Z optymizmem w przyszłość
Rozwój recyklingu odpadów opakowaniowych
Bieżąca analiza systemu recyklingu w Polsce wskazuje, że występuje w nim wiele „obszarów dziewiczych” do zagospodarowania. Brak świadomości i wiedzy na temat recyklingu powoduje, że jego potencjał jest niewykorzystany. Istotnym mankamentem systemu recyklingu jest również brak autorytetów i stosunkowo niewielkie wsparcie ze strony nauki w zakresie ekologistyki.
Wśród firm zajmujących się recyklingiem istnieje potrzeba wyłonienia rzetelnego partnera, który przejmie rolę koordynatora na rynku. Spełnienie wyżej wymienionych warunków i wykorzystanie wskazanych możliwości pozwala z optymizmem spojrzeć na perspektywy rozwoju recyklingu w naszym kraju.
Trudności do pokonania
Rosnąca popularność ekologistyki wskazuje na konieczność rozpoczęcia analizy od prezentacji jej definicji. Ekologistyka to „realizacja optymalnych rozwiązań w zakresie zbiórki, gromadzenia, usuwania i kierowania do utylizacji lub nieuciążliwej dla środowiska i społeczeństwa likwidacji odpadów różnych rodzajów”1, w tym odpadów opakowaniowych. Jedną z metod nieuciążliwej dla środowiska likwidacji jest recykling. Coraz więcej osób przekonuje się o pozytywnym wpływie ponownego przetwórstwa na środowisko naturalne, jednak sam fakt korzystnego oddziaływania nie jest wystarczający do sprawnego funkcjonowania systemu recyklingu. Istnieje wiele barier i trudności do pokonania, m.in. brak współpracy między podmiotami branży odzysku i recyklingu, co powoduje brak ciągłości dostaw surowców wtórnych do zakładów recyklingowych oraz marnotrawstwo surowców, związane z ich deponowaniem na składowiskach. Do barier tych należą także niewykorzystywanie najbardziej użytecznych strumieni odpadów, pochodzących z przemysłu (łańcuch dostaw), nieprawidłowe rozmieszczenie pojemników do selektywnej zbiórki, brak zaangażowania społeczeństwa w selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych, brak scentralizowanej bazy danych na temat odpadów opakowaniowych oraz brak podmiotu – koordynatora działań zachodzących w ramach systemu recyklingu.
Próba usystematyzowania wyżej wymienionych trudności i bliższa analiza poszczególnych przypadków wskazuje, że istnieją konkretne propozycje wyeliminowania negatywnych czynników utrudniających rozwój sektora recyklingu. Pierwszym z takich elementów jest brak współpracy. Powszechnie wiadomo, że odpady krążą po kraju i transportowane są ze względu na cenę, za jaką możliwe jest ich zdeponowanie na składowisku. Mimo blisko czterech lat funkcjonowania systemu dopłat ze strony organizacji odzysku wciąż wiele podmiotów nie jest świadomych swych praw i możliwości związanych z powołaniem krajowego systemu recyklingu (rys. 1).
Rys. 1. Przepływy odpadów opakowaniowych w krajowym systemie recyklingu w Polsce
Rys. 2. Proponowane modyfikacje w przepływach odpadów opakowaniowych w krajowym systemie recyklingu w Polsce
Zmienić proporcje
Większość odpadów jest kierowana na składowiska odpadów. Tylko sporadycznie niewielka ich część przekazywana jest do zakładów recyklingowych. Niestety, często zakłady te są zmuszone do poszukiwania na własną rękę odpadów, które mogłyby zapewnić im ciągłość produkcji, m.in. także na składowiskach odpadów. Bardziej korzystne byłoby kierowanie odpadów do sortowni lub bezpośrednio do zakładów recyklingowych. Wymaga to zmiany proporcji cen za przyjęcie tony odpadów na sortownię w stosunku do przyjęcia tychże odpadów przez składowisko (rys. 2).
Na składowiska powinny być kierowane jedynie te odpady, które nie nadają się do recyklingu, czyli np. zmieszane, mokre odpady kuchenne lub odpady biodegradowalne. Niestety, dopóki cena za skierowanie odpadów na sortownię przewyższa cenę deponowania ich na składowisku, dopóty nie ma możliwości pobudzenia współpracy w tym zakresie. Każda działalność wymaga odpowiednich bodźców, przede wszystkim finansowych.
Dużo korzystniej prezentuje się sytuacja z odpadami z tzw. źródeł skoncentrowanych. Odpady dostępne powszechnie w logistycznym łańcuchu dostaw cechuje wyższa użyteczność, niższy koszt pozyskania i dostępność w jednym miejscu w dużych ilościach. W pełni efektywne wykorzystanie powyższych źródeł wymagałoby zmiany podejścia teoretycznego w odniesieniu do kształtu i procesów zachodzących w ramach łańcuchów dostaw. Propozycje modyfikacji prezentuje rys. 3.
Rys. 3. Zintegrowany łańcuch logistyczny, uwzględniający konieczność zwrotu opakowań bądź odpadów opakowaniowych
Zaprezentowana zmiana dotyczyłaby tzw. strefy zwrotu i sugerowałaby wykorzystanie dostępnej w ramach łańcucha dostaw infrastruktury materialno-technicznej do zapewnienia unieszkodliwienia odpadów opakowaniowych w myśl zasad prezentowanych przez ekologistykę.
Istotnym elementem wymagającym także reorganizacji są dostawy do zakładów recyklingowych surowców wtórnych (rys. 4). Rozdrobnienie źródeł dopływu odpadów do recyklingu powoduje, że koszty ich gromadzenia i przekazywania są znaczne, a ich pozyskanie w odpowiedniej z logistycznego punktu widzenia masie utrudnione. Pewnym sposobem pozytywnego rozwiązania problemu byłoby powstanie recyklingowych centrów logistycznych, które odgrywałyby rolę pośrednika między posiadaczami odpadów a finalnymi recyklerami.
Rys. 4. Propozycja zmiany systemu dostaw surowców do zakładów recyklingowych
Do głównych powodów braku koordynacji działań i współpracy między podmiotami sektora recyklingu należą nieświadomość praw i obowiązków wynikających ze stale zmieniających się przepisów, brak pełnej znajomości nowej, ciągle rozwijającej się branży, brak potrzeby poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania, związany z wysoką zyskownością branży (metale, tworzywa sztuczne) bądź zapewnieniem środków z budżetu państwa, niestabilne strumienie odpadów, ograniczające inwestycje w branży, brak wykwalifikowanej i zaangażowanej kadry oraz jej asekuracyjna postawa, związana z niejasnością przepisów w zakresie ochrony środowiska, a także opór przeciw zmianom.
Działania scalające
Przykładowe działania logistyczne scalające starania w kierunku rozwoju sektora recyklingu, których wdrożenie miałoby pozytywny wpływ także na bieżącą sytuację, to m.in. wykorzystywanie wszystkich dostępnych źródeł finansowania łącznie w celu zapewnienia maksymalnej efektywności recyklingu2, zintegrowanie strumienia odpadów (uwzględniające koszty składowania, cenę odpadu i możliwości poddania odpadu recyklingowi) oraz pozyskiwanie surowców z przemysłu z wykorzystaniem dostępnej infrastruktury materialno-technicznej – producenci bazują na generowanych przez siebie odpadach, a poprzez rozszerzenie funkcjonującego łańcucha dostaw przetwórcy pozyskują surowiec z zewnątrz (rys. 3). Do działań tych należy też modyfikacja lokalizacji pojemników do selektywnej zbiórki (z uwzględnieniem łatwego dostępu dla użytkownika, możliwości zapewnienia sprawnej obsługi logistycznej oraz bliskości zakładów recyklingowych), wskazanie koordynatora procesów na podstawie szacunkowych korzyści odnoszonych przez poszczególne ogniwa systemu, aktywowanie systemu sankcji za niestosowanie się do wymogów prawa w zakresie gospodarki odpadami, a także zapewnienie edukacji ekologicznej zwiększającej świadomość i zaangażowanie społeczeństwa w selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych.
Realizacja wskazanych kierunków rozwoju recyklingu z pewnością wymaga czasu, potrzebnego podmiotom działającym na rynku do zaadaptowania się do nowych możliwości i przygotowania do wykorzystania szans. Bardzo istotnym czynnikiem wspierającym rozwój recyklingu było, dostępne do 31 grudnia 2003 r., zwolnienie z podatku dochodowego dla przetwarzających odpady. Należy oczekiwać, że tego typu wsparcie zostanie przywrócone ze względu na jego znaczenie dla sektora, który sprawnie rozwijając się ma bezpośredni wpływ na efektywność naszej gospodarki. W świetle ograniczonego dostępu do surowców naturalnych rozwój recyklingu będzie elementem decydującym o przewadze konkurencyjnej Polski nad innymi państwami Unii Europejskiej i świata.
Źródła
dr Katarzyna Michniewska
Katedra Logistyki
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Śródtytuły od redakcji
Bieżąca analiza systemu recyklingu w Polsce wskazuje, że występuje w nim wiele „obszarów dziewiczych” do zagospodarowania. Brak świadomości i wiedzy na temat recyklingu powoduje, że jego potencjał jest niewykorzystany. Istotnym mankamentem systemu recyklingu jest również brak autorytetów i stosunkowo niewielkie wsparcie ze strony nauki w zakresie ekologistyki.
Wśród firm zajmujących się recyklingiem istnieje potrzeba wyłonienia rzetelnego partnera, który przejmie rolę koordynatora na rynku. Spełnienie wyżej wymienionych warunków i wykorzystanie wskazanych możliwości pozwala z optymizmem spojrzeć na perspektywy rozwoju recyklingu w naszym kraju.
Trudności do pokonania
Rosnąca popularność ekologistyki wskazuje na konieczność rozpoczęcia analizy od prezentacji jej definicji. Ekologistyka to „realizacja optymalnych rozwiązań w zakresie zbiórki, gromadzenia, usuwania i kierowania do utylizacji lub nieuciążliwej dla środowiska i społeczeństwa likwidacji odpadów różnych rodzajów”1, w tym odpadów opakowaniowych. Jedną z metod nieuciążliwej dla środowiska likwidacji jest recykling. Coraz więcej osób przekonuje się o pozytywnym wpływie ponownego przetwórstwa na środowisko naturalne, jednak sam fakt korzystnego oddziaływania nie jest wystarczający do sprawnego funkcjonowania systemu recyklingu. Istnieje wiele barier i trudności do pokonania, m.in. brak współpracy między podmiotami branży odzysku i recyklingu, co powoduje brak ciągłości dostaw surowców wtórnych do zakładów recyklingowych oraz marnotrawstwo surowców, związane z ich deponowaniem na składowiskach. Do barier tych należą także niewykorzystywanie najbardziej użytecznych strumieni odpadów, pochodzących z przemysłu (łańcuch dostaw), nieprawidłowe rozmieszczenie pojemników do selektywnej zbiórki, brak zaangażowania społeczeństwa w selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych, brak scentralizowanej bazy danych na temat odpadów opakowaniowych oraz brak podmiotu – koordynatora działań zachodzących w ramach systemu recyklingu.
Próba usystematyzowania wyżej wymienionych trudności i bliższa analiza poszczególnych przypadków wskazuje, że istnieją konkretne propozycje wyeliminowania negatywnych czynników utrudniających rozwój sektora recyklingu. Pierwszym z takich elementów jest brak współpracy. Powszechnie wiadomo, że odpady krążą po kraju i transportowane są ze względu na cenę, za jaką możliwe jest ich zdeponowanie na składowisku. Mimo blisko czterech lat funkcjonowania systemu dopłat ze strony organizacji odzysku wciąż wiele podmiotów nie jest świadomych swych praw i możliwości związanych z powołaniem krajowego systemu recyklingu (rys. 1).
Rys. 1. Przepływy odpadów opakowaniowych w krajowym systemie recyklingu w Polsce
Rys. 2. Proponowane modyfikacje w przepływach odpadów opakowaniowych w krajowym systemie recyklingu w Polsce
Zmienić proporcje
Większość odpadów jest kierowana na składowiska odpadów. Tylko sporadycznie niewielka ich część przekazywana jest do zakładów recyklingowych. Niestety, często zakłady te są zmuszone do poszukiwania na własną rękę odpadów, które mogłyby zapewnić im ciągłość produkcji, m.in. także na składowiskach odpadów. Bardziej korzystne byłoby kierowanie odpadów do sortowni lub bezpośrednio do zakładów recyklingowych. Wymaga to zmiany proporcji cen za przyjęcie tony odpadów na sortownię w stosunku do przyjęcia tychże odpadów przez składowisko (rys. 2).
Na składowiska powinny być kierowane jedynie te odpady, które nie nadają się do recyklingu, czyli np. zmieszane, mokre odpady kuchenne lub odpady biodegradowalne. Niestety, dopóki cena za skierowanie odpadów na sortownię przewyższa cenę deponowania ich na składowisku, dopóty nie ma możliwości pobudzenia współpracy w tym zakresie. Każda działalność wymaga odpowiednich bodźców, przede wszystkim finansowych.
Dużo korzystniej prezentuje się sytuacja z odpadami z tzw. źródeł skoncentrowanych. Odpady dostępne powszechnie w logistycznym łańcuchu dostaw cechuje wyższa użyteczność, niższy koszt pozyskania i dostępność w jednym miejscu w dużych ilościach. W pełni efektywne wykorzystanie powyższych źródeł wymagałoby zmiany podejścia teoretycznego w odniesieniu do kształtu i procesów zachodzących w ramach łańcuchów dostaw. Propozycje modyfikacji prezentuje rys. 3.
Rys. 3. Zintegrowany łańcuch logistyczny, uwzględniający konieczność zwrotu opakowań bądź odpadów opakowaniowych
Zaprezentowana zmiana dotyczyłaby tzw. strefy zwrotu i sugerowałaby wykorzystanie dostępnej w ramach łańcucha dostaw infrastruktury materialno-technicznej do zapewnienia unieszkodliwienia odpadów opakowaniowych w myśl zasad prezentowanych przez ekologistykę.
Istotnym elementem wymagającym także reorganizacji są dostawy do zakładów recyklingowych surowców wtórnych (rys. 4). Rozdrobnienie źródeł dopływu odpadów do recyklingu powoduje, że koszty ich gromadzenia i przekazywania są znaczne, a ich pozyskanie w odpowiedniej z logistycznego punktu widzenia masie utrudnione. Pewnym sposobem pozytywnego rozwiązania problemu byłoby powstanie recyklingowych centrów logistycznych, które odgrywałyby rolę pośrednika między posiadaczami odpadów a finalnymi recyklerami.
Rys. 4. Propozycja zmiany systemu dostaw surowców do zakładów recyklingowych
Do głównych powodów braku koordynacji działań i współpracy między podmiotami sektora recyklingu należą nieświadomość praw i obowiązków wynikających ze stale zmieniających się przepisów, brak pełnej znajomości nowej, ciągle rozwijającej się branży, brak potrzeby poszukiwania dodatkowych źródeł finansowania, związany z wysoką zyskownością branży (metale, tworzywa sztuczne) bądź zapewnieniem środków z budżetu państwa, niestabilne strumienie odpadów, ograniczające inwestycje w branży, brak wykwalifikowanej i zaangażowanej kadry oraz jej asekuracyjna postawa, związana z niejasnością przepisów w zakresie ochrony środowiska, a także opór przeciw zmianom.
Działania scalające
Przykładowe działania logistyczne scalające starania w kierunku rozwoju sektora recyklingu, których wdrożenie miałoby pozytywny wpływ także na bieżącą sytuację, to m.in. wykorzystywanie wszystkich dostępnych źródeł finansowania łącznie w celu zapewnienia maksymalnej efektywności recyklingu2, zintegrowanie strumienia odpadów (uwzględniające koszty składowania, cenę odpadu i możliwości poddania odpadu recyklingowi) oraz pozyskiwanie surowców z przemysłu z wykorzystaniem dostępnej infrastruktury materialno-technicznej – producenci bazują na generowanych przez siebie odpadach, a poprzez rozszerzenie funkcjonującego łańcucha dostaw przetwórcy pozyskują surowiec z zewnątrz (rys. 3). Do działań tych należy też modyfikacja lokalizacji pojemników do selektywnej zbiórki (z uwzględnieniem łatwego dostępu dla użytkownika, możliwości zapewnienia sprawnej obsługi logistycznej oraz bliskości zakładów recyklingowych), wskazanie koordynatora procesów na podstawie szacunkowych korzyści odnoszonych przez poszczególne ogniwa systemu, aktywowanie systemu sankcji za niestosowanie się do wymogów prawa w zakresie gospodarki odpadami, a także zapewnienie edukacji ekologicznej zwiększającej świadomość i zaangażowanie społeczeństwa w selektywną zbiórkę odpadów opakowaniowych.
Realizacja wskazanych kierunków rozwoju recyklingu z pewnością wymaga czasu, potrzebnego podmiotom działającym na rynku do zaadaptowania się do nowych możliwości i przygotowania do wykorzystania szans. Bardzo istotnym czynnikiem wspierającym rozwój recyklingu było, dostępne do 31 grudnia 2003 r., zwolnienie z podatku dochodowego dla przetwarzających odpady. Należy oczekiwać, że tego typu wsparcie zostanie przywrócone ze względu na jego znaczenie dla sektora, który sprawnie rozwijając się ma bezpośredni wpływ na efektywność naszej gospodarki. W świetle ograniczonego dostępu do surowców naturalnych rozwój recyklingu będzie elementem decydującym o przewadze konkurencyjnej Polski nad innymi państwami Unii Europejskiej i świata.
Źródła
- Korzeniowski A., Skrzypek M.: Ekologistyka zużytych opakowań. Poznań 1999.
- Smith J.W.: The world’s wasted wealth. The Political Economy of Waste. New Worlds Press. Kalispell. Montana 1989.
dr Katarzyna Michniewska
Katedra Logistyki
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu
Śródtytuły od redakcji
