Realizacja planów gospodarki odpadami
Plan Gospodarki Odpadami dla województwa lubuskiego jest częścią „Programu Ochrony Środowiska na lata 2003-2010”, uchwalonego przez sejmik województwa 15 października 2003 r. Tego dnia rozpoczął się proces opracowywania planów na szczeblu powiatowym i gminnym, zakończony dopiero 30 czerwca br.
Stan realizacji opracowywania planów gospodarki odpadami w województwie lubuskim przedstawiono w tab. 1.
Tab. 1. Stan realizacji planów gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego
Jedną z najważniejszych przyczyn tak dużej rozpiętości czasowej w stosunku do terminów ustawowych odnośnie opracowywanych planów jest ich zbyt małe rozumienie funkcji, jaką mają pełnić w obowiązującym systemie prawnym.
Instytucja planów gospodarki odpadami została pomyślana jako instrument mający mieć charakter programu działania – swoistego rodzaju wytyczne działania dla administracji publicznej w tym zakresie. Jednak w pewnych sytuacjach plany gospodarki odpadami mogą bezpośrednio kształtować sposób wykonywania prawa do korzystania ze środowiska, zwłaszcza w aspekcie odnoszącym się do wykonywania prawa w działalności gospodarczej.
Tak jak w przypadku programów ochrony środowiska, których plany gospodarki odpadami są częścią składową, plany są instrumentem realizacji polityki ekologicznej państwa w tym zakresie. Przyjęty Plan Gospodarki Odpadami województwa lubuskiego, stanowił zatem punkt odniesienia dla opracowywanych planów niższego szczebla.
Zarząd Województwa postanowił rozszerzyć proces opiniowania planu wojewódzkiego poza zakres ustawowy. Przyjęta formuła opiniowania miała charakter szerokiej konsultacji społecznej w ramach tzw. planowania otwartego. Podejście takie podyktowane było przekonaniem, że jest to jeden ze sposobów zapoznania społeczeństwa z tą tak trudną problematyką, jaką jest właściwa gospodarka odpadami. W konsultacjach podkreślano, że oprócz zagadnień środowiskowych istnieje bezpośredni i wyraźny związek między wydatkami inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi na ochronę środowiska a poziomem i tempem wzrostu zatrudnienia m.in. w gospodarce odpadami. Dokonujące się zmiany technologiczne w usuwaniu odpadów oraz w odzysku i recyklingu surowców dają duże perspektywy wzrostu popytu na wyżej kwalifikowanych pracowników.
Województwo lubuskie zajmuje jedno z końcowych miejsc w kraju pod względem zarówno ilości odpadów wytworzonych w wyniku działalności gospodarczej, jak i wytworzonych odpadów komunalnych.
Coraz mniej odpadów
Biorąc pod uwagę wskaźniki emisji odpadów, przyjęte w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami, oszacowano, że w roku bazowym 2001 w województwie powstało ok. 378,3 tys. Mg odpadów komunalnych, z czego na terenach miejskich wytworzono 78%, a na terenach wiejskich 22%. W prognozie dotyczącej ilości wytworzonych odpadów przewidywano ich ciągły wzrost, a tymczasem dane statystyczne za 2003 r. podają znacznie mniejszą ich ilość, tj. 307,4 tys. Mg. W odniesieniu do powiatów najwięcej odpadów komunalnych wytworzono w miastach na prawach powiatu: Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze (ok. 31%) i w powiatach ziemskich – świebodzińskim i nowosolskim (po ok. 9%), najmniej natomiast w powiecie wschowskim (ok. 2,3%).
Podstawowym sposobem unieszkodliwiania tych odpadów jest ich deponowanie na składowiskach, których w 2001 r. było 58. Aktualnie składowisk czynnych kontrolowanych (GUS) jest 36, a 14 zostało zrekultywowanych. W województwie funkcjonują obecnie trzy Zakłady Zagospodarowania Odpadów: w Długoszynie (CZG-12), Gorzowie Wlkp. (ZUO ) i Zielonej Górze (ZGKiM).
Grupą odpadów, których ilość w niewielkim stopniu, ale stale wzrasta, są osady ściekowe z oczyszczalni ścieków komunalnych. Tendencja ta jest zgodna z prognozami zawartymi w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami i Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Wg. Rocznika Statystycznego Województw (Główny Urząd Statystyczny 2004)na terenie wojewodztwa lubuskiego w ciagu 2003 r. wytworzono 13 421 suchej masy osadów. Sześćdziesiąt sześć procent z nich jest deponowane na składowiskach odpadów.
Odpadów z sektora gospodarczego w stosunku do roku 2001 (802,4 tys. Mg) jest zdecydowanie mniej (prawie o 32%), z czego ok. 75% poddane jest odzyskowi.
Założone w PGO dla województwa cele średniookresowe do 2010 r. to dla odpadów sektora komunalnego zminimalizowanie ilości wytworzonych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego ich odzysku i unieszkodliwiania, a dla odpadów sektora gospodarczego zwiększenie stopnia wykorzystania odpadów, bezpieczne dla środowiska ich unieszkodliwianie oraz eliminacja zagrożenia ze strony odpadów pochodzenia zwierzęcego.
Dla osiągnięcia założonych celów określono szereg kierunków działań w zakresie gospodarki zarówno odpadami komunalnymi, jak i gospodarczymi.
Spośród całego pakietu działań na szczególne podkreślenie zasługuje konieczność stałego podnoszenia świadomości społecznej obywateli, gdyż problem odpadów stanowi swoiste wyzwanie dla administracji publicznej nie tylko w zakresie stosowania przepisów prawnych, ale przede wszystkim uspołecznienia tego zagadnienia poprzez edukację zainteresowanych grup społeczeństwa. Ciekawym działaniem jest przewidywane w Planie opracowanie Kompleksowego Programu Gospodarki Odpadami Niebezpiecznymi dla województwa lubuskiego wspólnie z sąsiadującymi województwami.
Lokalizacja ZZO
W trakcie opracowywania projektu Planu poddano analizie kilka wariantów przyszłych lokalizacji Zakładów Zagospodarowania Odpadów, z których ostatecznie wybrano dwa i poddano je procedurze opiniowania przez gminy i powiaty.
Wariant I zakładał obsługę gospodarki odpadami przez cztery wysoko wyspecjalizowane Zakłady Zagospodarowania Odpadów, tzn. do trzech już istniejących (w Długoszynie, Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze) dodano by ZZO w Marszowie.
Wariant II przewiduje budowę oprócz Marszowa także ZZO w Nowym Kurowie, który obsługiwałby północną część województwa i pobliskie gminy z województw sąsiednich.
Ostatecznie przyjęto wariant II – z zastrzeżeniem, że w przypadku, gdyby proponowany podział obszaru województwa nie zapewniał osiągnięcia postawionych celów, należy rozważyć budowę kolejnego zakładu, który obsługiwałby część obszaru powiatu krośnieńskiego, nowosolskiego i wschowskiego.
Tab. 2. Warianty lokalizacji Zakładów Zagospodarowania Odpadów
Należy jednak podkreślić, że ostateczny wybór przynależności do ZZO zależeć będzie od decyzji władz lokalnych. organizować
Gminy Skwierzyna, Przytoczna oraz Pszczew zadeklarowały, że powstające na ich terenie odpady będą kierować do planowanego ZZO zlokalizowanego w woj. wielkopolskim w miejscowości Mnichy.
Istniejące i planowane Zakłady Zagospodarowania Odpadów o charakterze regionalnym mają funkcjonować w różnych formach organizacyjno-prawnych.
Obecnie Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Długoszynie prezentuje przykładowe rozwiązanie gospodarki odpadami na terenach o rozproszonej substancji i relatywnie małej gęstości zaludnienia. Zakład ten jest nowoczesnym, sprawnie zarządzanym podmiotem gospodarczym, prowadzącym permanentną kampanię informacyjno-promocyjną, popularyzującą i uzasadniającą potrzebę segregacji odpadów.
Planowana lokalizacja ZZO
Podobną rolę odgrywać będzie projektowany w ramach Łużyckiego Związku Gmin ZZO w Marszowie, którego finansowanie przewidywane jest w ramach Funduszu Spójności. Natomiast planowany ZZO w Nowym Kurowie, wg informacji zawartych w Programie Ochrony Środowiska, finansowany będzie głównie ze środków własnych inwestora.
Zakłady Zagospodarowania Odpadów – w Gorzowie funkcjonujący jako Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., a w Zielonej Górze w obrębie Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej – realizują swoje zadania będące kontynuacją programów gospodarki odpadami z lat poprzednich i przystosowywanych do teraźniejszych i przyszłych zadań. Przykładem takich działań jest system gospodarki odpadami „PREKO ZG”, obowiązujący w Zielonej Górze od 1993 r. System ten stanowi część składową Planu Gospodarki Odpadami miasta Zielonej Góry. Jednym z jego podstawowych elementów jest program edukacyjno-informacyjny, realizowany przez Miejskie Centrum Edukacji Ekologicznej, które działa w strukturach organizacyjnych ZGKiM w Zielonej Górze.
Zakończony niedawno proces opracowywania pierwszych planów gospodarki odpadami w województwie nie pozwala na dokonanie wnikliwej analizy stopnia realizacji zadań w nich zawartych. Ostatnia nowelizacja ustawy o odpadach (z 29 lipca 2005 r.) w odniesieniu do planów gospodarki odpadami precyzuje, co powinny określać plany, ich opiniowanie oraz obowiązek sprawozdania z realizacji, nałożony na zarząd województwa, zarząd powiatu i organ wykonawczy gminy. Ponadto przyjęto zapis odnośnie terminów sprawozdań z zaznaczeniem, że pierwsze sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego, powiatowych i gminnych planów gospodarki odpadami powinno obejmować okres od dnia uchwalenia pierwszego planu do 31 grudnia 2006 r.
Proces porządkowania gospodarki odpadami na obszarze województwa lubuskiego jest procesem ciągłym, mimo wciąż zmieniających się koncepcji sposobu i odpowiedzialności za jego realizację. Przykładem jest systematycznie wzrastająca w województwie liczba zamykanych i rekultywowanych składowisk, uregulowanie spraw formalno-prawnych istniejących składowisk, systematycznie prowadzona edukacja ekologiczna w tym zakresie i wzrastająca świadomość podmiotów gospodarczych.
Głównym przesłaniem władz odpowiedzialnych za rozwój województwa jest wprowadzanie procesów wdrożeniowych w ochronie środowiska w taki sposób, aby oprócz uzyskania efektów środowiskowych osiągać także cele rozwojowe oraz zwiększanie liczby miejsc pracy.
dr Jerzy Tonder
kierownik Oddziału Ochrony Środowiska
Departamentu Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego
Stan realizacji opracowywania planów gospodarki odpadami w województwie lubuskim przedstawiono w tab. 1.
Tab. 1. Stan realizacji planów gospodarki odpadami dla województwa lubuskiego
Plan Gospodarki Odpadami (wojewódzki) | Uchwalony 15.10.2003 r. |
Powiatowe plany gospodarki odpadami (w tym powiaty grodzkie) | 14 powiatów – 100% |
| Gminne plany gospodarki odpadami, w tym: | 81 gmin – 100% |
– dla Celowego Związku Gmin CZG-12 | – 6 gmin – 7,4% |
– dla Związku Celowego Gmin MG-6 | – 12 gmin – 14,8% |
– dla Łużyckiego Związku Gmin ŁZG | – 15 gmin – 18,5% |
– indywidualne dla gmin niezrzeszonych | – 33 gminy – 59,3% |
Jedną z najważniejszych przyczyn tak dużej rozpiętości czasowej w stosunku do terminów ustawowych odnośnie opracowywanych planów jest ich zbyt małe rozumienie funkcji, jaką mają pełnić w obowiązującym systemie prawnym.
Instytucja planów gospodarki odpadami została pomyślana jako instrument mający mieć charakter programu działania – swoistego rodzaju wytyczne działania dla administracji publicznej w tym zakresie. Jednak w pewnych sytuacjach plany gospodarki odpadami mogą bezpośrednio kształtować sposób wykonywania prawa do korzystania ze środowiska, zwłaszcza w aspekcie odnoszącym się do wykonywania prawa w działalności gospodarczej.
Tak jak w przypadku programów ochrony środowiska, których plany gospodarki odpadami są częścią składową, plany są instrumentem realizacji polityki ekologicznej państwa w tym zakresie. Przyjęty Plan Gospodarki Odpadami województwa lubuskiego, stanowił zatem punkt odniesienia dla opracowywanych planów niższego szczebla.
Zakłady Zagospodarowania Odpadów w Długoszynie (CZG-12)
Zarząd Województwa postanowił rozszerzyć proces opiniowania planu wojewódzkiego poza zakres ustawowy. Przyjęta formuła opiniowania miała charakter szerokiej konsultacji społecznej w ramach tzw. planowania otwartego. Podejście takie podyktowane było przekonaniem, że jest to jeden ze sposobów zapoznania społeczeństwa z tą tak trudną problematyką, jaką jest właściwa gospodarka odpadami. W konsultacjach podkreślano, że oprócz zagadnień środowiskowych istnieje bezpośredni i wyraźny związek między wydatkami inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi na ochronę środowiska a poziomem i tempem wzrostu zatrudnienia m.in. w gospodarce odpadami. Dokonujące się zmiany technologiczne w usuwaniu odpadów oraz w odzysku i recyklingu surowców dają duże perspektywy wzrostu popytu na wyżej kwalifikowanych pracowników.
Województwo lubuskie zajmuje jedno z końcowych miejsc w kraju pod względem zarówno ilości odpadów wytworzonych w wyniku działalności gospodarczej, jak i wytworzonych odpadów komunalnych.
Coraz mniej odpadów
Biorąc pod uwagę wskaźniki emisji odpadów, przyjęte w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami, oszacowano, że w roku bazowym 2001 w województwie powstało ok. 378,3 tys. Mg odpadów komunalnych, z czego na terenach miejskich wytworzono 78%, a na terenach wiejskich 22%. W prognozie dotyczącej ilości wytworzonych odpadów przewidywano ich ciągły wzrost, a tymczasem dane statystyczne za 2003 r. podają znacznie mniejszą ich ilość, tj. 307,4 tys. Mg. W odniesieniu do powiatów najwięcej odpadów komunalnych wytworzono w miastach na prawach powiatu: Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze (ok. 31%) i w powiatach ziemskich – świebodzińskim i nowosolskim (po ok. 9%), najmniej natomiast w powiecie wschowskim (ok. 2,3%).
Podstawowym sposobem unieszkodliwiania tych odpadów jest ich deponowanie na składowiskach, których w 2001 r. było 58. Aktualnie składowisk czynnych kontrolowanych (GUS) jest 36, a 14 zostało zrekultywowanych. W województwie funkcjonują obecnie trzy Zakłady Zagospodarowania Odpadów: w Długoszynie (CZG-12), Gorzowie Wlkp. (ZUO ) i Zielonej Górze (ZGKiM).
Grupą odpadów, których ilość w niewielkim stopniu, ale stale wzrasta, są osady ściekowe z oczyszczalni ścieków komunalnych. Tendencja ta jest zgodna z prognozami zawartymi w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami i Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych. Wg. Rocznika Statystycznego Województw (Główny Urząd Statystyczny 2004)na terenie wojewodztwa lubuskiego w ciagu 2003 r. wytworzono 13 421 suchej masy osadów. Sześćdziesiąt sześć procent z nich jest deponowane na składowiskach odpadów.
Odpadów z sektora gospodarczego w stosunku do roku 2001 (802,4 tys. Mg) jest zdecydowanie mniej (prawie o 32%), z czego ok. 75% poddane jest odzyskowi.
Założone w PGO dla województwa cele średniookresowe do 2010 r. to dla odpadów sektora komunalnego zminimalizowanie ilości wytworzonych odpadów oraz wdrożenie nowoczesnego ich odzysku i unieszkodliwiania, a dla odpadów sektora gospodarczego zwiększenie stopnia wykorzystania odpadów, bezpieczne dla środowiska ich unieszkodliwianie oraz eliminacja zagrożenia ze strony odpadów pochodzenia zwierzęcego.
Dla osiągnięcia założonych celów określono szereg kierunków działań w zakresie gospodarki zarówno odpadami komunalnymi, jak i gospodarczymi.
Spośród całego pakietu działań na szczególne podkreślenie zasługuje konieczność stałego podnoszenia świadomości społecznej obywateli, gdyż problem odpadów stanowi swoiste wyzwanie dla administracji publicznej nie tylko w zakresie stosowania przepisów prawnych, ale przede wszystkim uspołecznienia tego zagadnienia poprzez edukację zainteresowanych grup społeczeństwa. Ciekawym działaniem jest przewidywane w Planie opracowanie Kompleksowego Programu Gospodarki Odpadami Niebezpiecznymi dla województwa lubuskiego wspólnie z sąsiadującymi województwami.
Lokalizacja ZZO
W trakcie opracowywania projektu Planu poddano analizie kilka wariantów przyszłych lokalizacji Zakładów Zagospodarowania Odpadów, z których ostatecznie wybrano dwa i poddano je procedurze opiniowania przez gminy i powiaty.
Wariant I zakładał obsługę gospodarki odpadami przez cztery wysoko wyspecjalizowane Zakłady Zagospodarowania Odpadów, tzn. do trzech już istniejących (w Długoszynie, Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze) dodano by ZZO w Marszowie.
Wariant II przewiduje budowę oprócz Marszowa także ZZO w Nowym Kurowie, który obsługiwałby północną część województwa i pobliskie gminy z województw sąsiednich.
Ostatecznie przyjęto wariant II – z zastrzeżeniem, że w przypadku, gdyby proponowany podział obszaru województwa nie zapewniał osiągnięcia postawionych celów, należy rozważyć budowę kolejnego zakładu, który obsługiwałby część obszaru powiatu krośnieńskiego, nowosolskiego i wschowskiego.
Tab. 2. Warianty lokalizacji Zakładów Zagospodarowania Odpadów
| Lokalizacja ZZO – docelowa liczba mieszkańców | Gminy objęte działalnością ZZO |
| Długoszyn – ok. 170 tys. | Kostrzyn n. Odrą, Witnica, Maszewo, Bledzew, Międzyrzecz, Trzciel, Cybinka, Górzyca, Ośno Lubuskie, Rzepin, Słubice, Krzeszyce, Lubniewice, Słońsk, Sulęcin, Torzym, Lubrza, Łagów |
| Gorzów Wlkp. – ok. 160 tys. | Bogdaniec, Deszczno, Kłodawa, Lubiszyn, Santok, m. Gorzów Wielkopolski |
| Marszów (planowany) – ok. 215 tys. | Gubin (m. i gm.), Brzeźnica, Gozdnica, Iłowa, Małomice, Niegosławice, Szprotawa, Wymiarki, Żagań (miasto), Żagań (gmina), Brody, Jasień, Lipinki Łużyckie, Lubsko, Łęknica, Przewóz, Trzebiel, Tuplice, Żary (m. i gm.) |
| Zielona Góra – ok. 430 tys. | Bobrowice, Bytnica, Dąbie, Krosno Odrzańskie, Bytom Odrzański, Kolsko, Kożuchów, Nowa Sól (m. i gm.), Nowe Miasteczko, Otyń, Siedlisko, Skąpe, Szczaniec, Świebodzin, Zbąszynek, Sława, Szlichtyngowa, Wschowa, Babimost, Bojadła, Czerwieńsk, Kargowa, Nowogród Bobrzański, Sulechów, Świdnica, Trzebiechów, Zabór, Zielona Góra (m. i gm.) |
| Nowe Kurowo (planowany) – ok. 50 tys. | Dobiegniew, Drezdenko, Stare Kurowo, Strzelce Krajeńskie, Zwierzyn |
Należy jednak podkreślić, że ostateczny wybór przynależności do ZZO zależeć będzie od decyzji władz lokalnych. organizować
Gminy Skwierzyna, Przytoczna oraz Pszczew zadeklarowały, że powstające na ich terenie odpady będą kierować do planowanego ZZO zlokalizowanego w woj. wielkopolskim w miejscowości Mnichy.
Istniejące i planowane Zakłady Zagospodarowania Odpadów o charakterze regionalnym mają funkcjonować w różnych formach organizacyjno-prawnych.
Obecnie Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Długoszynie prezentuje przykładowe rozwiązanie gospodarki odpadami na terenach o rozproszonej substancji i relatywnie małej gęstości zaludnienia. Zakład ten jest nowoczesnym, sprawnie zarządzanym podmiotem gospodarczym, prowadzącym permanentną kampanię informacyjno-promocyjną, popularyzującą i uzasadniającą potrzebę segregacji odpadów.
Planowana lokalizacja ZZO
Podobną rolę odgrywać będzie projektowany w ramach Łużyckiego Związku Gmin ZZO w Marszowie, którego finansowanie przewidywane jest w ramach Funduszu Spójności. Natomiast planowany ZZO w Nowym Kurowie, wg informacji zawartych w Programie Ochrony Środowiska, finansowany będzie głównie ze środków własnych inwestora.
Zakłady Zagospodarowania Odpadów – w Gorzowie funkcjonujący jako Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o., a w Zielonej Górze w obrębie Zakładu Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej – realizują swoje zadania będące kontynuacją programów gospodarki odpadami z lat poprzednich i przystosowywanych do teraźniejszych i przyszłych zadań. Przykładem takich działań jest system gospodarki odpadami „PREKO ZG”, obowiązujący w Zielonej Górze od 1993 r. System ten stanowi część składową Planu Gospodarki Odpadami miasta Zielonej Góry. Jednym z jego podstawowych elementów jest program edukacyjno-informacyjny, realizowany przez Miejskie Centrum Edukacji Ekologicznej, które działa w strukturach organizacyjnych ZGKiM w Zielonej Górze.
Zakończony niedawno proces opracowywania pierwszych planów gospodarki odpadami w województwie nie pozwala na dokonanie wnikliwej analizy stopnia realizacji zadań w nich zawartych. Ostatnia nowelizacja ustawy o odpadach (z 29 lipca 2005 r.) w odniesieniu do planów gospodarki odpadami precyzuje, co powinny określać plany, ich opiniowanie oraz obowiązek sprawozdania z realizacji, nałożony na zarząd województwa, zarząd powiatu i organ wykonawczy gminy. Ponadto przyjęto zapis odnośnie terminów sprawozdań z zaznaczeniem, że pierwsze sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego, powiatowych i gminnych planów gospodarki odpadami powinno obejmować okres od dnia uchwalenia pierwszego planu do 31 grudnia 2006 r.
Proces porządkowania gospodarki odpadami na obszarze województwa lubuskiego jest procesem ciągłym, mimo wciąż zmieniających się koncepcji sposobu i odpowiedzialności za jego realizację. Przykładem jest systematycznie wzrastająca w województwie liczba zamykanych i rekultywowanych składowisk, uregulowanie spraw formalno-prawnych istniejących składowisk, systematycznie prowadzona edukacja ekologiczna w tym zakresie i wzrastająca świadomość podmiotów gospodarczych.
Głównym przesłaniem władz odpowiedzialnych za rozwój województwa jest wprowadzanie procesów wdrożeniowych w ochronie środowiska w taki sposób, aby oprócz uzyskania efektów środowiskowych osiągać także cele rozwojowe oraz zwiększanie liczby miejsc pracy.
dr Jerzy Tonder
kierownik Oddziału Ochrony Środowiska
Departamentu Gospodarki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego
