Jak udostępniać jazy piętrzące inwestorom?

Skutki braku regulacji dotyczą również całego społeczeństwa i środowiska, gdyż oznaczają marnowanie potencjału energetycznego wody oraz lekceważenie szansy poprawy bilansu wodnego za pomocą małej retencji. Propozycje uregulowań przedstawione w projekcie Prawa wodnego będącego przedmiotem prac legislacyjnych w 2015 roku zostały krytycznie ocenione przez branżę małej hydroenergetyki. Oczekujemy, że nowy projekt Prawa wodnego będzie zawierał lepsze rozwiązania, które rekomenduje Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych.

Wymierne korzyści

Konieczność sformułowania zasad udostępniania budowli piętrzących będących własnością Skarbu Państwa dostrzeżono już dawno. W przyjętej w 2009 roku Polityce Energetycznej Polski do 2030 roku jako jeden z głównych celów polityki energetycznej w zakresie rozwoju i wykorzystania OZE wymieniono „wykorzystanie do produkcji energii elektrycznej istniejących urządzeń piętrzących stanowiących własność Skarbu Państwa”, a do głównych działań w tym obszarze zaliczono „ocenę możliwości energetycznego wykorzystania istniejących urządzeń piętrzących, stanowiących własność Skarbu Państwa, poprzez ich inwentaryzację, ramowe określenie wpływu na środowisko oraz wypracowanie zasad ich udostępniania”. Podobne zapisy zawarte zostały w Uzupełnieniu do Krajowego Planu Działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych z 2 grudnia 2011. Z wymienionych w dokumentach strategicznych działań zrealizowano dotychczas jedynie zadanie polegające na inwentaryzacji urządzeń piętrzących. Wypracowanie zasad udostępniania urządzeń piętrzących, choć wydaje się zadaniem prostszym niż  inwentaryzacja, przysparza prawodawcy trudności. Skutkiem tego stanu rzeczy jest bardzo niskie, bo na poziomie 4,5% wykorzystanie energetyczne obiektów piętrzących zinwentaryzowanych przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.

O korzyściach wynikających z odblokowania pozostałych obiektów piętrzących pisze się i mówi od dawna, ale podstawowe argumenty warto powtórzyć raz jeszcze. Wykorzystanie hydroenergetycznego potencjału piętrzeń przynosi wymierne korzyści nie tylko wytwórcom energii w małych elektrowniach wodnych (MEW), ale również Skarbowi Państwa. Udostępnienie jazu inwestorowi oznacza redukcję kosztów utrzymania urządzenia piętrzącego oraz rzeki w zasięgu oddziaływania elektrowni. Wiąże się również z dodatkowymi  przychodami do budżetu państwa z tytułu dzierżawy urządzeń, budowli i gruntów pod wodami przez operatorów elektrowni. Uruchamianie MEW przy zaniedbanych jazach przyczynia się do odbudowy małej retencji oraz poprawy stanu technicznego infrastruktury wodnej. Warto również podkreślić, że wykorzystanie do produkcji energii istniejących jazów pozwala na wytwarzanie energii w małych odnawialnych źródłach przy jednoczesnym ograniczeniu do minimum wpływu takich inwestycji na środowisko. Wykorzystana zostaje już istniejąca przegroda na rzece, którą z reguły inwestor udrażnia, wykonując – przy okazji budowy MEW  – przepławkę dla ryb.

Konkursy? Nieskuteczne

Obecnie gospodarowanie urządzeniami wodnymi przez poszczególne jednostki administrujące mieniem Skarbu Państwa odbywa się na zasadzie całkowitej dowolności. Część instytucji (np. wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych) ogłasza nieskuteczne konkursy ofert, niektóre urzędy wydają wstępne zgody na użytkowanie budowli inwestorom, którzy złożyli w tej sprawie stosowne wnioski,  a część instytucji od kilku lat całkowicie wstrzymała możliwość udostępniania obiektów.

Propozycja uregulowania kwestii udostępniania urządzeń wodnych została zawarta w projekcie nowego Prawa wodnego, będącego przedmiotem prac legislacyjnych w 2015 roku. Zgodnie z projektem ustawy, udostępnianie urządzeń piętrzących miało odbywać się na drodze konkursów, których szczegółowe zasady określać powinno odrębne rozporządzenie. W opinii TRMEW planowany w projekcie ustawy system konkursów ofert, już obecnie realizowany przez niektóre instytucje zarządzające budowlami piętrzącymi należącymi do Skarbu Państwa, jest nieskuteczny. Podstawowym mankamentem tych konkursów jest kryterium wyboru oferty – jest nim najwyższa wartość czynszu dzierżawnego, wyrażonego w procentach od wartości wyprodukowanej energii. Bardzo często uczestnicy takich konkursów składają nierealne, bo zbyt wygórowane oferty, stąd nagminne jest niedotrzymywanie zawartych umów i  blokowane obiektów piętrzących. Jako przykład kuriozalnych stawek w wybranych ofertach niech posłużą wyniki  jednego z przeprowadzonych konkursów, w którym zwycięskie stawki opłaty rocznej wynosiły 44 i 58 procent wartości wyprodukowanej w ciągu roku energii elektrycznej i zostały zaoferowane w kolejnych terminach konkursu o ten sam stopień. Nie potrzeba chyba dodawać, że zobowiązanie zwycięzcy konkursu do uruchomienia MEW w ciągu trzech lat od daty podpisania umowy z administratorem rzeki nie zostało wypełnione w żadnym z dwóch terminów, a stopień został zablokowany na 6 lat.

Oprócz opisanych problemów, należy również zauważyć, że konkursy nie uwzględniają kwestii własności gruntów niezbędnych do realizacji przedsięwzięcia. Jeśli takie grunty stanowią własność prywatną, to wynik konkursu nie przesądza o możliwości zrealizowania inwestycji.