Ustawa o odpadach została podpisana przez prezydenta 28 grudnia 2012 r., weszła w życie 23 stycznia 2013 r.
W Dzienniku Ustaw z 2013 r. pod pozycją 21 została już opublikowana nowa Ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach, która ma kluczowe znaczenie dla całego polskiego prawa odpadowego. Jej zawartość i najistotniejsze nowe instytucje prawne wskazane zostały już w „Recyklingu” (1/2013) przy okazji omawiania zmian w prawie odpadowym w 2013 r.
 
Bez zrównoważonego rozwoju?
Przepisy dotyczące zakresu ustawy zawarte są w dziale I „Przepisy ogólne”, rozdział 1 „Zakres ustawy”. Ustawa określa środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi, zapobiegające i zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi, wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi, oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania (art. 1). Na tej podstawie wskazać można, iż ustawa określa środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi, zapobiegające negatywnemu wpływowi na środowisko oraz zdrowie ludzi, wynikającemu z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi. Ponadto wskazano środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi, wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi, oraz służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi, a także ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania.
Trzeba też podkreślić, iż środki te mają mieć charakter nie tylko sozologiczny, ale również sanitarny. Ich istota z jednej strony sprowadza się do ograniczenia negatywnego oddziaływania, wynikającego z szeroko rozumianej gospodarki odpadami (wytwarzanie i gospodarowanie nimi, przy czym przez to gospodarowanie rozumie się zbieranie, transport, przetwarzanie odpadów, łącznie z nadzorem nad tego rodzaju działaniami, jak również późniejsze postępowanie z miejscami unieszkodliwiania odpadów oraz działania wykonywane w charakterze sprzedawcy odpadów lub pośrednika w obrocie odpadami), a z drugiej do jeszcze szerzej rozumianej gospodarki zasobami – w celu ograniczenia skutków ich użytkowania oraz poprawienia efektywności tegoż użytkowania.
Takie ustalenie zakresu jest zupełnie inne niż w dotychczas obowiązującej ustawie o odpadach. Określa to zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasadą zapobiegania powstawaniu odpadów lub ograniczania ilości odpadów i ich negatywnego oddziaływania na środowisko, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. W szczególności można zwrócić uwagę na odstąpienie od literalnie określonej konieczności zapewnienia postępowania z odpadami w sposób zgodny z zasadą zrównoważonego rozwoju. Zresztą w całym tekście nowej ustawy, w przeciwieństwie do dyrektyw unijnych, nie zastosowano w ogóle pojęcia zrównoważonego rozwoju. Pomimo iż jako konstytucyjna znajduje ona teoretycznie zastosowanie w całym polskim systemie prawnym, to, biorąc pod uwagę praktyczne wykorzystywanie przepisów, w tym przez administrację, ta zmiana może spowodować pomijanie znaczenia idei zrównoważonego rozwoju w gospodarce odpadami w Polsce.
Drugą bardzo istotną zmianą jest pominięcie odwołania ogólnego do ustawy Prawo ochrony środowiska. Dotychczasowy ust. 2 art. 1 ustawy o odpadach przewidywał, iż przepisy ustawy nie naruszają postanowień działu II w tytule I Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska1. Powodowało to bezpośrednie zastosowanie na gruncie ustawy o odpadach wszystkich definicji i zasad ogólnych, wynikających z tego działu ustawy Prawo ochrony środowiska (art. 3-12). Wprowadzona zmiana nie może być oceniona pozytywnie, zarówno z punktu widzenia systemowego (określania nieformalnej hierarchii aktów prawnych w zakresie ochrony środowiska), jak i formalnego (niemożność jednoznacznego i bezpośredniego zastosowania licznych definicji znajdujących się w ustawie Prawo ochrony środowiska do siatki pojęciowej stosowanej na gruncie ustawy o odpadach).
 
Dostosowanie do prawa UE
Ustawa o odpadach dokonuje wdrożenia szeregu dyrektyw z zakresu gospodarki odpadami. W związku z poszerzeniem zakresu regulacji w tej ustawie nastąpiło także poszerzenie listy transponowanych dyrektyw. Są to następujące akty:
1) Dyrektywa Rady 78/176/EWG z 20 lutego 1978 r. w sprawie odpadów pochodzących z przemysłu ditlenku tytanu (Dz. Urz. WE L 54 z 25.02.1978 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1),
2) Dyrektywa Rady 86/278/EWG z 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby, w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie (Dz. Urz. WE L 181 z 04.07.1986 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 1),
3) Dyrektywa Rady 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. WE L 135 z 30.05.1991 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2);
4) Dyrektywa 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 365 z 31.12.1994 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 13),
5) Dyrektywa Rady 96/59/WE z 16 września 1996 r. w sprawie unieszkodliwiania polichlorowanych bifenyli i polichlorowanych trifenyli (PCB/PCT) (Dz. Urz. WE L 243 z 24.09.1996 r.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 3),
6) Dyrektywa Rady 1999/31/WE z 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów (Dz. Urz. WE L 182 z 16.07.1999 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4),
7) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/53/WE z 18 września 2000 r. w sprawie pojazdów wycofanych z eksploatacji (Dz. Urz. WE L 269 z 21.10.2000 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 5),
8) Dyrektywa 2000/76/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 grudnia 2000 r. w sprawie spalania odpadów (Dz. Urz. WE L 332 z 28.12.2000 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 5),
9) Dyrektywa 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 27 stycznia 2003 r. w sprawie zużytego sprzętu elektrotechnicznego i elektronicznego (WEEE) (Dz. Urz. UE L 37 z 13.02.2003 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 7),
10) Dyrektywa 2006/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 15 marca 2006 r. w sprawie gospodarowania odpadami pochodzącymi z przemysłu wydobywczego oraz zmieniająca dyrektywę 2004/35/WE (Dz. Urz. UE L 102 z 11.04.2006 r., z późn. zm.),
11) Dyrektywa 2006/66/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 6 września 2006 r. w sprawie baterii i akumulatorów oraz zużytych baterii i akumulatorów oraz uchylającej dyrektywę 91/157/EWG (Dz. Urz. UE L 266 z 26.09.2006 r., z późn. zm.),
12) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz. Urz. UE L 312 z 22.11.2008 r.),
13) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (Dz. Urz. UE L 334 z 17.12.2010 r.).
Ustawa została także notyfikowana Komisji Europejskiej 26 kwietnia 2012 r. pod numerem 2012/0263/PL, zgodnie z art. 16 Dyrektywy 94/62/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz. Urz. WE L 365 z 31.12.1994 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 13), oraz §4 Rozporządzenia Rady Ministrów z 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (DzU nr 239, poz. 2039 oraz z 2004 r. mr 65, poz. 597), wdrażającego postanowienia Dyrektywy 98/34/WE z 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. WE L 204 z 21.07.1998 r., z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 20).
Art. 2 nowej ustawy dotyczy wyłączeń z zakresu obowiązywania nowej ustawy. Dotychczas było to dziewięć wyłączeń, aktualnie jest 11. Jednakże tych pierwotnych dziewięciu nie przeniesiono w dotychczasowej formie do nowej ustawy, co pokazano w tabeli.
 
Wyłączenia spod zakresu obowiązywania nowej ustawy
Wyłączenia w nowej ustawie
Dotychczasowe wyłączenia
1) gazów i pyłów wprowadzanych do atmosfery
4) gazów i pyłów wprowadzanych do powietrza
2) gruntu w pierwotnym położeniu (w miejscu), w tym niewydobytej zanieczyszczonej gleby i budynków trwale związanych z gruntem
–
3) niezanieczyszczonej gleby i innych materiałów występujących w stanie naturalnym, wydobytych w trakcie robót budowlanych, pod warunkiem że materiał ten zostanie wykorzystany do celów budowlanych w stanie naturalnym na terenie, na którym został wydobyty
1) mas ziemnych lub skalnych usuwanych albo przemieszczanych w związku z realizacją inwestycji, jeżeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzja o pozwoleniu na budowę lub zgłoszenie robót budowlanych określają warunki i sposób ich zagospodarowania, a ich zastosowanie nie spowoduje przekroczeń wymaganych standardów jakości gleby i ziemi, o których mowa w Ustawie z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska
4) odpadów promieniotwórczych
3) odpadów promieniotwórczych w rozumieniu przepisów prawa atomowego
5) wycofanych z użytku materiałów wybuchowych
–
6) biomasy w postaci:
a) odchodów podlegających przepisom rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z 21 października 2009 r., określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) (Dz. Urz. UE L 300 z 14.11.2009 r., str. 1, z późn. zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009”,
b) słomy,
c) innych, niebędących niebezpiecznymi, naturalnych substancji pochodzących z produkcji rolniczej lub leśnej
– wykorzystywanej w rolnictwie, leśnictwie lub do produkcji energii z takiej biomasy za pomocą procesów lub metod, które nie są szkodliwe dla środowiska ani nie stanowią zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi
6) odchodów zwierząt, obornika, gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach określonych w przepisach o nawozach i nawożeniu
7) osadów przemieszczanych w obrębie wód powierzchniowych w celu związanym z gospodarowaniem wodami lub drogami wodnymi, zarządzaniem wodami lub urządzeniami wodnymi lub ochroną przed powodzią bądź ograniczaniem skutków powodzi i susz, rekultywacją, refulacją, pozyskiwaniem lub uzdatnianiem terenu, jeżeli osady te nie są niebezpieczne
2) mas ziemnych pochodzących z pogłębiania akwenów morskich w związku z utrzymywaniem infrastruktury zapewniającej dostęp do portów oraz infrastruktury portowej, a także z pogłębiania zbiorników wodnych, stawów, cieków naturalnych, kanałów i rowów w związku z utrzymywaniem i regulacją wód, stanowiących niezanieczyszczony urobek
8) ścieków
5) ścieków w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska
9) produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, w tym produktów przetworzonych, objętych rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009, z wyjątkiem tych, które są odpadami przewidzianymi do składowania na składowisku odpadów albo do przekształcania termicznego lub do wykorzystania w zakładzie produkującym biogaz lub w kompostowni, zgodnie z tym rozporządzeniem
–
10) zwłok zwierząt, które poniosły śmierć w inny sposób niż przez ubój, w tym zwierząt uśmierconych w celu wyeliminowania chorób epizootycznych, i które są unieszkodliwiane zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009
6a) zwłok zwierząt, w zakresie uregulowanym przepisami rozporządzenia (WE) nr 1774/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 3 października 2002 r., ustanawiającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. WE 273 z 10 października 2002 r., z późn. zm., Dz. Urz. Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 37, z późn. zm.)
11) mas ziemnych lub skalnych przemieszczanych w związku z wydobywaniem kopalin ze złóż, jeżeli koncesja na wydobywanie kopalin ze złóż lub plan ruchu zakładu górniczego zatwierdzony decyzją, o których mowa w Ustawie z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (DzU nr 163, poz. 981), lub miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego określają warunki i sposób ich zagospodarowania
1a) mas ziemnych lub skalnych przemieszczanych w związku z wydobywaniem kopalin ze złóż, jeżeli koncesja na wydobywanie kopalin ze złóż, udzielona na podstawie Ustawy z 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze lub miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego określają warunki i sposób ich zagospodarowania
–
7) substancji wykorzystywanych jako czynniki chłodnicze przeznaczone do regeneracji
 
Odniesienie do ustaw
Ponadto w dotychczasowej ustawie w art. 2 ust. 3 wskazano na wzajemny stosunek ustawy o odpadach do innych ustaw odnoszących się także do gospodarki odpadami. Określono, że przepisy ustawy nie naruszają w zakresie postępowania z odpadami przepisów: Ustawy z 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze, Ustawy z 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki2, Ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach3, Ustawy z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest4, Ustawy z 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków5, Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 1774/2002/WE z 3 października 2002 r. ustanawiającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi6, Ustawy z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt7, Ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową8 i Ustawy z 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów9.
W nowej ustawie z tego zrezygnowano, czego także nie można ocenić pozytywnie.
 
prof. UKW, dr hab. Zbigniew Bukowski,
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, kancelaria Jendrośka, Jerzmański, Bar&Wspólnicy. Prawo gospodarcze i ochrony środowiska
 
Śródtytuły od redakcji
 
Źródła
  1. Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU z 2008 r. nr 25, poz. 150, z późn. zm.).
  2. Ustawa z 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze, Ustawy z 16 marca 1995 r. o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (DzU z 2006 r. nr 99, poz. 692 oraz z 2007 r. nr 176, poz. 1238 oraz z 2009 r. nr 63, poz. 518).
  3. Ustawa z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (DzU z 2005 r. nr 236, poz. 2008, z późn. zm.).
  4. Ustawa z 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (DzU z 2004 r. nr 3, poz. 20, z późn. zm.).
  5. Ustawa z 12 września 2002 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów oraz pozostałości ładunkowych ze statków (DzU nr 166, poz. 1361, z 2004 r. nr 96, poz. 959 oraz z 2005 r. nr 203, poz. 1683).
  6. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1774/2002/WE z 3 października 2002 r. ustanawiające przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. WE L 273 z 10.10.2003 r. i L 19 z 19.01.2005 r.).
  7. Ustawa z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (DzU z 2008 r. nr 213, poz. 1342 oraz z 2010 r. nr 47, poz. 278, nr 60, poz. 372 i nr 78, poz. 513).
  8. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (DzU nr 121, poz. 1263, z 2005 r. nr 175, poz. 1458 i nr 203, poz. 1683 oraz z 2009 r. nr 215, poz. 1664).
  9. Ustawa z 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (DzU nr 124, poz. 859 oraz z 2010 r. nr 28, poz. 145).