Spółdzielnie energetyczne. Szansa na samodzielność energetyczną gmin

Definicję spółdzielni energetycznej wprowadzono do ustawy o odnawialnych źródłach energii (uOZE) w 2016 r., ale przepisy szczegółowo regulujące jej działalność zostały wprowadzone dopiero w latach 2018-2019. Ustawa precyzyjnie określa przedmiot działalności spółdzielni, którym jest wytwarzanie energii elektrycznej, biogazu, lub ciepła, w instalacjach odnawialnego źródła energii i równoważenie zapotrzebowania energii elektrycznej lub biogazu, lub ciepła, wyłącznie na potrzeby własne spółdzielni energetycznej i jej członków. Przepisy jednak nie wykluczają podjęcia przez spółdzielnię energetyczną działalności także na innych polach, niż tylko produkcja energii z OZE na własne potrzeby.

Spółdzielnie energetyczne na świecie

W Wielkiej Brytanii w 2018 r. funkcjonowało 230 spółdzielni energetycznych, a wśród państw poza Europą, gdzie również funkcjonują spółdzielnie energetyczne należy wymienić USA, Turcję, Kanadę, Nową Zelandię, Koreę Południową oraz Brazylię. Najwięcej spółdzielni energetycznych prowadzi działalność w Niemczech (824), Austrii (286) i Danii (150). Niewiele ponad 100 spółdzielni energetycznych działa w Holandii i Szwecji, a kilkadziesiąt tego typu podmiotów obecnych jest w Finlandii, we Włoszech, Francji oraz Hiszpanii. W państwach takich jak Belgia, Irlandia, Portugalia, Chorwacja, Grecja oraz Luksemburg odnotowano pojedyncze spółdzielnie energetyczne. Można zatem stwierdzić, że taka forma działalności to dziś zjawisko globalne.

– Cechami wspólnymi takich podmiotów spółdzielczych bez wątpienia są funkcjonowanie w oparciu o demokratyczną strukturę zarządzania (jeden członek-jeden głos) oraz eksploatacja instalacji OZE w celu osiągnięcia wspólnych korzyści – mówi mec. Tymoteusz Mądry.

W polskich warunkach potencjalna korzyść, którą spółdzielcy mogą odnieść ze wspólnej inwestycji w instalacje OZE, polega na zmniejszeniu wydatków na energię.

Ustrój prawny

Spółdzielnia posiada osobowość prawną, i jak każda osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie. Różnica pomiędzy spółdzielnią a spółkami prawa handlowego polega na tym, że spółdzielnie energetyczne zawsze są zarządzane demokratycznie. Wynika to bezpośrednio z przepisów ustawy Prawo spółdzielcze. Każdy członek ma jeden głos bez względu na ilość posiadanych udziałów. Statut spółdzielni, której członkami mogą być wyłącznie osoby prawne, może określać inną zasadę ustalania liczby głosów przysługujących członkom – czytamy w art. 36 §2 w/w ustawy. Organami spółdzielni są walne zgromadzenie (jeśli jest zastąpione przez zebranie przedstawicieli – zebrania grup członkowskich), rada nadzorcza oraz zarząd.

KRS

Proces rejestracji spółdzielni energetycznej obejmuje dwa etapy. Pierwszy to rejestracja w KRS, od tego momentu spółdzielnia uzyskuje osobowość prawną. Drugim etapem jest rejestracja w KOWR, co pozwala uzyskać status spółdzielni energetycznej w rozumieniu ustawy o OZE.

– Założenie spółdzielni lub spółdzielni rolników i rejestracja tej osoby prawnej w KRS wiąże się z koniecznością spełnienia kilku wymogów formalnych. Należy zebrać minimalną liczbę założycieli, uchwalić statut spółdzielni oraz złożyć wniosek o rejestrację spółdzielni w KRS. Liczba założycieli spółdzielni nie może być mniejsza od dziesięciu, jeżeli założycielami są osoby fizyczne i nie może być mniejsza od trzech, jeżeli założycielami są osoby prawne. W spółdzielniach produkcji rolnej liczba założycieli – osób fizycznych nie może być mniejsza od pięciu – mówi Tymoteusz Mądry.

Oczywiście członkiem spółdzielni może by również jednostka samorządu terytorialnego, a rekomendowany sposób jej partycypacji w spółdzielni to udział przez spółki komunalne. Jeśli spółdzielnia ma składać się wyłącznie z mieszkańców, funkcja gminy polega zazwyczaj na roli inicjatora i mentora. Gmina pomaga w zakresie przekazywania know-how oraz w zespalaniu lokalnej społeczności. może również zapewnić danej grupie usługi konsultingowe.

KOWR

W celu uzyskania rejestracji w KOWR należy spełnić szereg wymogów prawnych. Przede wszystkim spółdzielnia energetyczna może prowadzić działalność wyłącznie na obszarach gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich, w rozumieniu przepisów o statystyce publicznej. Obszar działania spółdzielni nie możne przekraczać obszaru trzech tego rodzaju gmin, bezpośrednio sąsiadujących ze sobą, a członkowie spółdzielni powinni być przyłączeni do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV, lub sieci dystrybucyjnej gazowej, lub sieci ciepłowniczej. Niezwykle ważnym wymogiem jest przyłączenie wszystkich członków spółdzielni na obszarze jednego operatora systemu dystrybucyjnego.

– W przypadku, gdy przedmiotem działalności spółdzielni jest wytwarzanie energii elektrycznej, łączna moc zainstalowana elektryczna wszystkich instalacji odnawialnego źródła energii powinna umożliwiać pokrycie w ciągu roku nie mniej niż 70% potrzeb własnych spółdzielni energetycznej i jej członków, a także nie może przekroczyć 10 MW (30 MW w przypadku ciepła oraz 40 mln m³ rocznej produkcji w przypadku biogazu – wyjaśnia mec. Mądry.

Instalacje OZE eksploatowane przez spółdzielnię powinny stanowić własność spółdzielni lub jej członków, a liczba członków spółdzielni nie może przekroczyć 999.

System wsparcia

Z systemu wsparcia przewidzianego w polskim prawie korzystać mogą wyłącznie spółdzielnie energetyczne zarejestrowane w KOWR. Polega on na dokonywaniu przez sprzedawcę zobowiązanego rozliczenia ilości energii elektrycznej wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej wobec ilości energii elektrycznej pobranej z tej sieci. Rozliczenie dokonuje się w stosunku ilościowym 1 do 0,6. Dzięki inteligentnym licznikom operator systemu dystrybucyjnego (OSD) dokonuje sumarycznego bilansowania ilości energii wprowadzonej i pobranej z sieci dystrybucyjnej. Następnie OSD przekazuje dane pomiarowe sprzedawcy zobowiązanemu. Sprzedawca zobowiązany dokonuje ze spółdzielnią energetyczną rozliczenia ilości energii elektrycznej wprowadzonej i pobranej z sieci.

– Do opracowania koncepcji prowadzenia działalności przez spółdzielnię energetyczną niezbędna jest fachowa wiedza. Ustawa o OZE wymaga zaplanowanie inwestycji w taki sposób, by spełnić 70% próg zapewnienia zapotrzebowania na energię. Dlatego założyciele powinni kompleksowo przeanalizować historyczne zapotrzebowanie spółdzielców na energię elektryczną oraz oszacować, jak w przyszłości kształtować się będzie zapotrzebowanie spółdzielni oraz spółdzielców na energię elektryczną. W tym zakresie niezbędne jest wykonanie prognozy wydajności projektowanej instalacji OZE – mówi Tymoteusz Mądry.

Krajowy Plan Odbudowy

W Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) zarezerwowano istotne środki na wsparcie rozwoju spółdzielni energetycznych. W ramach inwestycji „Instalacje OZE realizowane przez społeczności energetyczne”, planowane jest przeznaczenie w drodze konkursów kwoty 97 mln euro na wsparcie klastrów energii, spółdzielni energetycznych, zbiorowych porozumień prosumentów oraz ewentualnych przyszłych społeczności energetycznych (wprowadzonych do systemu prawa w ramach implementacji Dyrektywy RED II).