System zagospodarowania odpadów
Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki”
Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki”, zrzeszający gminy i miasta: Gdynia, Kosakowo, Reda, Rumia, Sopot i Wejherowo, istnieje od 1991 r. Prowadzone przez niego działania obejmują zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe oczyszczanie ścieków, ciepłownictwo zasilane centralnie, gospodarkę odpadami komunalnymi, utrzymanie porządku i czystości w gminach oraz ochronę powietrza, wód i gruntów.
Tak szeroko pojęte zadania z dziedziny gospodarki komunalnej są ściśle powiązane z ochroną środowiska. Ich realizacja jest niemożliwa bez współpracy ze społeczeństwem: mieszkańcy powinni być nie tylko konsumentami usług, ale także współrealizatorami oraz kontrolerami działań administracji publicznej. Oznacza to konieczność prowadzenia skutecznej informacji i permanentnej edukacji ekologicznej na całym obszarze Związku, w związku z czym edukacja i informacja jest coraz ważniejszym przedmiotem działania Związku.
Od początku istnienia Związku przyjęto założenie, że działania gospodarcze powinny leżeć w gestii podmiotów pracujących w oparciu o prawo handlowe, zaś organizacja międzygminna jest miejscem tworzenia koncepcji, miejscem sporu politycznego oraz (tam, gdzie to niezbędne) organem administracyjnym. W ten sposób działalność gospodarczą prowadzą spółki z udziałem kapitałowym zarówno Związku, jak i gmin: w ciepłownictwie – OPEC, w wodociągach i kanalizacji – PEWIK, w zagospodarowaniu odpadów – Eko Dolina.
Podstawowe zasady
Fundamentalna zasada, która obowiązuje w ochronie środowiska na całym „cywilizowanym” świecie, mówi: „zanieczyszczający płaci”. W gospodarce odpadami można to ująć jeszcze jaśniej: „Kto śmieci, ten płaci!”.
Dziś ta zasada jest przestrzegana w ograniczonym zakresie. Badania socjologiczne prowadzone na terenie Związku wykazują, że wielu właścicieli nieruchomości nie posiada stałych umów na wywóz odpadów. Znaczna część osób posiadających takowe umowy „rozlicza się” tylko z części wytwarzanych śmieci. Skutki tego widać na ulicach, przystankach autobusowych, w parkach, rowach i lasach. Odczuwają je także firmy wywozowe obarczone „dodatkowym”, niezapłaconym transportem śmieci podrzucanych na osiedla.
Drugą podstawową zasadą jest MIX – Zakład Unieszkodliwiania Odpadów łączy w sobie różne techniki i technologie, zaś całość systemu to technika plus ludzie. Bez przystosowania zachowań mieszkańców do wymogów nowoczesności działanie ZUO mogłoby okazać się niemożliwe.
Konsekwencją takiego podejścia jest, zgodna z polskim ustawodawstwem, znacząca rola selektywnej zbiórki odpadów. Wymaga to jednak zapewnienia skutecznego systemu jej finansowania. Dziś na selektywnej zbiórce wszyscy tracą. Lokator – bo musi pójść do odległego czasem pojemnika, firma wywozowa – bo ponosi wyższe koszty transportu, sortownia – bo koszty skupu i sortowania nie zawsze są pokryte przez wpływy od recyklerów, a gmina – bo dotuje część zadań, otrzymując udziały w opłatach produktowych po roku i w coraz mniejszej wysokości.
Modele zarządzania
W dzisiejszym systemie zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi nałożono ustawowe obowiązki na gminy, jednak praktyczne możliwości egzekwowania ich uprawnień są niewielkie. Prowadzi to z jednej strony do unikania legalnych sposobów pozbywania się odpadów przez mieszkańców, z drugiej zaś do tego, że konkurujące ze sobą firmy wywozowe, w trosce o oszczędzanie kosztów, zaniżają standardy usług, „przejadają własny ogon”, posuwają się nawet do uprawiania „szarej” czy wręcz „czarnej” gospodarki.
Pierwszym krokiem w porządkowaniu sytuacji musi być ujednolicenie reguł przez sąsiadujące ze sobą gminy: regulaminów utrzymania czystości i porządku, wymogów dla uzyskiwania zezwoleń, standardów obsługi posesji, polityki ich egzekwowania i wreszcie akcji edukacyjnej.
Kolejnym krokiem winna być centralizacja zarządzania. Tu najlepszym argumentem zawsze jest pieniądz. Stąd też propozycja sprowadza się do pobierania opłaty zryczałtowanej za wywóz i usuwanie odpadów. W razie podjęcia takiej decyzji Związek jest przygotowany do zorganizowania kompleksowego systemu, gdzie sam stanowiłby standardy, zaś w drodze przetargu nieograniczonego wybierałby wykonawców poszczególnych usług, kontraktując je w sposób zorganizowany i na przewidywalnie długi czas. Taki system zapewnia konkurencyjność podmiotów, a jednocześnie jest szczelny, nie tworzy okazji do „zagospodarowywania” śmieci w przysłowiowym rowie.
Warianty selektywnej zbiórki
Wprowadzenie scentralizowanego zarządzania pozwoli udoskonalić funkcjonowanie samej selektywnej zbiórki. W Związku dokonano porównania jej sposobów i technik oraz oszacowano ich efektywność i koszty. Po pierwsze, należy zintensyfikować już prowadzone techniki zbiórki odpadów opakowaniowych, niebezpiecznych i wielkogabarytowych, zwiększając jej dostępność dla mieszkańców. Po drugie, ze względu na zakaz składowania frakcji biodegradowalnej, należy wprowadzić selektywną zbiórkę tej frakcji. Proponuje się objęcie nią w pierwszych latach jedynie zabudowy o charakterze jednorodzinnym, a to w związku z wątpliwością, czy możliwa jest jej skuteczna realizacja w „blokowiskach”.
Obowiązujący obecnie pakiet ustaw, dotyczących gospodarki odpadami, ma pewne wady. Dotyczą one przede wszystkim egzekwowania „zasady bliskości” oraz art. 6a ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (referendum). Jeżeli w kraju mają być wprowadzane zdrowe zasady zagospodarowania odpadów, to niezbędna jest jej pilna nowelizacja, przekazująca władztwo nad odpadami gminom. Celem jest osiągnięcie przez gminy statusu „regulatora” w gospodarce odpadami, a tam, gdzie nie zaistnieli inwestorzy prywatni, także funkcji skutecznego inwestora w instalacje do unieszkodliwiania i odzysku. Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki” jest gotowy do podjęcia stosownych decyzji i rozwiązań prawnych. Dyskusja nad ich celowością trwa, lecz będzie bezefektywna, dopóki parlament nie uchwali przyjętej w marcu br. przez rząd ustawy o zmianie ustawy o odpadach i zmianie niektórych ustaw.
Edukujmy!
W związkowej „Strategii edukacyjnej” sformułowano podstawowe cele prowadzenia edukacji ekologicznej. Należą do nich kształtowanie nawyków kultury ekologicznej, tworzenie nowych wzorców zachowań w zakresie korzystania z zasobów środowiska oraz kształtowanie postaw i przekonań jednostek i grup społecznych, uwzględniających poczucie odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska.
W gospodarce odpadami komunalnymi przełożono to na kilka szczegółowych celów: objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowaną zbiórką odpadów, całkowite wyeliminowanie niekontrolowanego wprowadzania odpadów do środowiska, nauczenie zasad segregacji odpadów i podnoszenie jej skuteczności.
Całość działań edukacyjnych Związku podzielono na trzy segmenty: działania marketingowo-informacyjne (związane z wdrażaniem programu gospodarki odpadami), edukacja dorosłych oraz edukacja dzieci i młodzieży.
Trzeba wyraźnie podkreślić, że edukacja ekologiczna jest ważna nie tylko ze względów ideowych, ale i praktycznych. Porównanie bardzo podobnego wielkością miasta, w którym działania edukacyjne są prowadzone na kilkakrotnie mniejszą skalę, wykazuje, że osiągane są tam dwu-, a nawet trzykrotnie niższe wskaźniki w selektywnej zbiórce odpadów niż na obszarze działania Związku. W naszych konkretnych warunkach na potrzeby edukacji i informacji ekologicznej wydawane jest ok. 1,2 zł na osobę rocznie i jest to kwota zbliżona do środków przeznaczanych na dofinansowanie samej selektywnej zbiórki odpadów. Wobec nałożonego na gminy ustawowego obowiązku prowadzenia selektywnej zbiórki, który zawiera m.in. wymóg osiągnięcia w poszczególnych latach określonych poziomów odzysku, wydawanie tak znacznych na pozór środków należy uznać za całkowicie uzasadnione. Analizując postawy społeczeństwa, dochodzimy do wniosku, że osiągnięto pierwszy stopień poinformowania ludzi: ogromna większość badanych uważa problematykę ochrony środowiska za bardzo ważną lub ważną, większość deklaruje także osobiste postawy proekologiczne. Istnieje jednak duża rozbieżność pomiędzy deklaracjami i czynami. Oznacza to konieczność dostarczenia mieszkańcom odpowiednich „narzędzi” (np. pojemniki w odpowiedniej ilości, estetyczne i czysto utrzymane), ale równocześnie potrzebę informowania bardzo dobrze osadzonego w lokalnych realiach, konkretnego i komunikatywnego. Sumując takie działania wobec dzieci, młodzieży i dorosłych, można mieć pewność zbudowania z biegiem lat trwałych zachowań społeczeństwa. Warunkiem jest konsekwencja – edukowanie nie może polegać na jednorazowych akcjach. Musi to być proces rozłożony na lata, któremu zapewni się długofalowe finansowanie i od którego decydenci nie będą oczekiwać natychmiastowych, cudownych efektów.
Andrzej Remiszewski
Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki”, zrzeszający gminy i miasta: Gdynia, Kosakowo, Reda, Rumia, Sopot i Wejherowo, istnieje od 1991 r. Prowadzone przez niego działania obejmują zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe oczyszczanie ścieków, ciepłownictwo zasilane centralnie, gospodarkę odpadami komunalnymi, utrzymanie porządku i czystości w gminach oraz ochronę powietrza, wód i gruntów.
Słupy do selektywnej zbiórki odpadów
Tak szeroko pojęte zadania z dziedziny gospodarki komunalnej są ściśle powiązane z ochroną środowiska. Ich realizacja jest niemożliwa bez współpracy ze społeczeństwem: mieszkańcy powinni być nie tylko konsumentami usług, ale także współrealizatorami oraz kontrolerami działań administracji publicznej. Oznacza to konieczność prowadzenia skutecznej informacji i permanentnej edukacji ekologicznej na całym obszarze Związku, w związku z czym edukacja i informacja jest coraz ważniejszym przedmiotem działania Związku.
Od początku istnienia Związku przyjęto założenie, że działania gospodarcze powinny leżeć w gestii podmiotów pracujących w oparciu o prawo handlowe, zaś organizacja międzygminna jest miejscem tworzenia koncepcji, miejscem sporu politycznego oraz (tam, gdzie to niezbędne) organem administracyjnym. W ten sposób działalność gospodarczą prowadzą spółki z udziałem kapitałowym zarówno Związku, jak i gmin: w ciepłownictwie – OPEC, w wodociągach i kanalizacji – PEWIK, w zagospodarowaniu odpadów – Eko Dolina.
Podstawowe zasady
Fundamentalna zasada, która obowiązuje w ochronie środowiska na całym „cywilizowanym” świecie, mówi: „zanieczyszczający płaci”. W gospodarce odpadami można to ująć jeszcze jaśniej: „Kto śmieci, ten płaci!”.
Dziś ta zasada jest przestrzegana w ograniczonym zakresie. Badania socjologiczne prowadzone na terenie Związku wykazują, że wielu właścicieli nieruchomości nie posiada stałych umów na wywóz odpadów. Znaczna część osób posiadających takowe umowy „rozlicza się” tylko z części wytwarzanych śmieci. Skutki tego widać na ulicach, przystankach autobusowych, w parkach, rowach i lasach. Odczuwają je także firmy wywozowe obarczone „dodatkowym”, niezapłaconym transportem śmieci podrzucanych na osiedla.
Drugą podstawową zasadą jest MIX – Zakład Unieszkodliwiania Odpadów łączy w sobie różne techniki i technologie, zaś całość systemu to technika plus ludzie. Bez przystosowania zachowań mieszkańców do wymogów nowoczesności działanie ZUO mogłoby okazać się niemożliwe.
Konsekwencją takiego podejścia jest, zgodna z polskim ustawodawstwem, znacząca rola selektywnej zbiórki odpadów. Wymaga to jednak zapewnienia skutecznego systemu jej finansowania. Dziś na selektywnej zbiórce wszyscy tracą. Lokator – bo musi pójść do odległego czasem pojemnika, firma wywozowa – bo ponosi wyższe koszty transportu, sortownia – bo koszty skupu i sortowania nie zawsze są pokryte przez wpływy od recyklerów, a gmina – bo dotuje część zadań, otrzymując udziały w opłatach produktowych po roku i w coraz mniejszej wysokości.
Samochód do zbiórki odpadów niebezpiecznych
Modele zarządzania
W dzisiejszym systemie zarządzania gospodarką odpadami komunalnymi nałożono ustawowe obowiązki na gminy, jednak praktyczne możliwości egzekwowania ich uprawnień są niewielkie. Prowadzi to z jednej strony do unikania legalnych sposobów pozbywania się odpadów przez mieszkańców, z drugiej zaś do tego, że konkurujące ze sobą firmy wywozowe, w trosce o oszczędzanie kosztów, zaniżają standardy usług, „przejadają własny ogon”, posuwają się nawet do uprawiania „szarej” czy wręcz „czarnej” gospodarki.
Pierwszym krokiem w porządkowaniu sytuacji musi być ujednolicenie reguł przez sąsiadujące ze sobą gminy: regulaminów utrzymania czystości i porządku, wymogów dla uzyskiwania zezwoleń, standardów obsługi posesji, polityki ich egzekwowania i wreszcie akcji edukacyjnej.
Kolejnym krokiem winna być centralizacja zarządzania. Tu najlepszym argumentem zawsze jest pieniądz. Stąd też propozycja sprowadza się do pobierania opłaty zryczałtowanej za wywóz i usuwanie odpadów. W razie podjęcia takiej decyzji Związek jest przygotowany do zorganizowania kompleksowego systemu, gdzie sam stanowiłby standardy, zaś w drodze przetargu nieograniczonego wybierałby wykonawców poszczególnych usług, kontraktując je w sposób zorganizowany i na przewidywalnie długi czas. Taki system zapewnia konkurencyjność podmiotów, a jednocześnie jest szczelny, nie tworzy okazji do „zagospodarowywania” śmieci w przysłowiowym rowie.
Warianty selektywnej zbiórki
Wprowadzenie scentralizowanego zarządzania pozwoli udoskonalić funkcjonowanie samej selektywnej zbiórki. W Związku dokonano porównania jej sposobów i technik oraz oszacowano ich efektywność i koszty. Po pierwsze, należy zintensyfikować już prowadzone techniki zbiórki odpadów opakowaniowych, niebezpiecznych i wielkogabarytowych, zwiększając jej dostępność dla mieszkańców. Po drugie, ze względu na zakaz składowania frakcji biodegradowalnej, należy wprowadzić selektywną zbiórkę tej frakcji. Proponuje się objęcie nią w pierwszych latach jedynie zabudowy o charakterze jednorodzinnym, a to w związku z wątpliwością, czy możliwa jest jej skuteczna realizacja w „blokowiskach”.
Obowiązujący obecnie pakiet ustaw, dotyczących gospodarki odpadami, ma pewne wady. Dotyczą one przede wszystkim egzekwowania „zasady bliskości” oraz art. 6a ustawy o utrzymaniu porządku i czystości w gminach (referendum). Jeżeli w kraju mają być wprowadzane zdrowe zasady zagospodarowania odpadów, to niezbędna jest jej pilna nowelizacja, przekazująca władztwo nad odpadami gminom. Celem jest osiągnięcie przez gminy statusu „regulatora” w gospodarce odpadami, a tam, gdzie nie zaistnieli inwestorzy prywatni, także funkcji skutecznego inwestora w instalacje do unieszkodliwiania i odzysku. Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki” jest gotowy do podjęcia stosownych decyzji i rozwiązań prawnych. Dyskusja nad ich celowością trwa, lecz będzie bezefektywna, dopóki parlament nie uchwali przyjętej w marcu br. przez rząd ustawy o zmianie ustawy o odpadach i zmianie niektórych ustaw.
Festiwal Zielonych Dzieciaków
Edukujmy!
W związkowej „Strategii edukacyjnej” sformułowano podstawowe cele prowadzenia edukacji ekologicznej. Należą do nich kształtowanie nawyków kultury ekologicznej, tworzenie nowych wzorców zachowań w zakresie korzystania z zasobów środowiska oraz kształtowanie postaw i przekonań jednostek i grup społecznych, uwzględniających poczucie odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska.
W gospodarce odpadami komunalnymi przełożono to na kilka szczegółowych celów: objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowaną zbiórką odpadów, całkowite wyeliminowanie niekontrolowanego wprowadzania odpadów do środowiska, nauczenie zasad segregacji odpadów i podnoszenie jej skuteczności.
Całość działań edukacyjnych Związku podzielono na trzy segmenty: działania marketingowo-informacyjne (związane z wdrażaniem programu gospodarki odpadami), edukacja dorosłych oraz edukacja dzieci i młodzieży.
Trzeba wyraźnie podkreślić, że edukacja ekologiczna jest ważna nie tylko ze względów ideowych, ale i praktycznych. Porównanie bardzo podobnego wielkością miasta, w którym działania edukacyjne są prowadzone na kilkakrotnie mniejszą skalę, wykazuje, że osiągane są tam dwu-, a nawet trzykrotnie niższe wskaźniki w selektywnej zbiórce odpadów niż na obszarze działania Związku. W naszych konkretnych warunkach na potrzeby edukacji i informacji ekologicznej wydawane jest ok. 1,2 zł na osobę rocznie i jest to kwota zbliżona do środków przeznaczanych na dofinansowanie samej selektywnej zbiórki odpadów. Wobec nałożonego na gminy ustawowego obowiązku prowadzenia selektywnej zbiórki, który zawiera m.in. wymóg osiągnięcia w poszczególnych latach określonych poziomów odzysku, wydawanie tak znacznych na pozór środków należy uznać za całkowicie uzasadnione. Analizując postawy społeczeństwa, dochodzimy do wniosku, że osiągnięto pierwszy stopień poinformowania ludzi: ogromna większość badanych uważa problematykę ochrony środowiska za bardzo ważną lub ważną, większość deklaruje także osobiste postawy proekologiczne. Istnieje jednak duża rozbieżność pomiędzy deklaracjami i czynami. Oznacza to konieczność dostarczenia mieszkańcom odpowiednich „narzędzi” (np. pojemniki w odpowiedniej ilości, estetyczne i czysto utrzymane), ale równocześnie potrzebę informowania bardzo dobrze osadzonego w lokalnych realiach, konkretnego i komunikatywnego. Sumując takie działania wobec dzieci, młodzieży i dorosłych, można mieć pewność zbudowania z biegiem lat trwałych zachowań społeczeństwa. Warunkiem jest konsekwencja – edukowanie nie może polegać na jednorazowych akcjach. Musi to być proces rozłożony na lata, któremu zapewni się długofalowe finansowanie i od którego decydenci nie będą oczekiwać natychmiastowych, cudownych efektów.
Andrzej Remiszewski
Działanie w obszarze gospodarki odpadami |
Konsekwentną linię działań prowadzonych przez Związek, aprobowanych przez władze gmin kolejnych kadencji, niezależnie od ich proweniencji politycznej, najłatwiej zaobserwować w obszarze gospodarki odpadami:
2005 r. – otwarcie ZUO w Łężycach przez spółkę Eko Dolina. Pozostaje do podjęcia decyzja o reorganizacji i modernizacji systemu na terenie miast i gmin. |
