CITES: ochrona gatunków

Tegoroczna, szesnasta, Konferencja Stron odbyła się w dniach 3-14 marca 2013 r. w Bangkoku, przypadając na 40-tą rocznicę podpisania Konwencji. Najważniejsze kwestie poruszane podczas tegorocznej Konferencji to ochrona słoni, nosorożców, ryb morskich, żółwi, niedźwiedzia polarnego.

Wiele kontrowersji na Konferencji wzbudzały propozycje dotyczące podwyższenia statusu ochronnego gatunków morskich: przede wszystkim rekinów i płaszczek. Kraje tradycyjnie użytkujące komercyjnie ich zasoby (przede wszystkim azjatyckie) były przeciwnikami tych propozycji. Zwolennicy zaostrzenia ich ochrony (m.in. Unia Europejska, USA, kraje Ameryki Południowej) przekonywały, że stan populacji wielu z nich zagraża ich przetrwaniu – gatunki wyginą, jeśli nie podejmiemy szybkich i zdecydowanych działań zmierzających do ograniczenia najważniejszego zagrożenia – tj. ich pozyskiwania na potrzeby komercyjne. Odławianie niektórych z tych gatunków wiąże się z dodatkowym problemem tzw. finningu, tj. obcinania płetw żywym jeszcze zwierzętom, i wyrzucanie okaleczonych ryb do morza (wielkie okrucieństwo, marnotrawstwo i zagrożenie dla przyrody). Dotyczy to przede wszystkim gatunków rekinów, w przypadku których płetwy mają zdecydowanie większą wartość rynkową niż mięso (które w przypadku niektórych gatunków jest uważane za niejadalne) – rekiny młoty, żarłacz białopłetwy. Żarłacz śledziowy, którego objęcie przepisami CITES było priorytetem UE, pozyskiwany jest zarówno na mięso jak i na płetwy. Propozycje włączenia żarłacza śledziowego, rekinów młotów i płaszczek morskich – tzw. mant, zostały przyjęte.

Jedna z propozycji, zgłoszona przez USA, dotyczyła przeniesienia niedźwiedzia polarnego z załącznika II do bardziej restrykcyjnego załącznika I CITES. Propozycja wzbudzała ogromne kontrowersje i odmienne reakcje, tak wśród krajów zasięgu jak i pozostałych Stron CITES. Faktem niewątpliwym jest to, że populacja niedźwiedzia jest zagrożona, głównie przez zmiany klimatu i związany z nimi zanik siedlisk, a dodatkowe pozyskanie niedźwiedzi przez polowania z pewnością nie pomaga kurczącym się populacjom. Różne były natomiast interpretacje co do spodziewanych skutków zmian w przepisach CITES. Ostatecznie zmiany w zakresie ochrony tego gatunku nie zostały przyjęte, jest on jednak nadal chroniony w ramach załącznika II.

Wiele propozycji na Konferencji dotyczyło podwyższenia statusu ochronnego szeregu gatunków żółwi, wykorzystywanych m.in. do wyrobu ozdób, pozyskiwanych na mięso na rynki azjatyckie oraz jako zwierzęta towarzyszące człowiekowi. Wiele gatunków żółwi już wcześniej objęto przepisami CITES. W przypadkach wielu gatunków pojawiła się potrzeba zaostrzenia środków ochronnych. Część żółwi, dotąd nieobjętych przepisami, stało się zagrożone nadmiernym pozyskaniem. Zaobserwowano, że umieszczenie gatunku w przepisach CITES w wielu przypadkach skutkowało przesunięciem presji handlowej na gatunki nie objęte dotąd regulacją handlu. Wszystkie propozycje zaostrzające reżim ochronny wobec gatunków żółwi zostały przyjęte, co pomoże wzmocnić działania ochronne wobec gatunków, które ostatnio stały się zagrożone nadmierną, niezrównoważoną eksploatacją i międzynarodowym handlem, lub wobec których takie zagrożenie jest spodziewane.

Podczas tegorocznej Konferencji przyjęto również szereg rezolucji i decyzji, z których najbardziej istotne dotyczą większej kontroli handlu okazami nosorożców i słoni, mając na celu ograniczenie gwałtownie rosnącego kłusownictwa i nielegalnego handlu okazami tych gatunków.

Kłusownictwo na słoniach i nosorożcach osiąga obecnie niespotykany dotąd poziom. Corocznie giną setki zwierząt w Afryce. Rośnie nie tylko liczba kłusowników, ale także zmienia się sposób ich organizacji. W Afryce pojawiają się całe oddziały uzbrojonych kłusowników, zdarzają się nawet ataki z helikopterów, jak donoszą kraje zagrożone tym zjawiskiem. Zdecydowany atak wymaga zdecydowanej odpowiedzi: dlatego kraje afrykańskie zatrudniają coraz więcej strażników, kupują nowoczesną broń, angażują nawet bojowe bezzałogowe maszyny latające – drony, wciąż jednak pozostając w tyle za kłusownikami, o czym świadczy rosnąca z każdym rokiem liczba zabijanych nielegalnie zwierząt. Powodem rosnącego kłusownictwa jest rosnący popyt na rogi nosorożca i kość słoniową, przede wszystkim na rynkach azjatyckich, gdzie rogi nosorożca są używane (nielegalnie) w specyfikach tradycyjnej medycyny, a także, podobnie jak kość słoniowa, stanowią symbol wysokiego statusu społecznego (rzeźby, nieobrobione rogi, wino z dodatkiem rogu nosorożca). Zebrani na Konferencji reprezentanci krajów całego świata debatowali więc również nad tym, jak ten popyt zmniejszyć, celem ratowania gatunków i uzdrowienia sytuacji w Afryce – gdyż sytuacja ta dawno już przestała być problemem jedynie ochrony przyrody, wkraczając w kwestie obronności i bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym ratowania życia ludzkiego (w walkach z kłusownikami ginie wiele ludzi po obu stronach konfliktu).

Przez konsensus przyjęto decyzję o ustanowieniu dnia 3 marca Dniem Dzikiej Przyrody (World Wildlife Day).

Podczas Konferencji wyznaczono nowych reprezentantów regionów w ramach Stałego Komitetu CITES. Dla części regionu europejskiego – Unii Europejskiej są to: Węgry i Portugalia (reprezentanci główni). Na stanowisko zastępcy reprezentanta regionalnego nominowano Polskę, która będzie pełnić tę funkcję obok Belgii.

Do najważniejszych ustaleń XVI Konferencji Stron CITES należy zaliczyć:
– przełomowe włączenie do II załącznika CITES następujących gatunków ryb eksploatowanych komercyjnie: żarłacz białopłetwy (Carcharhinus longimanus), manty/płaszczki z rodziny mantowatych Manta spp., rekiny młoty z 3 gatunków: Sphyrna lewini, Sphyrna mokarran, Sphyrna zygaena (propozycja współsponsorowana przez UE) oraz żarłacz śledziowy (Lamna nasus) – propozycja współsponsorowana przez UE – głównego pomysłodawcę włączenia tego gatunku do CITES;
– włączenie do II Załącznika CITES gekonów z rodzaju Naultinus oraz żmii z gatunku Trimeresurus mangshanensis;
– utrzymanie niedźwiedzia polarnego (Ursus maritimus) w II załączniku CITES – propozycja USA dotycząca przeniesienia tego gatunku do I załącznika CITES nie uzyskała wymaganego poparcia;
– przeniesienie z załącznika II do I CITES ssaka morskiego: manata afrykańskiego (Trichechus senegalensis) oraz ryby-piły z gatunku Pristis microdon;
– włączenie szeregu zagrożonych gatunków drzewiastych do załącznika II CITES.

Wszystkie przyjęte przez Konferencję zmiany w załącznikach dostępne są w Notyfikacji Sekretariatu Konwencji Waszyngtońskiej: http://www.cites.org/eng/notif/2013/E-Notif-2013-012.pdf.