Recykling i zagospodarowanie odpadów a „zielone miejsca pracy”

W ciągu ostatnich dwóch lat zagadnieniu tworzenia „zielonych miejsc pracy” w Polsce poświęcono kilka konferencji, którym patronowało Ministerstwo Środowiska. Podczas konferencji wskazano przede wszystkim szanse tworzenia miejsc pracy w ochronie środowiska w związku z nowymi regulacjami prawnymi, wynikającymi z akcesji Polski do Unii Europejskiej.
W przedstawionej analizie ilości „zielonych miejsc pracy” terminem tym określono głównie miejsca pracy w administracji publicznej związanej z ochroną środowiska. Podobne rozumienie tego terminu znajduje się w projekcie pt. „Zielone miejsca pracy” stanowiącym element programu „Pierwsza praca”. Projekt, promowany przez Ministerstwo Pracy, Ministerstwo Środowiska i Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa, skierowany jest głównie do absolwentów szkół leśnych i prawie wyłącznie polega na odbywaniu staży na terenie nadleśnictw.
Ciekawą definicję wypracowali uczestnicy seminarium „Zielone miejsca pracy” w Debrznie, wedle której zielone miejsca pracy są związane z redukcją szkodliwego oddziaływania na środowisko i działaniami proekologicznymi. Wielu zwolenników miała również definicja określająca zielone miejsca pracy jako związane z działaniami na rzecz zrównoważonego rozwoju.
W szerszym kontekście traktowane są rozważania Instytutu na rzecz Ekorozwoju. Zielone miejsca pracy powstają w związku z podejmowaniem bezinwestycyjnych i inwestycyjnych przedsięwzięć, których efektem jest zmniejszenie presji na środowisko naturalne ze strony gospodarki i konsumpcji. Zielone miejsca pracy mogą powstawać w każdym sektorze gospodarki. Warunkiem jest, aby osoby zatrudnione były bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w poprawianie stanu środowiska na danym terenie oraz w przeciwdziałanie przedsięwzięciom szkodliwym dla stanu środowiska zarówno w krótkim, jak i w długim czasie. Na przykład pracę zarówno nauczycieli i działaczy organizacji społecznych podnoszących wiedzę i świadomość ekologiczną uczniów i społeczeństwa, jak i naukowców i projektantów zatrudnionych w jednostkach badawczo-rozwojowych uczelni i firm można zaliczyć do zielonych miejsc pracy, chociaż efekty tej pracy w odniesieniu do stanu środowiska mają charakter pośredni i długofalowy.
Z drugiej strony liczne zielone miejsca pracy istnieją w sektorze infrastruktury komunalnej związanej z gospodarką wodno-ściekową, gospodarowaniem odpadami, ochroną powietrza atmosferycznego i innymi dziedzinami ochrony środowiska. Praca osób zatrudnionych w tym dziedzinach bezpośrednio i na bieżąco przyczynia się do ograniczania presji na środowisko.

Dofinansowanie z Funduszu Spójności
Najlepszą ilustracją możliwości tkwiących w sferze związanej z ochroną środowiska są środki z UE. Polska stara się w tym roku o dofinansowanie 35 projektów z Funduszu Spójności na łączną kwotę 930 mln euro. Większość wniosków dotyczy inwestycji wodno-ściekowych. Z gospodarką odpadami związane są trzy projekty, jeden dotyczy ochrony powietrza.
Ministerstwo Gospodarki skierowało w sierpniu do Brukseli 35 projektów dotyczących ochrony środowiska. Łączna wartość inwestycji wynosi niemal 1,4 mld euro. Jest to suma, która przekracza wielkość dotacji otrzymanych w ciągu wszystkich lat z funduszu ISPA.
W puli zaakceptowanych projektów jest jedno przedsięwzięcie publiczno-prywatne – rozbudowa sieci kanalizacyjnej i budowa oczyszczalni ścieków w Tarnowskich Górach. O największe dofinansowanie starała się Łódź, która realizuje drugą fazę inwestycji wodno-ściekowej o wartości 94 mln euro. Tylko Toruń, Lesko i Tarnowskie Góry zgłaszają w tym roku do Brukseli inwestycje związane z gospodarką odpadami. Kraków przygotował projekt modernizacji sieci ciepłowniczej umożliwiającej redukcję emisji gazów cieplarnianych do atmosfery.
Podane przykłady pokazują skalę działań, które bezpośrednio i pośrednio mają ogromny wpływ na tworzenie „zielonych miejsc pracy” w oparciu o Fundusz Spójności.

Przyjazne środowisku miejsca pracy
Przykłady z krajów UE przyjaznych środowisku miejsc pracy w ochronie środowiska w zakresie recyklingu i zagospodarowania odpadów można by mnożyć. Należą tu usługi ogrodnicze i gospodarka odpadami w mieście Graz (Austria), odzysk odpadów w Walonii i Brukseli (Belgia), gospodarka odpadami i odzysk części zamiennych w Speke (Wielka Brytania), a także zbiórka i sprzedaż używanych wyrobów w mieście Nacka (Szwecja). Z kolei w Berlinie jest to odzysk i regeneracja zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, w Chambéry i Emmaus (Francja) – program podnoszenia kwalifikacji i szkolenia osób bezrobotnych (gospodarka odpadami), w Wye (Wielka Brytania) – gospodarka odpadami i ochrona środowiska, a w ww. Walonii demontaż zużytych lub uszkodzonych pojazdów samochodowych i odzysk części zamiennych.
Przykłady z Polski to selektywna zbiórka odpadów komunalnych na Żywiecczyźnie, Kompleksowy System Gospodarki Odpadami w Słupsku, Kompleksowy regionalny program gospodarki odpadami (KRPGO) w Słubicach i gminach sąsiednich, kompleksowa gospodarka wodno-ściekowa w dolinie rzek Kumiałki i Brzozówki na terenie gminy Korycin, program małej retencji wodnej w gminie Pokój oraz kompleksowe metody oczyszczania ścieków dla małych i średniej wielkości użytkowników, a w całym kraju odzysk i recykling urządzeń elektrycznych i elektronicznych.
Ciekawym przykładem działania związanego z zielonymi miejscami pracy i edukacją jest wprowadzenie zajęć z recyklingu pojazdów samochodowych przez Komendę Wojewódzką OHP w Opolu.

Program Equal
Program Equal jest tą inicjatywą wspólnotową, która może przysporzyć „zielonych miejsc pracy”, o czym świadczą przykłady z innych krajów.
Inicjatywa Equal jest częścią strategii UE – innowacyjnego rozwiązywania problemów nierówności i dyskryminacji na rynku pracy. Ma pomóc wszystkim tym, którzy mają trudności na rynku pracy lub ograniczony do niego dostęp, ułatwić rozwój przedsiębiorczości i podnieść jakość zatrudnienia, zwiększyć konkurencyjność firm i ich pracowników poprzez wdrażanie nowych technologii i dokształcanie, wyrównać szanse zawodowe kobiet i mężczyzn oraz pomóc w integracji osób starających się o status uchodźcy.
Świetnym przykładem tworzenia „zielonych miejsc pracy” w ramach programu Equal jest realizowana w ramach Tematu D „Wzmocnienie gospodarki społecznej (trzeciego sektora), a w szczególności usług na rzecz społeczności lokalnych, z akcentem na podnoszenie jakości miejsc pracy” inicjatywa węgierska.
Laczai Ltd Hungary – Recykling produktów tekstylnych – to wsparcie technologiczne procesu połączone ze szkoleniami dla pracowników. Misją przedsiębiorstwa Laczai Ltd jest stworzenie podobnych zakładów zajmujących się recyklingiem produktów tekstylnych w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej, wzmacniając tym samym pozycję konkurencyjną tych firm na rynku.
Propozycjami do projektu dla partnerów w Polsce są wsparcie technologiczne i przekazanie wiedzy know-how dotyczącej recyklingu produktów tekstylnych (niewykorzystanych w produkcji ubrań lub końcówek produkcji), a także szkolenia przyszłych pracowników zakładu, zaopatrzenie w niezbędne maszyny i narzędzia, wsparcie w procesie analizy zapotrzebowania na taką działalność na rynku lokalnym i pomoc w sporządzeniu szczegółowego biznesplanu przedsięwzięcia. Głównym celem jest stworzenie niezależnej, rentownej polskiej firmy i wsparcie rozwoju lokalnej produkcji i sprzedaży oraz ograniczenie zanieczyszczenia środowiska w Polsce poprzez zmniejszenie ilości odpadów tekstylnych.
Projekt adresowany jest do osób bezrobotnych, mających problemy ze znalezieniem pracy, mieszkających w regionach charakteryzujących się dużym poziomem bezrobocia, firm zagrożonych upadkiem z powodu kryzysu ekonomicznego w sektorze ich dotychczasowej działalności i nowych przedsiębiorstw, które planują zatrudnianie osób niepełnosprawnych.

Edukacja ekologiczna
Dobrym przykładem tworzenia „zielonych miejsc pracy” w ramach 5. Programu Ramowego UE jest edukacja ekologiczna. Program edukacyjny Platform jest dostępny w Europie w 12 językach i przeznaczony jest dla gimnazjum (wiek uczniów 14-16 lat). Program zawiera 8 rozdziałów tematycznych, składających się z części opisowej i propozycji ćwiczeń klasowych. Opracowano też materiały pomocnicze dla nauczycieli, ułatwiające prowadzenie zajęć. Poszczególne rozdziały programu poświęcone są wprowadzeniu do tworzyw sztucznych, surowcom, polimerom i ich przetwórstwu, właściwościom tworzyw sztucznych, ochronie środowiska dla przyszłych pokoleń, zagospodarowani odpadów z tworzyw sztucznych i innym odpadom oraz wodzie.
W Polsce program ten, dotychczas nieznany, opracowywany jest przez Centrum Doskonałości Recyklingu Materiałów przy Politechnice Wrocławskiej. Jest to nowe i aktualne narzędzie dydaktyczne stanowiące element integracji Polski z UE.
Wykorzystanie unijnych funduszy stwarza duże możliwości tworzenia „zielonych miejsc pracy”. Od 2007 r. będzie obowiązywał nowy siedmioletni budżet UE. Polska stanie się największym beneficjentem netto unijnej pomocy. Będziemy – przynajmniej do 2013 r. – otrzymywać ok. 7,5 mld euro rocznie. Jest to szansa, której nie można zmarnować.