie miejsce po śląskim pod względem obciążenia dróg krajowych ruchem. To samo miejsce zajmuje pod względem wskaźnika wzrostu natężenia ruchu. Hałas drogowy to 7% podjętych interwencji przez WIOŚ w Krakowie. Coraz powszechniejszym źródłem hałasu w miastach stają się także układy wentylacji i klimatyzacji oraz działalność usługowa prowadzona w porze nocnej.
Kraków, jako jedyne miasto w Polsce, posiada pełną i stale aktualizowaną cyfrową mapę hałasu komunikacyjnego, wykonaną przy współpracy Akademii Górniczo-Hutniczej i WIOŚ. Pozwala ona na bieżąco symulować sytuacje krytyczne, planować budowę inwestycji drogowych i ekranów przeciwdźwiękowych. Wykonane w ostatnich latach liczne inwestycje komunikacyjne i postępująca budowa obwodnic sprawiły, że na stacji stałego monitoringu hałasu komunikacyjnego, zlokalizowanej w newralgicznym punkcie na Al. Krasińskiego, prowadzone od 1996 r. pomiary wykazały w ostatnich trzech latach spadek emisji hałasu. Przy obserwowanym zdecydowanym wzroście ilości pojazdów w mieście jest to na pewno sporym sukcesem.
Leszek Sebesta
