Ekologiczne postępowanie w XXI w. to już nie moda, lecz idea ruchu społecznego, inicjującego zmiany kulturowe i obyczajowe. Dziś nikogo nie trzeba przekonywać, że racjonalne gospodarowanie zasobami środowiskowymi oraz ich ochrona są warunkami naszego przetrwania.

Przez ostatnie dziesięciolecia ludzkość dokonała ogromnego skoku cywilizacyjnego, ale Ziemia zapłaciła i wciąż płaci za to ogromną cenę. Niestety, budując znaną nam cywilizację, nadmiernie eksploatowaliśmy planetę. 

Przekroczenie granicy równowagi ekologicznej niesie za sobą ogromne zagrożenia, a wizje ekologicznej katastrofy przestają być jedynie domeną filmowych scenariuszy. Wreszcie zdajemy sobie sprawę, że my, ludzie, jesteśmy jedynie małą cząstką natury. Cząstką zależną, a nawet uzależnioną, gdyż bez harmonijnego współistnienia z naturą człowiek jako gatunek nie przetrwa. Nie jesteśmy w stanie nad nią zapanować, nie możemy jej latami psuć, a potem liczyć na to, że z dnia na dzień bez trudu naprawimy szkody i zażegnamy niebezpieczeństwo. 

Nadmierna eksploatacja dotyczy także bezcennych zasobów wody, dlatego na przedsiębiorstwach wodociągowych spoczywa ogromna odpowiedzialność za przywrócenie równowagi w tym zakresie. Od wielu już lat w ten nurt wpisują się działania Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego w Częstochowie. Ujmując, uzdatniając, dystrybuując wodę oraz odbierając i oczyszczając ścieki komunalne, spółka zwraca szczególną uwagę na oddziaływanie tych procesów na środowisko naturalne. 

System zarządzania środowiskowego

Fundamentem wszelkich działań ekologicznych i zarazem bardzo ważnym elementem wspierającym jest funkcjonujący w przedsiębiorstwie system zarządzania środowiskowego, zbudowany w oparciu o normę ISO 14001:2004 oraz rozporządzenie EMAS. System pozwala na połączenie wielu ? zarówno powtarzalnych, jak i okazjonalnych przedsięwzięć ? w jedną całość. Podstawowym dokumentem jest tzw. deklaracja środowiskowa, wydawana przez PWiK co dwa lata (ostatnio w 2016 r.).

Wspomniany system zarządzania środowiskowego jest siłą napędową proekologicznych działań spółki. Zaangażowani w liczne przedsięwzięcia pracownicy PWiK prowadzą aktywny dialog z lokalną społecznością, systematycznie rozszerzając wachlarz edukacyjnych działań. Panuje przekonanie, że każda, nawet najdrobniejsza aktywność na tym polu jest warta wysiłku i przyniesie korzyści dla wszystkich.

Szeroko otwieramy drzwi

Wśród systematycznych działań edukacyjnych PWiK w Częstochowie warto wyróżnić ?otwarte drzwi?, organizowane co roku z okazji: Światowego Dnia Wody (21-23 marca), Światowego Dnia Ochrony Środowiska (5 czerwca) oraz Światowego Tygodnia Wody (przełom sierpnia i września).

Światowy Dzień Wody został ustanowiony Rezolucją 47/193 Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych w grudniu 1992 r., a ideą obchodów jest uświadamianie ogromnego wpływu prawidłowej gospodarki wodnej na kondycję gospodarczą i społeczną poszczególnych państw i całego świata. Częstochowskie wodociągi korzystają z tej okazji i zapraszają mieszkańców do swojego najstarszego, bo funkcjonującego od 1928 r. ujęcia wody w Kolonii Wierzchowisko. W stacji, zbudowanej w celu usuwania z ujmowanej wody nadmiernych stężeń azotanów, zastosowano metodę biologicznej denitryfikacji. Technologia ta nie jest stosowana w żadnym innym miejscu w Polsce. W 2016 roku, wzorem lat poprzednich, przez trzy dni o każdej pełnej godzinie zegarowej zainteresowane osoby mogły zwiedzać teren stacji z przewodnikiem i z tematycznym folderem, aby zapoznać się z jej rolą i funkcjonowaniem obiektu. Na tych, którzy nie dysponowali własnym transportem, czekały busy. 

Jak najszersze zainteresowanie akcją otwartych drzwi ujęcia w Wierzchowisku jest dla PWiK bardzo istotnym działaniem edukacyjnym. Odwiedzający stację usuwania azotanów mają okazję uzmysłowić sobie, jak ogromne są koszty i jak duży wysiłek należy włożyć w to, aby ujmowaną z podziemnego zbiornika wodę uzdatnić. Nie trzeba byłoby tego robić, a przynajmniej nie byłoby to tak kosztowne oraz nie wymagałoby takich inwestycji, gdyby nie fakt, że wciąż są miejsca, w których ścieki ? zamiast do kanalizacji czy do szczelnego szamba ? trafiają np. na pola. W ten sposób do podziemnego zbiornika przenikają azotany ? co stanowi ogromne zagrożenie dla bezpieczeństwa, a także zdrowia każdego z nas.

Konkursy dla najmłodszych

Pamiętając, że edukacja będzie najefektywniejsza w przypadku w najmłodszego pokolenia, do udziału w Światowym Dniu Wody częstochowskie wodociągi zachęcają także dzieci i młodzież. W 2016 roku zorganizowano dwa konkursy: ?Woda dla życia? dla uczniów klas I-III oraz IV-VI szkół podstawowych oraz ?Woda = Życie? dla gimnazjalistów.

Na pierwszy z konkursów nadesłano 48 prac plastycznych. Zanim powstały, nauczyciele w poszczególnych szkołach przeprowadzili tematyczne lekcje. Podobnie było w przypadku gimnazjów, których uczniowie rywalizowali w dwóch etapach. Najważniejszym zadaniem było przygotowanie ekologicznej prezentacji. Na najlepszych czekały atrakcyjne nagrody, na które dotacji udzielił Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.

W tym samym czasie w konkursie plastycznym rywalizowały dzieci pracowników PWiK. Konkurs zakończyła wystawa prac młodych ekologów, a najlepsze dzieła doczekały się wydania w formie kart pocztowych, które nieustannie cieszą się dużą popularnością i są dystrybuowane wśród klientów przedsiębiorstwa.

Kolejną okazją dla mieszkańców do zapoznania się z pracą PWiK jest Światowy Dzień Ochrony Środowiska. W czerwcu 2016 roku z tej okazji można było zwiedzać nasze oczyszczalnie ścieków: w Kłobucku, Blachowni, Rybnej, Kolonii Poczesnej, Olsztynie, Karolinie oraz w Ostrowach nad Okszą. Zwiedzanie rozpoczynało się o pełnej godzinie zegarowej, a o pracy oczyszczalni, o zastosowanych tam instalacjach, a także o problemach związanych z procesami oczyszczania ścieków opowiadali wykwalifikowani pracownicy.

Zwiedzanie na życzenie

Nie trzeba jednak czekać na specjalną okazję, aby odwiedzić obiekty gospodarki wodno-ściekowej częstochowskich wodociągów. Zorganizowane grupy mogą to zrobić niemal w każdej chwili, po wcześniejszym umówieniu terminu. Dla nich PWiK udostępnia do zwiedzania ujęcia wody ?Wierzchowisko?, ?Mirów?, ?Cisie?, ?Rększowice?, ?Łobodno? oraz ujęcia w Kłobucku i w Olsztynie, a także oczyszczalnie ścieków w Blachowni, Karolinie, Rybnej, Poczesnej, Hucie Starej B w Olsztynie, Kłobucku i Ostrowach nad Okszą. 

Wykłady i prelekcje dla najmłodszych

Dużym zainteresowaniem cieszą się wycieczki do Centralnego Laboratorium Badania Wody i Ścieków, działającego w strukturach PWiK, oraz krótkie prezentacje, przygotowane przez pracowników spółki z myślą o najmłodszych w celu budowania w nich świadomości ekologicznej. Tematy prezentacji to m.in. ?Co kryje w sobie woda?, ?Rola urządzeń w analityce wody?, ?Wpływ budowy geologicznej rejonu Częstochowy na jakość wód podziemnych?, ?Jak bakterie pomagają nam w uzdatnianiu wody?, ?Uzdatnianie wody ? podstawowe procesy?, ?Woda ? substancja zagadkowa?, ?Jak bakterie pomagają nam w oczyszczaniu ścieków?, ?Sieć wodociągowa wczoraj i dziś?. 

Z możliwości udziału w prezentacjach chętnie korzystają szkoły podstawowe i gimnazja z całego regionu częstochowskiego. Nauczyciele cenią sobie tę propozycję, ponieważ ciekawe prezentacje i wykłady prowadzone przez pracowników przedsiębiorstwa pozwalają zainteresować dzieci i młodzież tematyką ochrony środowiska oraz kształtować postawy ekologiczne. W podziękowaniu za wizytę uczniowie otrzymują drobne upominki, m.in. zakładki do książek.

A jaki jest Twój ?ślad wodny??

Kolejną ciekawą inicjatywą, cieszącą się sporym zainteresowaniem wśród klientów, jest akcja badania śladu wodnego, odbywająca się na przełomie sierpnia i września w ramach Światowego Tygodnia Wody. Czym jest ślad wodny (ang. Water Footprint)? To ilość wody zużywanej do wyprodukowania dóbr lub wykonania usług, które konsumujemy i z których korzystamy na co dzień. Ślad przedstawiany jest w metrach sześciennych na rok. Mieszkańców zapraszamy więc do edukacyjnej zabawy z użyciem ankiety oraz specjalnego kalkulatora, przygotowanego przez organizację Water Footprint Network (waterfootprint.org). Wynik bywa zaskakujący, a wpływają na niego m.in. nasza dieta, styl życia i przyzwyczajenia. Przykładowo więcej wody potrzeba do wyprodukowania schabowego (od nawadniania pól uprawnych, przez produkcję paszy, po procesy hodowli i uboju trzody) niż jabłka. Oczywiście celem badania nie jest przekonanie wszystkich do wegetarianizmu. Chodzi o to, abyśmy uświadomili sobie, że woda wykorzystywana jest w każdej gałęzi przemysłu i że to nasze codzienne wybory konsumenckie wpływają na jej zużycie.

Pracownicy EKOPOZYTYWNI

W przygotowanie ankiet na temat śladu wodnego angażują się pracownicy zrzeszeni w wewnętrznej organizacji PWiK ? EKOPOZYTYWNI, a ponieważ edukacyjna zabawa co roku poszerza swój zakres, to wciąż przyłączają się kolejni chętni. EKOPOZYTYWNI zarażają bakcylem dbałości o środowisko nie tylko w sierpniu. Przez cały rok prowadzą w PWiK proekologiczne działania, a we wrześniu ruszają w teren, by wziąć udział w ogólnoświatowej akcji ?Sprzątanie świata?. Towarzyszą im dzieci ze szkół z okolicznych gmin. Przykładowo w 2015 r. byli to uczniowie Szkoły Podstawowej i Gimnazjum w Olsztynie oraz Zespołu Szkół w Kusiętach.

Coś dla przyszłych inżynierów

Współpraca Wodociągów Częstochowskich ze szkołami oczywiście nie kończy się na gimnazjach. W 2015 r. w dniach 6 i 12 października 2015 r., we współpracy z Wydziałem Inżynierii Środowiska i Biotechnologii Politechniki Częstochowskiej zorganizowano warsztaty naukowe dla uczniów szkół średnich. Akcja przebiegała pod hasłem ?INŻYNIER ? zawód XXI wieku?. Uczestniczyło w niej 80 uczniów, a warsztaty podzielono na trzy etapy:

  • wykład pt. ?Od osadów do biogazu? (wygłoszony przez dr inż. Iwonę Zawieję),
  • ćwiczenia laboratoryjne z zakresu detekcji mikroorganizmów metodami biologii molekularnej, oznaczeń w ściekach wybranych wskaźników zanieczyszczeń oraz sposobów unieszkodliwiana osadów ściekowych,
  • zwiedzanie mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Kłobucku.

Warsztaty cieszyły się ogromnym powodzeniem, dlatego też zakończyły się zobowiązaniem częstochowskich wodociągów do organizacji kolejnych tego  typu wydarzeń w bieżącym roku. 

Pij wodę z kranu i z? saturatora!

Jednak zdecydowanie najszerzej zakrojone działanie w ostatnich dwóch latach stanowi kampania PWiK ?Piję wodę z kranu?. Od 2015 roku w jej ramach bezustannie realizowany jest program popularyzowania picia tzw. kranówki. Niejednemu mieszkańcowi miasta łza się w oku zakręciła na widok saturatora, przypominającego wyglądem urządzenia bardzo popularne w PRL-u (tylko wyglądem, bo technologia i standardy higieniczne są nieporównywalne). Saturator od wiosny do jesieni krąży po Częstochowie i po okolicznych gminach, gdzie podczas różnego rodzaju wydarzeń zapewnia chętnym czystą, zimną wodę. Podczas upałów nie tylko sam saturator, ale i ustawiające się do niego kolejki rodzą skojarzenia z PRL-em? Liczbę osób, które sięgnęły po kubeczek z orzeźwiającą kranówką, szacuje się  już na dziesiątki tysięcy. Co istotne, korzystają na tym także licznie przybywający do Częstochowy pielgrzymi, zmierzający Alejami Najświętszej Maryi Panny na Jasną Górę. Dodatkowym atutem akcji jest fakt, że saturator obsługują pracownicy przedsiębiorstwa, którzy fachowo odpowiadają na zadawane pytania.

W ramach akcji ?Pij wodę z kranu? w rozgrzanych słońcem rejonach miasta pojawia się także kurtyna wodna, z której z radością korzystają dzieci i szukający ochłody dorośli. Dzięki prowadzonej w 2015 r. kampanii w mieście pojawiły się promujące picie wody z kranu billboardy, a na telebimach wyświetlano spoty reklamowe, w których kranówkę polecały znane częstochowskie postaci. Akcja ma wielowymiarowy przekaz. Przede wszystkim ma przekonać mieszkańców, że picie wody z kranu jest całkowicie bezpieczne dla zdrowia. 

Produkowana w częstochowskim przedsiębiorstwie wod-kan woda jest stale kontrolowana i walorami ? także smakowymi ? nie ustępuje popularnym wodom butelkowanym, tzw. źródlanym. Jest jednak od nich znacznie tańsza oraz nie wymaga plastikowych opakowań, których w Polsce rocznie zużywamy kilka miliardów,  wyrządzając ogromną szkodę dla środowiska naturalnego. Woda z kranu jest również znakomitą alternatywą dla słodzonych i gazowanych napojów butelkowanych, a jej picie może przyczynić się do walki z epidemią otyłości, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Świadoma edukacja żywieniowa najmłodszych pokoleń jest z punktu widzenia odpowiedzialności społecznej bardzo istotna, ponieważ właśnie w tym wieku kształtują się w człowieku nawyki, mające wpływ na całe jego późniejsze życie.

?Nie będzie łatwo obudzić w człowieku takiej odpowiedzialności za świat, która dotrzyma kroku rozwojowi cywilizacji. Ale ci, którzy chcą, mogą zacząć już dziś?. To słynne słowa Vaclava Havla, które pracownicy Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego dobrze znają i którymi starają się kierować w swoim codziennym życiu.

Karolina Kowalska, Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Częstochowskiego