Zielone kołnierzyki

Termin „białe kołnierzyki” dotyczy głównie pracowników zatrudnionych w sektorze publicznym w charakterze urzędników administracji, ale także prawników, radców podatkowych itp. Zwyczajowo mianem tym zwykło się określać pracowników umysłowych średniego i wyższego szczebla. Z kolei pojęciem „niebieskich kołnierzyków” definiuje się osoby wykonujące pracę fizyczną, włączając w to pracowników produkcyjnych, sprzedawców, barmanów, ale także pracowników umysłowych niższego szczebla (np. niskopłatni urzędnicy, pracownicy biurowi). Stosunkowo nowym pojęciem jest kategoria zielonych kołnierzyków i związane z nią tzw. zielone miejsca pracy. Dostępne definicje tego pojęcia często różnią się zakresem i są niejednoznaczne.

 

Przykładowo, w publikacji Instytutu na rzecz Ekorozwoju „Zazielenianie lokalnych rynków pracy w Polsce – wykorzystanie doświadczeń Unii Europejskiej” można przeczytać, że: „zielone miejsca pracy powstają w związku z podejmowaniem bezinwestycyjnych i inwestycyjnych przedsięwzięć, których efektem jest zmniejszenie presji na środowisko naturalne ze strony gospodarki i konsumpcji. Zielone miejsca pracy mogą powstawać w każdym sektorze gospodarki, warunkiem jest, aby osoby zatrudnione były bezpośrednio lub pośrednio zaangażowanie w poprawianie stanu środowiska na danym terenie oraz w przeciwdziałanie przedsięwzięciom szkodliwym dla stanu środowiska, zarówno w krótkim jak i w długim okresie czasu^”.

Z kolei w raporcie „Green Jobs: Towards Sustainable Work in a Low Carbon World”, opublikowanym w 2008 r. przez UNEP/ILO/ITUC zapisano, iż „zielone miejsca pracy obejmują takie pozycje zawodowe w obrębie rolnictwa, produkcji, R&D, administracji i usług, które mają na celu łagodzenie zagrożeń środowiskowych, w obliczu których stanęła ludzkość. W szczególności, choć nie tylko, włącza się w to miejsca pracy służące ochronie i odnowie ekosystemów oraz bioróżnorodności, redukowaniu zużycia energii, dekarbonizacji gospodarki oraz minimalizowaniu lub nawet unikaniu wytwarzania wszelkich form odpadów i zanieczyszczeń”.

Zielone miejsca pracy trudno jednoznacznie sklasyfikować i uznać, że bliższe są profilowi białych lub niebieskich kołnierzyków. W zasadzie mogą obejmować stanowiska zarówno niższego, średniego, jak i wyższego szczebla, o charakterze fizycznym, ale także umysłowym.

 

 

Zielonym kołnierzykiem będzie instalator turbiny wiatrowej oraz jej projektant. Częścią wspólną wszystkich definicji jest skupienie uwagi na poprawie jakości ekologicznej produktów, usług i procesów technologicznych, zachodzącej w efekcie wykonywania pracy o takim charakterze.

 

W węższym rozumieniu, zielone miejsca pracy łączone są z efektem zmian klimatycznych i aspektami energetycznymi. Częściej jednak spotyka się definicje obejmujące wszystkie sektory gospodarki, w których istnieje możliwość wprowadzania udoskonaleń środowiskowych. W niektórych opracowaniach podkreśla się, że zielone kołnierzyki obejmują dobrze płatne stanowiska, jednak w praktyce istnieje wiele przykładów tego rodzaju pracowników o umiejętnościach na poziomie najwyżej szkoły średniej, reprezentujących niżej wykwalifikowaną siłę roboczą. Najbardziej charakterystyczne obszary działalności zielonych kołnierzyków to: zrównoważone budownictwo (np. budynki o wysokiej wydajności energetycznej, budynki pasywne), energetyka (np. energia z biomasy, wiatru, słońca), transport (np. biopaliwa, pojazdy elektryczne czy hybrydowe), rolnictwo (np. produkcja biomasy) oraz końcowe zagospodarowanie (np. recykling, biodegradacja)^{1, 2}.

 

 

Warto podkreślić, że w myśl definicji za zielone miejsce pracy powinno być uznane każde, które w sposób zamierzony i celowy prowadzi do poprawy jakości środowiskowej, bez względu na kategorię działalności i poziom trudności wykonywanej pracy.

 

Punktem wyjścia dla inicjatywy tworzenia zielonych miejsc pracy i kształcenia/szkolenia w tym zakresie jest „zielony rozwój gospodarki”, stanowiący odpowiedź na ogólnoświatowy kryzys gospodarczy i związane z tym bezrobocie. Zieloną gospodarkę rozumie się jako nowy model rozwoju społeczno-gospodarczego, wktórym szczególną uwagę zwraca się na kwestie ochrony środowiska. Tak zwane zazielenianie gospodarki rozpatrywane jest na wielu płaszczyznach i obejmuje szereg węższych zagadnień, takich jak rozwój czystych technologii, odnawialnych źródeł energii, poprawa efektywności energetycznej i materiałowej, zmiana modelu konsumpcji i produkcji na bardziej zrównoważony, zintegrowana polityka produktowa, zielone zamówienia publiczne, zielone miejsca pracy czy ekologiczna reforma podatkowa³.

Przykłady inicjatyw związanych z zielonymi miejscami pracy płyną zarówno ze Stanów Zjednoczonych, jak i krajów europejskich. Zielona ekonomia jest jednym z filarów polityki Baracka Obamy, który w styczniu 2010 r. podjął decyzję o przeznaczeniu 2,3 mld dolarów z pakietu pomocowego na zachęty finansowe do tworzenia nowych miejsc pracy w amerykańskich przedsiębiorstwach przyjaznych środowisku. Ulgi są przyznawane dla projektów związanych np. z produkcją paneli słonecznych, turbin wiatrowych i komputerów oszczędnie wykorzystujących prąd.

Unia Europejska prowadzi także intensywne działania w zakresie zazieleniania rynku pracy. Jedną z wielu inicjatyw jest przyjęcie Rezolucji Parlamentu Europejskiego z 7 września 2010 r. w sprawie rozwoju potencjału nowej zrównoważonej gospodarki w zakresie miejsc pracy(2010/2010(INI)), w której zaznacza się, że aby: „osiągnąć cele strategii UE 2020 w zakresie zatrudnienia oraz wykorzystać potencjał nowej zrównoważonej gospodarki w zakresie miejsc pracy i poprawić trwałość produkcji dóbr i usług, należy: zwiększyć wydajność energetyczną mieszkań i budynków oraz udział energii ze źródeł odnawialnych, dokonać ulepszeń w zakresie technologii przyjaznych środowisku w obszarze transportu i mobilności, rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa oraz doradztwa za pośrednictwem usług środowiskowych, jak również recyklingu, procesów produkcyjnych o niskim wykorzystaniu surowców i zamkniętych cykli materiałowych”⁵.

W Polsce zazielenianie miejsc pracy budzi spore zainteresowanie mediów, instytutów badawczo-naukowych oraz organów rządowych. Przykładami inicjatyw w tym zakresie, podejmowanych w kraju, mogą być projekty: „Zazielenianie lokalnych rynków pracy w Polsce – wykorzystanie doświadczeń Unii Europejskiej”, realizowany przez Instytut na rzecz Ekorozwoju, „Zielone miejsca pracy”, podjęty w wyniku wspólnego działania Ministra Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwa Środowiska, Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Eko Funduszu, a także program „Zielone miejsca pracy”, realizowany przez stowarzyszenie „Niepełnosprawni dla Środowiska EKON”.

 

Trendy kształtujące się na rynku pracy, do których niewątpliwie zaliczyć należy jego „zazielenianie”, powinny być uważnie obserwowane przez instytucje kształcące, uczniów szkół wszystkich szczebli, ale także pracodawców. Zrównoważona i zielona gospodarka jest priorytetem UE, który wytycza kierunek na wiele najbliższych lat. Edukowanie odpowiednio wykwalifikowanej kadry do zajmowania stanowisk z zakresu zielonych miejsc pracy oznacza włączenie się szkół zawodowych, średnich i uczelni wyższych, bowiem jak podkreślono wcześniej, zielonym kołnierzykiem może być zarówno elektryk, mechanik, instalator, jak i projektant, inżynier, architekt czy naukowiec. W kontekście charakteru zielonych kołnierzyków warto zwrócić uwagę na ogromne możliwości, jakie daje w tym zakresie praca badawczo-rozwojowa, której efektem jest tworzenie bardziej przyjaznych środowisku procesów, produktów i usług. Szczególnego znaczenia nabierają ciągle mało znane w Polsce zagadnienia, takie jak: środowiskowa ocena cyklu życia (LCA), ekoznakowanie i projektowanie dla środowiska (DfE). Wysoko wykwalifikowany i nowoczesny „zielony kołnierzyk”, chcąc udoskonalać wyroby oraz procesy, powinien posiadać umiejętności dokonania ich oceny i analizy pod kątem oddziaływania na środowisko oraz kierować się zasadami zarządzania cyklem życia (LCM). W Narodowym Programie Foresight Polska 2020 ustanowionym decyzją Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 maja 2006 r., stanowiącym wizję rozwojową Polski do 2020 r. oraz kształtującym polską politykę naukową i innowacyjną, wyraźnie podkreśla się znaczenie eko-innowacji. Za obszary rozwoju badań i technologii, stwarzające największe szanse gospodarcze lub mające istotne znaczenie strategiczne, uznaje się takie, które stanowią zasadnicze pola działania zielonych kołnierzyków, a m.in.: zaawansowane, bezodpadowe technologie materiałowe, biodegradowalne materiały inżynierskie dla przemysłu, transportu i energetyki, biodegradowalne, podlegające recyklingowi materiały konstrukcyjne, a także czyste i wysoko sprawne technologie węglowe nowej generacji, zapewniające dotrzymanie wymagań ochrony środowiska i ograniczenie emisji CO₂.

Wprowadzenie zmian w programach nauczania i dostosowanie ich do wymagań zielonego rynku pracy wydaje się atrakcyjną ofertą dla uczelni wyższych. W raporcie przygotowanym przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości⁶ prognozuje się, że na skutek dokonującej się obecnie „zielonej rewolucji technologicznej i proekologicznej transformacji gospodarki powstanie nowa kategoria pracowników” jako efekt realnego stosowania reguł zrównoważonego rozwoju w działalności gospodarczej i tworzenia tzw. zielonych miejsc pracy („Green-collar jobs”) oraz popularyzowania się „zielonych stylów życia”. Zatem to tylko kwestia czasu, kiedy rynek pracy zacznie reagować na sygnały wynikające z różnych odgórnych inicjatyw. Rekcja ta powinna nastąpić zarówno po stronie podażowej (np. dostosowanie programów nauczania w instytucjach kształcących, organizowanie szkoleń, oferty stypendialne), jak i popytowej (np. świadomość ekologiczna pracodawców, tworzenie zielonych miejsc pracy).

 

1. Green G.P., Dane A.: Green-collar jobs. Publication of University of Wisconsin’s Department of Community and Environmental Sociology. Wisconsin 2010

2. Pinderhughes R: Green collar jobs. An analysis of the capacity of green businesses to provide high quality jobs for men and women with barriers to employment. San Francisco2007.

3. www.mg.gov.pl/Gospodarka/Zrownowazonyrozwoj/Strategia+Lizbonska.      

4. Green Collar Jobs in America’s Cities: building pathways out of poverty and careers in the clean energy economy. The Apollo Aliance&Green for All. 2008.

5. Schroedter E.: Developing the job potential of a new sustainable economy. Committee on Employment and Social Affairs.15 April 2010.

6. Matusiak K.B., Kuciński J., Gryzik A.: Foresight kadr nowoczesnej gospodarki. PARP. Warszawa 2009.