Systemy zbiórki baterii
Z uwagi na ilość baterii trafiających na rynek europejski (miliardy sztuk rocznie), możliwość odzysku wielu cennych składników tego produktu i potencjalne zagrożenie środowiskowe problematyka zbiórki zużytych baterii już dawno stała się przedmiotem regulacji prawnych w państwach wspólnoty europejskiej.
W Polsce (gdzie konsumuje się rocznie ponad 240 mln sztuk baterii) problem zagospodarowania zużytych baterii dostrzeżono stosunkowo późno, dlatego warto zapoznać się z wypracowanymi w innych krajach europejskich modelami ich zbiórki i recyklingu i zaczerpnąć z nich sprawdzone, dobre wzorce. Jest to tym bardziej wskazane, że odmiennie niż w tamtych krajach u nas nie była prowadzona edukacja w tej dziedzinie, zaś bieżące potrzeby zbiórki baterii i ustawowych poziomów odzysku i recyklingu są z roku na rok coraz wyższe, oddalając się od osiąganych efektów.
Podstawy prawne zbiórki baterii
Zgodnie z obowiązującą dyrektywą bateryjną 91/157/EWG (z nowelizacjami 93/86/EWG i 98/101/WE), kraje członkowskie miały podjąć działania zmierzające do zapobiegania zagrożeniom ze strony baterii, m.in. zorganizować sprawną zbiórkę i bezpieczny sposób usuwania zużytych baterii czy akumulatorów. Działania prewencyjne miały określić maksymalne dopuszczalne zawartości szkodliwych pierwiastków w różnych typach baterii i akumulatorów (rtęci, kadmu, ołowiu), wspierać badania nad obniżeniem ich ilości oraz popierać sprzedaż wyrobów z ich małą zawartością. Dyrektywa ta wprowadziła także zakaz sprzedaży baterii alkalicznych o zawartości rtęci powyżej 0,025% wag. – zmniejszonej w 1998 r. do 0,0005% wag. Poprawa organizacji zbiórki zużytych baterii i akumulatorów miała polegać na ich prawidłowym oznakowywaniu informacją o zawartości metali ciężkich, zorganizowaniu selektywnej zbiórki z systemem kaucji i ich obowiązkowym unieszkodliwianiu. Według najnowszych propozycji Komisji Europejskiej, pracującej nad nowelizacją dyrektywy bateryjnej a konsultowanych obecnie z krajami członkowskimi, celem ma być osiągnięcie 80% recyklingu w przypadku akumulatorów niklowo-kadmowych.
Na istniejącej osnowie prawnej w krajach UE powstały z reguły jedna lub dwie organizacje zajmujące się kompleksowo zbiórką baterii, kierując następnie cały ich strumień do zakładów, gdzie poddawane są recyklingowi. System napędzają opłaty wnoszone przez producentów (importerów) baterii, obejmujące całą ilość docierającą na rynek.
Niemcy
W Niemczech funkcjonują dwie organizacje zajmujące się zbiórką baterii. Dominuje GRS Batterien założona w 1998 r. Jej działalność oparta jest na rozporządzeniu BATTV z 2 lipca 2001 r., zakładającym zmniejszenie ilości baterii w odpadach komunalnych poprzez produkowanie baterii akumulatorowych, wyłączenie ze sprzedaży baterii ze szkodliwymi związkami, zbiórkę, recykling i utylizacje zużytych baterii. Ponadto nakłada obowiązek nieodpłatnego zwrotu zużytych baterii i umieszczenia w punktach sprzedaży informacji o oznaczeniach stosowanych na bateriach i konieczności ich zwrotu po zużyciu. Dla zapewnienia realizacji tych zapisów GRS Batterien podpisała umowy z ponad 600 podmiotami wprowadzającymi baterie na rynek. Organizacja, której roczny budżet wynosi prawie 300 mln euro, prowadzi bardzo intensywne kampanie zwiększające świadomość użytkowników baterii, informujące o możliwościach i potrzebie zbiórki baterii. Wykorzystuje w tym celu znane postacie ze świata mediów i filmu. Stworzona przez nią sieć opiera się na ogólnie dostępnych 140 tys. punktów zbiórki w urzędach, centrach handlowych i miejscach prowadzących sprzedaż baterii. Z tego źródła pochodzi 46% zbiórki. Oddzielnym źródłem pozyskiwania baterii są przemysł (26%), gminy (27%) i wojskowość (1%). Zebrane baterie gromadzone są w dwóch centrach sortowniczych, gdzie rozdzielane są na poszczególne rodzaje. Według nich wysyłane są do zakładów poddających je odpowiednim procesom odzysku i recyklingu. W 2003 r. zebrano 11,557 tys. ton baterii (140 g na jednego mieszkańca), z czego 76% poddano recyklingowi, zaś 24% unieszkodliwiono.
Holandia
W Holandii istnieją dwie organizacje zajmujące się zagospodarowywaniem baterii: Stibat – działająca od 1995 r. oraz Battrex. W aktualnym planie zarządzania do 2008 r. założony został 80-procentowy poziom odzysku baterii z rynku holenderskiego. Oprócz osiągnięcia wymaganych wskaźników Stibat jest także odpowiedzialna za prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej postępowania z zużytymi bateriami. Kampanie mają charakter ogólnokrajowy, a składają się na nie comiesięczne reklamy w magazynach, cokwartalne spoty w radio oraz reklamy telewizyjne ukazujące się co pół roku. Oprócz tego prowadzone są konkursy i loterie z nagrodami.
System skutecznie wspiera centrum informacyjne z telefoniczną infolinią, obsługujące zaangażowane w zbiórkę jednostki. Utworzone są strony internetowe informujące o zbiórce i miejscach oddawania baterii (www.legebattterijen.nl) z interaktywną mapą wyświetlającą najbliższe adresowi miejsca zbiórki. System oparty jest na opłatach wnoszonych przez producentów i importerów baterii, których obecnie jest prawie 621. Baterie dostarczane są z trzech źródeł. Jednym z nich jest handel. Baterie trafiają tutaj z ok. 6 tys. punktów zbiórki sprzedaży detalicznej, z 3,829 tys. szkół (w formie współzawodnictwa) oraz 500 obiektów rekreacyjnych (schroniska, kempingi, pensjonaty). Baterie zbierane są również przez firmy komunalne do specjalnych pojemników z odpadami chemicznymi i niebezpiecznymi. Całość zebranych z rynku baterii jest transportowana i kierowana do centralnej sortowni Van Peperzeel w Ermelo. Wysortowane typy baterii przekazywane są do firm zajmujących się ich recyklingiem: Valdi – Francja (alkaliczne), Nedstaal – Holandia (alkaliczne i cynkowe), Snam – Francja (niklowo-kadmowe, niklowo-wodorkowe i litowo-jonowe), Batrec – Szwajcaria (zawierające rtęć) i Campine – Belgia (ołowiowe). W 2003 r. wprowadzono na rynek ponad 220 mln baterii, z czego zebrano 2,117 tys. zużytych baterii (133 g rocznie na osobę). Wskaźnik zbiórki wyniósł 74%.
Belgia
Od 1995 r. w Belgii funkcjonuje jedna organizacja odpowiedzialna za zbiórkę i recykling baterii – Bebat. Zadanie to ułatwia obowiązkowy eco-tax – podatek nałożony na producentów i importerów baterii w wysokości 0,5 euro za sztukę. Można go uniknąć pod warunkiem włączenia się w system zbiórki i recyklingu Bebat, płacąc za to jedynie 0,1239 euro. Poprzez to każda bateria trafiająca na tamtejszy rynek zostaje specjalne oznakowana i włączona w łańcuch recyklingu. Zarządzanie systemem prowadzone jest poprzez serwis internetowy, zaś jego obsługa powierzona jest, dla zapewnienia poufności danych handlowych, zewnętrznej firmie. System zbiórki rozwijany jest poprzez sieć punktów zbiórki w szkołach, szpitalach i zakładach przemysłowych, w klubach i stowarzyszeniach, przy urzędach oraz poprzez komunalne pojemniki na odpady niebezpieczne. Dla wygody mieszkańców wysyła im się pocztą woreczki do domowej zbiórki baterii oraz co roku dostarcza się pojemniki na baterie do punktów zbiórki. Ponadto w celu podnoszenia świadomości społecznej corocznie prowadzone są ogólnokrajowe kampanie medialne zachęcające do segregacji baterii z udziałem gwiazd sportu i ekranu. Zebrane baterie pochodzą z przemysłu – 31%, szkół – 24%, pojemników komunalnych – 22%, handlu – 17% oraz z urzędów i pozostałych miejsc zbiórki – 6%. Zbierane baterie są zwożone i sortowane w Antwerpii, a następnie wysyłane do firm zajmujących się ich recyklingiem. Baterie cynkowo-węglowe i alkaliczne trafiają do firmy Revatech w Liege oraz Erachem Comilog w Tertre. Inne rodzaje są wysyłane do Francji i Szwajcarii. W 2003 r. zebrano w Belgii 2,465 tys. ton baterii, osiągając wskaźnik 238 g w przeliczeniu na jednego mieszkańca, co stanowi najlepszy wynik w Europie.
Dania
W Danii osiągnięcie ustawowych obowiązków gospodarki odpadami należy do zadań samorządów, działających poprzez 35 firm odpadowych i przedsiębiorstw komunalnych. Ich rolą jest umożliwienie zbiórki i odbioru baterii od wszystkich posiadaczy tych produktów. Żadna bowiem ze 176 gmin nie może odmówić organizacji zbiórki baterii. W Danii funkcjonuje jedna organizacja, Batteriforeningen, monitorująca rynek baterii. Poprzez nią można zorientować się, która firma i gdzie prowadzi zbiórkę. Do komunikacji z posiadaczami baterii służą serwisy internetowe. Poprzez nie można włączyć się do systemu zbiórki baterii, zamówić pojemniki czy uzgodnić odbiór. W Danii dominują systemy zbiórki do oznaczonych pojemników oraz gromadzenia w gospodarstwach domowych. W tym przypadku baterie zebrane do specjalnych woreczków wiesza się przy pojemnikach na odpady komunalne. Tego typu system został wdrożony np. na Bornholmie, osiągając najwyższą w Danii, ponad 90-procentową skuteczność (290 g baterii w przeliczeniu na jednego mieszkańca). Ciekawostką jest fakt, że pojemniki do zbiórki rozmieszczone są nie tylko tradycyjnie w punktach handlowych czy turystycznych, ale również w aptekach.
Funkcjonują także systemy selektywnej zbiórki do ogólnych pojemników z odpadami niebezpiecznymi. Całość zebranych baterii, poprzez 18 stacji przeładunkowych, jest dostarczana do zakładu przetwarzającego odpady niebezpieczne Kommunekemi w Nyborgu. Tam są one sortowane. Większość, tzn. 93% zużytych baterii (alkaliczne i cynkowo-węglowe), jest poddawana unieszkodliwieniu na miejscu, a reszta wysyłana jest do recyklingu w Szwecji i Francji. Z uwagi na funkcjonowanie kilkudziesięciu rozmaitych podmiotów i stworzonych przez nie systemów, osiągających różną skuteczność zbiórki baterii (wahającą się od 104 do ponad 290 g baterii w przeliczeniu na jednego mieszkańca), można przyjąć średnią dla Danii w wysokości 182 g na osobę.
Mariusz Szykasiuk
Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju
W Polsce (gdzie konsumuje się rocznie ponad 240 mln sztuk baterii) problem zagospodarowania zużytych baterii dostrzeżono stosunkowo późno, dlatego warto zapoznać się z wypracowanymi w innych krajach europejskich modelami ich zbiórki i recyklingu i zaczerpnąć z nich sprawdzone, dobre wzorce. Jest to tym bardziej wskazane, że odmiennie niż w tamtych krajach u nas nie była prowadzona edukacja w tej dziedzinie, zaś bieżące potrzeby zbiórki baterii i ustawowych poziomów odzysku i recyklingu są z roku na rok coraz wyższe, oddalając się od osiąganych efektów.
Podstawy prawne zbiórki baterii
Zgodnie z obowiązującą dyrektywą bateryjną 91/157/EWG (z nowelizacjami 93/86/EWG i 98/101/WE), kraje członkowskie miały podjąć działania zmierzające do zapobiegania zagrożeniom ze strony baterii, m.in. zorganizować sprawną zbiórkę i bezpieczny sposób usuwania zużytych baterii czy akumulatorów. Działania prewencyjne miały określić maksymalne dopuszczalne zawartości szkodliwych pierwiastków w różnych typach baterii i akumulatorów (rtęci, kadmu, ołowiu), wspierać badania nad obniżeniem ich ilości oraz popierać sprzedaż wyrobów z ich małą zawartością. Dyrektywa ta wprowadziła także zakaz sprzedaży baterii alkalicznych o zawartości rtęci powyżej 0,025% wag. – zmniejszonej w 1998 r. do 0,0005% wag. Poprawa organizacji zbiórki zużytych baterii i akumulatorów miała polegać na ich prawidłowym oznakowywaniu informacją o zawartości metali ciężkich, zorganizowaniu selektywnej zbiórki z systemem kaucji i ich obowiązkowym unieszkodliwianiu. Według najnowszych propozycji Komisji Europejskiej, pracującej nad nowelizacją dyrektywy bateryjnej a konsultowanych obecnie z krajami członkowskimi, celem ma być osiągnięcie 80% recyklingu w przypadku akumulatorów niklowo-kadmowych.
Na istniejącej osnowie prawnej w krajach UE powstały z reguły jedna lub dwie organizacje zajmujące się kompleksowo zbiórką baterii, kierując następnie cały ich strumień do zakładów, gdzie poddawane są recyklingowi. System napędzają opłaty wnoszone przez producentów (importerów) baterii, obejmujące całą ilość docierającą na rynek.
Niemcy
W Niemczech funkcjonują dwie organizacje zajmujące się zbiórką baterii. Dominuje GRS Batterien założona w 1998 r. Jej działalność oparta jest na rozporządzeniu BATTV z 2 lipca 2001 r., zakładającym zmniejszenie ilości baterii w odpadach komunalnych poprzez produkowanie baterii akumulatorowych, wyłączenie ze sprzedaży baterii ze szkodliwymi związkami, zbiórkę, recykling i utylizacje zużytych baterii. Ponadto nakłada obowiązek nieodpłatnego zwrotu zużytych baterii i umieszczenia w punktach sprzedaży informacji o oznaczeniach stosowanych na bateriach i konieczności ich zwrotu po zużyciu. Dla zapewnienia realizacji tych zapisów GRS Batterien podpisała umowy z ponad 600 podmiotami wprowadzającymi baterie na rynek. Organizacja, której roczny budżet wynosi prawie 300 mln euro, prowadzi bardzo intensywne kampanie zwiększające świadomość użytkowników baterii, informujące o możliwościach i potrzebie zbiórki baterii. Wykorzystuje w tym celu znane postacie ze świata mediów i filmu. Stworzona przez nią sieć opiera się na ogólnie dostępnych 140 tys. punktów zbiórki w urzędach, centrach handlowych i miejscach prowadzących sprzedaż baterii. Z tego źródła pochodzi 46% zbiórki. Oddzielnym źródłem pozyskiwania baterii są przemysł (26%), gminy (27%) i wojskowość (1%). Zebrane baterie gromadzone są w dwóch centrach sortowniczych, gdzie rozdzielane są na poszczególne rodzaje. Według nich wysyłane są do zakładów poddających je odpowiednim procesom odzysku i recyklingu. W 2003 r. zebrano 11,557 tys. ton baterii (140 g na jednego mieszkańca), z czego 76% poddano recyklingowi, zaś 24% unieszkodliwiono.
Holandia
W Holandii istnieją dwie organizacje zajmujące się zagospodarowywaniem baterii: Stibat – działająca od 1995 r. oraz Battrex. W aktualnym planie zarządzania do 2008 r. założony został 80-procentowy poziom odzysku baterii z rynku holenderskiego. Oprócz osiągnięcia wymaganych wskaźników Stibat jest także odpowiedzialna za prowadzenie kampanii informacyjnej dotyczącej postępowania z zużytymi bateriami. Kampanie mają charakter ogólnokrajowy, a składają się na nie comiesięczne reklamy w magazynach, cokwartalne spoty w radio oraz reklamy telewizyjne ukazujące się co pół roku. Oprócz tego prowadzone są konkursy i loterie z nagrodami.
System skutecznie wspiera centrum informacyjne z telefoniczną infolinią, obsługujące zaangażowane w zbiórkę jednostki. Utworzone są strony internetowe informujące o zbiórce i miejscach oddawania baterii (www.legebattterijen.nl) z interaktywną mapą wyświetlającą najbliższe adresowi miejsca zbiórki. System oparty jest na opłatach wnoszonych przez producentów i importerów baterii, których obecnie jest prawie 621. Baterie dostarczane są z trzech źródeł. Jednym z nich jest handel. Baterie trafiają tutaj z ok. 6 tys. punktów zbiórki sprzedaży detalicznej, z 3,829 tys. szkół (w formie współzawodnictwa) oraz 500 obiektów rekreacyjnych (schroniska, kempingi, pensjonaty). Baterie zbierane są również przez firmy komunalne do specjalnych pojemników z odpadami chemicznymi i niebezpiecznymi. Całość zebranych z rynku baterii jest transportowana i kierowana do centralnej sortowni Van Peperzeel w Ermelo. Wysortowane typy baterii przekazywane są do firm zajmujących się ich recyklingiem: Valdi – Francja (alkaliczne), Nedstaal – Holandia (alkaliczne i cynkowe), Snam – Francja (niklowo-kadmowe, niklowo-wodorkowe i litowo-jonowe), Batrec – Szwajcaria (zawierające rtęć) i Campine – Belgia (ołowiowe). W 2003 r. wprowadzono na rynek ponad 220 mln baterii, z czego zebrano 2,117 tys. zużytych baterii (133 g rocznie na osobę). Wskaźnik zbiórki wyniósł 74%.
Belgia
Od 1995 r. w Belgii funkcjonuje jedna organizacja odpowiedzialna za zbiórkę i recykling baterii – Bebat. Zadanie to ułatwia obowiązkowy eco-tax – podatek nałożony na producentów i importerów baterii w wysokości 0,5 euro za sztukę. Można go uniknąć pod warunkiem włączenia się w system zbiórki i recyklingu Bebat, płacąc za to jedynie 0,1239 euro. Poprzez to każda bateria trafiająca na tamtejszy rynek zostaje specjalne oznakowana i włączona w łańcuch recyklingu. Zarządzanie systemem prowadzone jest poprzez serwis internetowy, zaś jego obsługa powierzona jest, dla zapewnienia poufności danych handlowych, zewnętrznej firmie. System zbiórki rozwijany jest poprzez sieć punktów zbiórki w szkołach, szpitalach i zakładach przemysłowych, w klubach i stowarzyszeniach, przy urzędach oraz poprzez komunalne pojemniki na odpady niebezpieczne. Dla wygody mieszkańców wysyła im się pocztą woreczki do domowej zbiórki baterii oraz co roku dostarcza się pojemniki na baterie do punktów zbiórki. Ponadto w celu podnoszenia świadomości społecznej corocznie prowadzone są ogólnokrajowe kampanie medialne zachęcające do segregacji baterii z udziałem gwiazd sportu i ekranu. Zebrane baterie pochodzą z przemysłu – 31%, szkół – 24%, pojemników komunalnych – 22%, handlu – 17% oraz z urzędów i pozostałych miejsc zbiórki – 6%. Zbierane baterie są zwożone i sortowane w Antwerpii, a następnie wysyłane do firm zajmujących się ich recyklingiem. Baterie cynkowo-węglowe i alkaliczne trafiają do firmy Revatech w Liege oraz Erachem Comilog w Tertre. Inne rodzaje są wysyłane do Francji i Szwajcarii. W 2003 r. zebrano w Belgii 2,465 tys. ton baterii, osiągając wskaźnik 238 g w przeliczeniu na jednego mieszkańca, co stanowi najlepszy wynik w Europie.
Dania
W Danii osiągnięcie ustawowych obowiązków gospodarki odpadami należy do zadań samorządów, działających poprzez 35 firm odpadowych i przedsiębiorstw komunalnych. Ich rolą jest umożliwienie zbiórki i odbioru baterii od wszystkich posiadaczy tych produktów. Żadna bowiem ze 176 gmin nie może odmówić organizacji zbiórki baterii. W Danii funkcjonuje jedna organizacja, Batteriforeningen, monitorująca rynek baterii. Poprzez nią można zorientować się, która firma i gdzie prowadzi zbiórkę. Do komunikacji z posiadaczami baterii służą serwisy internetowe. Poprzez nie można włączyć się do systemu zbiórki baterii, zamówić pojemniki czy uzgodnić odbiór. W Danii dominują systemy zbiórki do oznaczonych pojemników oraz gromadzenia w gospodarstwach domowych. W tym przypadku baterie zebrane do specjalnych woreczków wiesza się przy pojemnikach na odpady komunalne. Tego typu system został wdrożony np. na Bornholmie, osiągając najwyższą w Danii, ponad 90-procentową skuteczność (290 g baterii w przeliczeniu na jednego mieszkańca). Ciekawostką jest fakt, że pojemniki do zbiórki rozmieszczone są nie tylko tradycyjnie w punktach handlowych czy turystycznych, ale również w aptekach.
Funkcjonują także systemy selektywnej zbiórki do ogólnych pojemników z odpadami niebezpiecznymi. Całość zebranych baterii, poprzez 18 stacji przeładunkowych, jest dostarczana do zakładu przetwarzającego odpady niebezpieczne Kommunekemi w Nyborgu. Tam są one sortowane. Większość, tzn. 93% zużytych baterii (alkaliczne i cynkowo-węglowe), jest poddawana unieszkodliwieniu na miejscu, a reszta wysyłana jest do recyklingu w Szwecji i Francji. Z uwagi na funkcjonowanie kilkudziesięciu rozmaitych podmiotów i stworzonych przez nie systemów, osiągających różną skuteczność zbiórki baterii (wahającą się od 104 do ponad 290 g baterii w przeliczeniu na jednego mieszkańca), można przyjąć średnią dla Danii w wysokości 182 g na osobę.
| Zdecydowana większość zakładów poddających baterie recyklingowi zrzeszona jest w Europejskim Stowarzyszeniu Recyklingu Baterii (EBRA), do którego należą:
we Francji: Valdi, Citron, Duclos Environnement Euro Dieuze Industrie, MBM, SNAM, Recupyl,
Poza wymienionymi działają także:
|
Mariusz Szykasiuk
Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju
