Polityczny wybór projektów

Upolityczniony wybór projektów, brak czytelnych reguł oceny wniosków oraz zbyt skomplikowane procedury naboru to główne zastrzeżenia co do wyboru projektów do dofinansowania z funduszy strukturalnych zgłaszane przez gminy w badaniach przeprowadzonych przez Instytut Ekonomii Środowiska. Ich celem było zapoznanie się z opinią jednostek samorządu terytorialnego, a więc jednej z najliczniejszych grup beneficjentów funduszy strukturalnych, na temat funkcjonowania systemu oceny i wyboru projektów do wsparcia z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w latach 2004 – 2006.

Aż połowa badanych gmin wskazała, że procedura naboru wniosków była mało (38% respondentów) lub nawet bardzo mało (11% respondentów) przejrzysta.

Ocena obiektywizmu procedury nie wypadła lepiej – 31% badanych uznało ją za mało obiektywną, a dalsze 13%, za bardzo mało obiektywną. Jeśli chodzi o ocenę obiektywizmu poszczególnych instytucji zaangażowanych w proces wyboru projektów z EFRR, to najgorzej wypadły regionalne komitety sterujące (25% badanych oceniających obiektywizm tej instytucji na poziomie niskim lub bardzo niskim) oraz zarządy województw (24%). Biorąc pod uwagę, że ostateczna decyzja o wyborze wniosków należała do zarządów województw, to tym bardziej niepokojący jest fakt, że dość spory odsetek respondentów postrzegał wybór dokonywany przez tą instytucję jako mało obiektywny i nie bazujący na merytorycznych przesłankach. Również jeśli chodzi o ocenę przejrzystości kryteriów stosowanych przez poszczególne instytucje to najgorzej wypadły regionalne komitety sterujące (37% niezadowolonych) oraz zarządy województwa (33%). Znamienne jest także, że ponad 30% badanych gmin nie było w stanie ocenić obiektywizmu działań podejmowanych przez poszczególne instytucje. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być fakt, iż proces wyboru projektów w dużej mierze odbywał się za zamkniętymi drzwiami, a dostęp do informacji na ten temat był mocno ograniczony.

Gminy często zwracały uwagę na upolitycznienie procesu wyboru projektów oraz na brak czytelnych reguł oceny i wyboru wniosków. Szczególne kontrowersje budziły zmiany wprowadzane przez zarządy województw oraz regionalne komitety sterujące na listach rankingowych przygotowanych przez panele ekspertów, a więc ciała odpowiedzialne za ocenę merytoryczną projektów. W rezultacie często wybierane były projekty gorzej ocenione pod względem merytorycznym, a pomijane te, które w ocenie merytorycznej uzyskały największą liczbę punktów. Budziło to wśród beneficjentów podejrzenia o wybór motywowany politycznie bądź personalnie. Pojawiały się takie wypowiedzi jak:

Główne słabe strony systemu oceny wniosków wymieniane przez respondentów to:

Z badań wynika również, iż respondenci oczekują znacznego ograniczenia roli zarządu województwa oraz regionalnych komitetów sterujących, przy jednoczesnym zwiększeniu roli ekspertów oraz urzędów marszałkowskich. Choć większość badanych chce, aby ocena ekspertów była kluczowa dla wyboru wniosków, to nie oznacza to, że działalność paneli ekspertów uzyskała same pozytywne oceny. Prawie połowa respondentów wysoko oceniła kwalifikacje panelistów (46%), pojawiają się jednak wątpliwości co do ich niezależności (24% respondentów uważających, że paneliści prezentowali raczej niski poziom niezależności). I znów znamienny jest fakt, że ponad 40% respondentów w obydwu pytaniach nie było w stanie się wypowiedzieć. 28% respondentów stwierdziło, iż kryteria stosowane przez panele nie są przejrzyste.

Wyniki badań wskazują na konieczność zwiększenia jawności podejmowanych decyzji oraz doprecyzowania kryteriów wyboru projektów, tak aby 35 miliardów euro, które Polska otrzyma od Komisji Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w latach 2007 – 2013 zostało uczciwie i w sposób biektywny podzielone. Zdaniem gmin, podstawą do wyboru projektów powinna być merytoryczna ocena dokonana przez dobrze wykwalifikowanych, niezależnych ekspertów, a zmiany wprowadzane na listach rankingowych przez zarząd województwa nie powinny być powszechną praktyką, ale sytuacją wyjątkową. Każda z takich zmian musi być dobrze uargumentowana, a uzasadnienie jawne i publicznie dostępne. Wreszcie, informacje na temat wyboru projektów powinny być bardziej dostępne, tak aby nie powstawało wrażenie, że decyzje podejmowane są za zamkniętymi drzwiami, w oparciu o niejasne przesłanki.