Zarządzanie energią w zakładzie przemysłowym

W standardowym podejściu do wykorzystania energii procesy decyzyjne z nią związane następują po relatywnie długim czasie. W dobie wszechobecnych i ciągle rozwijających się narzędzi komputerowych procesy zbierania, archiwizowania i analizowania danych dotyczących wykorzystania energii i jej trendów mogą zachodzić wielokrotnie szybciej. Zakres nośników energii obejmowanych tymi systemami jest często szeroki.

Istnieje na rynku wiele narzędzi informatycznych, darmowych bądź płatnych, przeznaczonych do wspomagania zarządzania energią. Rozbudowane systemy automatycznego zarządzania energią są pochodnymi ogólnego rozwoju informatycznego danego kraju. W chwili, gdy jest on dość słaby, centralne i zdalne zarządzanie mediami oraz nośnikami energetycznymi napotyka na istotne bariery, z których te poważniejsze są natury ekonomicznej. Ważnym czynnikiem determinującym powodzenie wprowadzenia sprawnego systemu zarządzania energią jest poziom świadomości pracowników i przeświadczenie o celowości podejmowanych działań. Wdrożenie wspomnianych systemów i narzędzi w takiej sytuacji wymaga wtedy dłuższego czasu.

Przed wprowadzeniem systemu zarządzania energią niezbędne jest dokonanie analizy sytuacji energetycznej podmiotu oraz sposobu dystrybucji strumieni energii. Zadanie to może być wykonane siłami własnymi albo w ramach zleconego kompleksowego audytu firmie zewnętrznej. Przegląd taki powinien także uwzględniać ocenę sposobu wykorzystania paliw oraz mediów.

 

Uzyskanie wyraźnej poprawy w zakresie energochłonności jest możliwe i wykonalne – nieraz nawet niewielkim nakładem sił i środków. Najchętniej widziane przez kierownictwo w każdym zakładzie są rozwiązania, które dają zauważalną poprawę i są jednocześnie nisko- bądź nawet beznakładowe. Do takich należą działania na szczeblu organizacyjnym oraz ruchowym, zwiększającym sprawność procesów poprzez likwidację lub zmniejszenie strat. W Polsce wciąż istnieje potencjał oszczędności, jakie można uzyskać stosunkowo niewielkimi nakładami. Szacuje się, że kształtuje się on na poziomie od 15% do nawet 30% w niektórych przypadkach. Przy stabilnej sytuacji zakładu priorytet stanowi oczywiście utrzymanie w nim ruchu i produkcja. Racjonalna gospodarka energetyczna w zakładach przemysłowych wymaga nieprzerwanych działań dotyczących poprawy stanu technicznego oraz poziomu obsługi energetycznych i technologicznych urządzeń technicznych z uwagi na starzenie się maszyn i urządzeń, postęp technologiczny oraz materiałowy. Można zrozumieć pewien opór przy wprowadzaniu zmian w technologii, gdyż jest to proces stosunkowo kosztowny. Koszty te spowodowane są koniecznością wymiany części maszyn i urządzeń, jak również brakami w kwalifikacjach samej załogi i potrzebą zatrudniania specjalistów zewnętrznych.

 

Zbieranie informacji o sposobie użytkowania energii w przedsiębiorstwie może być prowadzone przez odpowiednią kompetentną komórkę/pracownika firmy, co umożliwia redukcję kosztów. Do obowiązków takich osób należałaby systematyczna kontrola, rejestracja i analiza zużycia energii w różnych pionach, działach, ciągach produkcyjnych oraz stanu technicznego urządzeń pracujących w zakładzie. Istnienie takiej komórki, mającej w swoich obowiązkach także dbałość o racjonalne użytkowanie energii, pozwala na sporządzanie krótko- i długoterminowych planów działań modernizacyjnych.

 

Zarządzanie energią jest nieustającym cyklem czynności, w efekcie których powinna powstać samoudoskonalająca się procedura wykrywania braków i uchybień, ich eliminowania oraz proponowania poprawy sytuacji. Brak kompleksowego podejścia do zarządzania energią w całym zakładzie, obejmujący wszystkie postaci energii, skutkuje wyrwaniem z rozważań pewnej części obszaru, dla którego wnioski, choćby były dla niego optymalne, mogą okazać się dla całego układu niewłaściwe. O ile częściowe analizy są wykonywane stosunkowo często i dotyczą wybranych technologii i urządzeń lub bardzo wąskich grup zagadnień związanych z eksploatacją, o tyle opracowania całościowe (globalne) już wyraźnie rzadziej.

Ciągły proces analizowania i udoskonalania systemu zarządzania energią składa się z takich etapów jak: rejestracja i analiza danych, identyfikacja nieprawidłowości, raportowanie, planowanie oraz realizacja planu i powrót do etapu rejestracji danych. Procesy te w formie uporządkowanej oraz zakres czynności, które mogą zostać objęte przez audyt energetyczny wewnętrzny bądź zewnętrzny, przedstawia rysunek.

Za koordynację monitorowania zużycia energii w zakładzie przemysłowym odpowiedzialna jest jedna osoba lub wyznaczona komórka albo dział. Osoba piastująca stanowisko głównego energetyka ma w swoich obowiązkach zadanie dbałości o zasilanie podmiotu w energię i jest organizatorem systemu zarządzania energią oraz zajmuje się jego wdrożeniem. Naturalnym jest zatem to, że właśnie ona winna pełnić funkcję menadżera ds. energii lub uczestniczyć w pracach takiego zespołu. Jednak nie jest wykluczone to, by za zarządzanie energią odpowiadał np. kierownik działu utrzymania ruchu. W nielicznych jednak przypadkach, gdy dany zakład nie posiada odpowiednich służb, rozwiązaniem jest zatrudnianie konsultantów zewnętrznych.

Problemy może stwarzać sytuacja, gdy część urządzeń pracujących na cele zakładu pozostaje w outsourcingu. W takiej sytuacji możliwości wprowadzania modernizacji są mniejsze i ograniczone okazują się uzyskane efekty, gdyż zakład taki nie ma dużego wpływu na koszty dostarczanego do niego medium. Zatem nawet przy dużej sprawności systemu zarządzania energią i przy wystarczających środkach do prowadzenia polityki proefektywnościowej istnieją ograniczenia o charakterze niezależnym od przedsiębiorstwa.

Pomocnym narzędziem w zarządzaniu energią mogą okazać się darmowe dla uczestników programy Unii Europejskiej, oferujące podmiotom (takim jak przedsiębiorstwa produkcyjne) różnego typu arkusze, programy lub procedury pomagające w prowadzeniu wstępnej lub zaawansowanej samooceny (self-assessment) oraz księgowości zużycia energii (bookkeeping). Są to np. programy: Bess, Care+ czy Einstein oraz inne. Pozwalają one także na porównywanie wskaźników energochłonności z przedsiębiorstwami z krajów UE o podobnym profilu, ale nie wymagają one przy tym od uczestników prezentacji poufnych danych o swoich zakładach. Działania takie wymagają dodatkowego wysiłku ze strony pracowników, pozornie nieprzynoszącego w danym momencie przedsiębiorstwu żadnych korzyści. Jednakże patrząc na to zagadnienie szerzej i w dłuższym okresie, powyższe czynności przyczyniają się istotnie do uporządkowania zebranych danych pomiarowych oraz pozwalają na łatwiejsze wyciąganie wniosków, analizę i planowanie dalszych działań. To z kolei zwiększa prężność procesu zarządzania energią oraz konkurencyjność takiego podmiotu.

Narzędziem pomocnym w podwyższaniu prooszczędnościowej świadomości załogi jest ciągłe zwiększanie jej wiedzy i umiejętności. Wyraźnie większy pozytywny wpływ na zmniejszenie energochłonności widać w przedsiębiorstwie wtedy, gdy pracownicy są przekonani o zasadności prowadzonych działań, a nie tylko wykonują je z konieczności, będąc nakłaniani przez zwierzchników lub, co gorsza, z obawy przed karami. W tym celu zasadne wydaje się wysyłanie zatrudnionych w danym zakładzie na różnego rodzaju szkolenia i kursy związane z poszanowaniem energii i/lub z jej sprawnym zarządzaniem. Kursy takie, kierowane do pracowników działów menadżerskich oraz produkcyjnych, oferowane są m.in. przez Polsko-Japońskie Centrum Efektywności Energetycznej. Centrum to jest projektem Krajowej Agencji Poszanowania Energii, stworzonym na bazie porozumienia międzyrządowego Polski i Japonii. Ma ono na celu promowanie idei efektywności energetycznej poprzez specjalistyczne szkolenia i warsztaty. Gospodarka japońska należy do najbardziej rozwiniętych i najlepiej zorganizowanych na świecie, toteż doświadczenia pozyskane od ekspertów z tego kraju mogą przyczynić się do zwiększania umiejętności i doświadczenia specjalistów oraz ekspertów polskich.

 

 

 

 

 

 

 

 

dr inż. Jacek Szymczyk,

Polsko-Japońskie Centrum Efektywności Energetycznej, KAPE