Zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków

 

Z tego powodu stworzono rozbudowany system doprowadzania do miast wody ze źródeł górskich przy pomocy kamiennych koryt i zamkniętych przewodów. Problemy wynikające z ukształtowania terenu rozwiązywano, budując akwedukty nad dolinami i rzekami oraz tunele pod wzgórzami. Woda pochodząca ze źródeł apenińskich nadawała się do picia oraz była szeroko wykorzystywana do celów sanitarnych. Jednocześnie funkcjonowała imponująco rozbudowana sieć kanalizacyjna. W Polsce w XIII w. działały lokalne urządzenia wodociągowe. Mikołaj Kopernik organizował inwestycję wodociągową w Kwidzynie i Fromborku¹. Budowa wodociągów warszawskich rozpoczęła się w 1854 r. Po 1925 r. stworzono wodociągi m.in. w Lublinie, Radomiu, Częstochowie oraz Łodzi.

 

Obecnie zaopatrzenie w wodę i usuwanie ścieków należą do podstawowych potrzeb związanych z funkcjonowaniem społeczności lokalnej². Szczególne znaczenie ma zaspokojenie potrzeb wodnych³. Pojęcie to oznacza te ilości wody, które konieczne są dla zaspokojenia wszystkich warunków życiowych i kulturalnych mieszkańców danego terenu⁴. Woda dostarczana wodociągami obejmuje realizację następujących potrzeb: bytowych i gospodarczych mieszkańców, gospodarczych i bytowych w miejscach pracy, przemysłu korzystającego z wody wodociągowej, gospodarczych zakładów użyteczności publicznej, ogólnokomunalnych dla utrzymania czystości w mieście i dla nawadniania zieleni oraz potrzeby własne zakładów wodociągowo-kanalizacyjnych. Potrzeby wodne miast stanowią część globalnego zapotrzebowania na wodę człowieka. Człowiek wykorzystuje wodę głównie do produkcji żywności oraz swoich własnych procesów życiowych.

Zagadnienia dotyczące zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków są uregulowane w rozdziale 2 (art. 5-15) Ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków⁵ (u.z.z.w.z.o.ś.).

Przepisy ustawy stanowią transpozycję kilku podstawowych w tym zakresie aktów prawnych: Dyrektywy 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych⁶, Dyrektywy 98/83/WE z 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi⁷ oraz Dyrektywy 2000/60/WE z 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej⁸. Wdrożenie głównych instytucji prawnych obejmujących zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, ma także duże znaczenie dla zapewnienia jednolitego wykonywania tych przepisów we wszystkich państwach członkowskich oraz dla całego procesu implementacji prawa unijnego. Według C. Mika: „implementacja, zawierając w sobie przede wszystkim elementy tworzenia prawa wykonawczego (także innych niezbędnych aktów), w tym także prawa wyznaczającego obowiązek (nakaz) stosowania i przestrzegania prawa, polega na podejmowaniu wszelkich niezbędnych działań, które zapewniłyby warunki dla efektywnego stosowania i przestrzegania prawa wspólnotowego w krajowych systemach prawnych”⁹. Implementacja prawa unijnego obejmuje kompleks czynności o złożonej strukturze.

 

Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków uregulowane w u.z.z.w.z.o.ś. tworzą instytucję prawną o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania wszystkich przepisów ustawy. Reguły te wynikają z uogólnienia podstawowych zagadnień unormowanych w u.z.z.w.z.o.ś. Zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków stanowią obiektywnie ukształtowaną wewnątrz przepisów u.z.z.w.z.o.ś. instytucję prawną, która wyznacza reguły zachowania typowe dla realizacji procesu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Omawiane zasady stosujemy wtedy, kiedy w przepisach u.z.z.w.z.o.ś. odnajdujemy wspólne zastosowanie instrumentów prawnych zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków. Omawiane poniżej zasady wskazują na pewną i oczekiwaną przez prawodawcę prawidłowość stosowania przepisów u.z.z.w.z.o.ś. Adresaci obowiązków wynikających z treści tych zasad muszą postępować tak, jak wynika to z przepisów ustawy. Ponadto niektóre zasady zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków posiadają pewną treść samoistną¹⁰.

Zasada zapewnienia realizacji dostaw wody (art. 5) przewiduje, że przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ma obowiązek zapewnić zdolność posiadanych urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych do realizacji dostaw wody w wymaganej ilości i pod odpowiednim ciśnieniem oraz dostaw wody i odprowadzania ścieków w sposób ciągły i niezawodny, a także zapewnić należytą jakość dostarczanej wody i odprowadzanych ścieków.

W tym celu przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane do prowadzenia regularnej wewnętrznej kontroli jakości wody. Wymóg zapewnienia dostaw pod odpowiednim ciśnieniem dotyczy wyłącznie dostaw wody z sieci. Jeżeli umowa o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków nie stanowi inaczej, odbiorca usług odpowiada za zapewnienie niezawodnego działania posiadanych instalacji i przyłączy wodociągowych lub instalacji i przyłączy kanalizacyjnych z urządzeniem pomiarowym włącznie. Jak wynika z orzecznictwa, obowiązek zapewnienia zdolności posiadanych urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych oraz należytej jakości wody obejmuje tylko sytuacje, gdy przedsiębiorstwo wodociągowe dostarcza wodę¹¹.

Zasada legalności dostarczania wody lub odprowadzania ścieków (art. 6) oznacza, że dostarczanie wody lub odprowadzanie ścieków odbywa się na podstawie pisemnej umowy o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków, zawartej między przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym a odbiorcą usług¹². Do zakupu wody lub wprowadzania przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne ścieków do urządzeń kanalizacyjnych niebędących w jego posiadaniu stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane do zawarcia umowy o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków z osobą, której nieruchomość została przyłączona do sieci i która wystąpiła z pisemnym wnioskiem o zawarcie umowy.

Zasada kontroli realizacji dostarczania wody lub odprowadzania ścieków (art. 7) stwarza podstawy do wykonywania czynności kontrolnych przez upoważnione osoby. Przedstawiciele przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego po okazaniu legitymacji służbowej i pisemnego upoważnienia mają prawo wstępu na teren nieruchomości lub do obiektu budowlanego w celu: zainstalowania lub demontażu wodomierza głównego, przeprowadzenia kontroli urządzenia pomiarowego, wodomierza głównego lub wodomierzy zainstalowanych przy punktach czerpalnych i dokonania odczytu ich wskazań oraz badań i pomiarów. Ponadto są upoważnieni do przeprowadzenia przeglądów i napraw urządzeń posiadanych przez to przedsiębiorstwo, sprawdzenia ilości i jakości ścieków wprowadzanych do sieci, odcięcia przyłącza wodociągowego lub przyłącza kanalizacyjnego lub założenia plomb na zamkniętych zaworach odcinających dostarczanie wody do lokalu, a także usunięcia awarii przyłącza wodociągowego lub kanalizacyjnego.

Zasada uprawnienia do odcięcia dostaw wody lub zamknięcia przyłącza kanalizacyjnego (art. 8) zezwala przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu na odcięcie dostaw wody lub zamknięcie przyłącza kanalizacyjnego w przypadku wystąpienia następujących przyczyn: przyłącze wodociągowe lub przyłącze kanalizacyjne wykonano niezgodnie z przepisami prawa, odbiorca usług nie uiścił należności za pełne dwa okresy obrachunkowe, następujące po dniu otrzymania upomnienia w sprawie uregulowania zaległej opłaty, jakość wprowadzanych ścieków nie spełnia wymogów określonych w przepisach prawa lub stwierdzono celowe uszkodzenie albo pominięcie urządzenia pomiarowego. Ponadto w przypadku, kiedy został stwierdzony nielegalny pobór wody lub nielegalne odprowadzanie ścieków, to jest bez zawarcia umowy, jak również przy celowo uszkodzonych albo pominiętych wodomierzach lub urządzeniach pomiarowych. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, które odcięło dostawę wody dlatego, że odbiorca usług nie uiścił należności za pełne dwa okresy obrachunkowe, następujące po dniu otrzymania upomnienia w sprawie uregulowania zaległej opłaty, jest obowiązane do równoczesnego udostępnienia zastępczego punktu poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i poinformowania o możliwościach korzystania z tego punktu. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne o zamiarze odcięcia dostawy wody lub zamknięcia przyłącza kanalizacyjnego oraz o miejscach i sposobie udostępniania zastępczych punktów poboru wody zawiadamia państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz odbiorcę usług co najmniej na 20 dni przed planowanym terminem odcięcia dostaw wody lub zamknięcia przyłącza kanalizacyjnego. W art. 8 ust. 1 znajduje się katalog zamknięty stanów, w których przedsiębiorstwo może odciąć dostawę wody lub zamknąć przyłącze kanalizacyjne. Żaden organ gminy nie może tego spisu rozszerzyć. Przyczyny wypowiedzenia umowy przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne są enumeratywnie wymienione.

Zasada zakazu wprowadzania ścieków bytowych i ścieków przemysłowych oraz ścieków opadowych i wód drenażowych do kanalizacji sanitarnej (art. 9). Według tej zasady, zabronione jest wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych: odpadów stałych, które mogą powodować zmniejszenie przepustowości przewodów kanalizacyjnych, a w szczególności żwiru, piasku, popiołu, szkła, wytłoczyn, drożdży, szczeciny, ścinków skór, tekstyliów, włókien, nawet jeżeli znajdują się one w stanie rozdrobnionym, odpadów płynnych niemieszających się z wodą, a w szczególności sztucznych żywic, lakierów, mas bitumicznych, smół i ich emulsji, mieszanin cementowych. Ponadto substancji palnych i wybuchowych, których punkt zapłonu znajduje się w temperaturze poniżej 85°C, a w szczególności benzyn, nafty, oleju opałowego, karbidu, trójnitrotoluenu, substancji żrących i toksycznych, a zwłaszcza mocnych kwasów i zasad, formaliny, siarczków, cyjanków oraz roztworów amoniaku, siarkowodoru i cyjanowodoru. Oprócz tego zabronione jest wprowadzanie odpadów i ścieków z hodowli zwierząt, a w szczególności gnojówki, gnojowicy, obornika, ścieków z kiszonek i ścieków zawierających chorobotwórcze drobnoustroje.

 

Z treści analizowanych zasad zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków wynikają także szczególne obowiązki dla dostawcy ścieków przemysłowych wprowadzanych do urządzeń kanalizacyjnych (art. 10). Podmiot ten jest obowiązany w szczególności do niezwłocznego powiadomienia właściciela urządzeń kanalizacyjnych o awarii powodującej zrzut niebezpiecznych substancji do urządzeń kanalizacyjnych w celu podjęcia odpowiednich przedsięwzięć zmniejszających skutki awarii. Ponadto do instalowania niezbędnych urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe i prawidłowej ich eksploatacji oraz umożliwienia właścicielowi urządzeń kanalizacyjnych dostępu w każdym czasie do miejsc kontroli ilości i jakości ścieków przemysłowych wprowadzanych do tych urządzeń, a także przeprowadzania kontroli sieci i urządzeń do podczyszczania ścieków, będących własnością odbiorcy usług. Zgodnie z art. 12 ust. 1 u.z.z.w.z.o.ś., nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi sprawują organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej na zasadach określonych w przepisach Państwowej Inspekcji Sanitarnej¹³. Każdy materiał i wyrób używany do uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi powinien posiadać pozytywną ocenę higieniczną państwowego powiatowego inspektora sanitarnego. Zastosowanie nowych technologii uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi wymaga zgody państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Badanie pobranych próbek wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi mogą wykonywać laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości prowadzonych badań wody, zatwierdzonym przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest obowiązany do informowania mieszkańców o jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Przepisy u.z.z.w.z.o.ś. obligująprzedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne do zapewnienia budowy urządzeń wodociągowych i urządzeń kanalizacyjnych, ustalonych przez gminę w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w zakresie uzgodnionym w wieloletnim planie rozwoju i modernizacji. Realizację budowy przyłączy do sieci oraz studni wodomierzowej, pomieszczenia przewidzianego do lokalizacji wodomierza głównego i urządzenia pomiarowego zapewnia na własny koszt osoba ubiegająca się o przyłączenie nieruchomości do sieci. Koszty nabycia, zainstalowania i utrzymania wodomierza głównego ponosi przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, a urządzenia pomiarowego – odbiorca usług. Przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne jest obowiązane przyłączyć do sieci nieruchomość osoby ubiegającej się o przyłączenie nieruchomości do sieci, jeżeli są spełnione warunki przyłączenia określone w regulaminie.

 

dr Piotr Korzeniowski, radca prawny, Katedra Prawa Administracyjnego i Nauki Administracji, Zakład Prawa Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego

 

Źródła:

1. Janiszewski W.: Gospodarka wodna Polski. Warszawa 1975.

2. Rakoczy B.: Regulaminy zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków oraz czystości i porządku w gminie. Warszawa 2008.

3. Hofman L., Kortylewska A.: Ekonomiczne problemy gospodarki wodnej Polski. Warszawa 1971.

4. Tuszko A.: Gospodarka wodna. Warszawa 1967.

5. Ustawa z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (DzU z 2006 r. nr 123, poz. 858).

6. Dyrektywa 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (Dz. Urz. L 135 z 30 maja 1991 r., ze zm.).

7. Dyrektywa 98/83/WE z 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. L 330 z 5 grudnia 1998 r., ze zm.).

8. Dyrektywa 2000/60/WE z 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz. Urz. L 327 z 22 grudnia 2000 r., ze zm.).

9. Mik C.: Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki. T. 1. Warszawa 2000.

10. Rotko J.: Podstawy prawne gospodarki wodnej. Wrocław 2006.

11. Wyrok WSA z 20 maja 2008 r. w Krakowie. Sygn. III SA/Kr 984/07. Publik. LEX nr 485150.       

12. Rakoczy B.: Charakterystyka umowy o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, „Radca Prawny” 4/2005.

13. Rakoczy B.: Umowa o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Warszawa 2007.