Strategia dla obszarów wiejskich
Radosław Gawlik
członek Rady Krajowej Zieloni 2004
W styczniu 2006 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi opublikowało „Krajowy plan strategiczny”. Dokument ten wyznacza główne kierunki rozwoju wsi i polityki rolnej na lata 2007-2013. Uwzględnia wytyczne Wspólnoty, podlega też uzgodnieniom z Komisją Europejską. „Krajowy plan strategiczny” ma decydujące znaczenie przy podziale środków finansowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich. W Unii Europejskiej od wielu lat toczy się dyskusja na temat reformy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). W polskiej strategii wyraźnie odbijają się owe reformatorskie tendencje, które dobrze współgrają ze strukturą i specyfiką naszej wsi.
Rozbudowany w Unii Europejskiej system dopłat do produkcji żywności wyraźnie faworyzował wielkie gospodarstwa o wysokiej wydajności produkcji. 80% środków finansowych przeznaczonych na dopłaty trafiało tam do właścicieli największych gospodarstw, których liczba stanowiła zaledwie 20% ogółu. Na skutek działania tego systemu produkcja żywności w Europie Zachodniej zdominowana została przez rolnictwo przemysłowe, bardzo wydajne, preferujące ilość kosztem jakości. Uprzemysłowienie rolnictwa pociągnęło za sobą szereg niekorzystnych zjawisk, m.in. utratę miejsc pracy, przeobrażenie krajobrazu wiejskiego i degradację środowiska naturalnego. Reformy WPR idą w kierunku powstrzymania, a nawet odwrócenia tych procesów. Na tym tle rozdrobniona struktura własnościowa polskiego rolnictwa i niski poziom jego uprzemysłowienia są raczej korzystne. Czy uda nam się wykorzystać zacofanie polskiej wsi i uniknąć negatywnych skutków postępu? Ku temu właśnie powinna zmierzać polityka rolna państwa.
Punktem wyjścia do budowania „Krajowego planu strategicznego” była analiza sytuacji gospodarczej, społecznej oraz środowiskowej polskiej wsi. W naszym kraju na obszarach wiejskich zamieszkuje blisko 40% ludności. Odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie wynosi 17,5%. Małe gospodarstwa o powierzchni od 1 do 5 ha stanowią ponad połowę ogólnej liczby gospodarstw i wykorzystują 20% użytków rolnych. Gospodarstwa średnie (od 5 do 20 ha), które stanowią ok. 35% ogólnej liczby gospodarstw, obejmują ok. 46% użytków rolnych, a największe, stanowiące zaledwie 6% ogólnej liczby, zajmują 35% użytków. Powyższe dane wskazują, że struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Polsce jest bardzo zróżnicowana. To samo dotyczy również dochodów, przy czym większość mieszkańców wsi jest stosunkowo uboga. Dochód przeciętnej rodziny wiejskiej jest o ok. 30% niższy od dochodu rodziny miejskiej. W planowaniu instrumentów wsparcia strategia zakłada uwzględnienie potrzeb wszystkich grup gospodarstw. Dawniej polska polityka rolna lansowała hasło restrukturyzacji wsi. Wydawało się, że wyznacznikiem postępu musi być komasacja gruntów, malejący odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie, ciągły wzrost wydajności produkcji rolnej i przepływ ludności ze wsi do miast. Taki model rozwoju rolnictwa uważany był za wzorcowy i najlepszy. Obecnie strategia – obok wsparcia konkurencyjności gospodarstw towarowych – ukierunkowana jest na różnicowanie działalności rolniczej i aktywizowanie mieszkańców wsi w innych dziedzinach, takich jak turystyka czy rzemiosło. Znacznie bardziej docenia się wagę problemów związanych z ochroną środowiska i zachowaniem walorów krajobrazu. Zmiany w polityce dotyczącej wsi odzwierciedlają się w terminologii – w dokumentach częściej mówi się o „zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich” niż o „rozwoju rolnictwa”. Często również używa się terminu „wielofunkcyjność wsi”.
W podsumowaniu pierwszego rozdziału „Krajowego planu strategicznego” znajdziemy zestawienie słabych i silnych stron polskiej wsi. Wymienione są także związane z nimi zagrożenia i szanse. Wysokie bezrobocie, niski poziom wykształcenia, trudniejszy dostęp do edukacji i zła sytuacja dochodowa ludności wiejskiej stanowią poważne bariery dla rozwoju. Pomimo to w ogólnym zapóźnieniu cywilizacyjnym naszej wsi można dostrzec więcej walorów niż przeszkód. Zachowanie naturalnego wiejskiego krajobrazu, różnorodność biologiczna i bogate zasoby przyrodnicze stwarzają szanse dla turystyki. Dobry stan środowiska i stosunkowo niskie zużycie nawozów tworzą korzystne warunki dla upraw ekologicznych. Względnie wysoki odsetek ludzi młodych, a także napływ ludzi z miasta na wieś pozwalają na rozwijanie nowych form działalności pozarolniczej. Polska wieś, zaludniona, bogata w ziemię i urozmaicona pod względem przyrodniczym, stanowi ogromny potencjał dla rozwoju całego społeczeństwa. Trzeba jednak przyznać uczciwie, że nie łatwo będzie w pełni go wykorzystać.
członek Rady Krajowej Zieloni 2004
W styczniu 2006 r. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi opublikowało „Krajowy plan strategiczny”. Dokument ten wyznacza główne kierunki rozwoju wsi i polityki rolnej na lata 2007-2013. Uwzględnia wytyczne Wspólnoty, podlega też uzgodnieniom z Komisją Europejską. „Krajowy plan strategiczny” ma decydujące znaczenie przy podziale środków finansowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich. W Unii Europejskiej od wielu lat toczy się dyskusja na temat reformy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). W polskiej strategii wyraźnie odbijają się owe reformatorskie tendencje, które dobrze współgrają ze strukturą i specyfiką naszej wsi.
Rozbudowany w Unii Europejskiej system dopłat do produkcji żywności wyraźnie faworyzował wielkie gospodarstwa o wysokiej wydajności produkcji. 80% środków finansowych przeznaczonych na dopłaty trafiało tam do właścicieli największych gospodarstw, których liczba stanowiła zaledwie 20% ogółu. Na skutek działania tego systemu produkcja żywności w Europie Zachodniej zdominowana została przez rolnictwo przemysłowe, bardzo wydajne, preferujące ilość kosztem jakości. Uprzemysłowienie rolnictwa pociągnęło za sobą szereg niekorzystnych zjawisk, m.in. utratę miejsc pracy, przeobrażenie krajobrazu wiejskiego i degradację środowiska naturalnego. Reformy WPR idą w kierunku powstrzymania, a nawet odwrócenia tych procesów. Na tym tle rozdrobniona struktura własnościowa polskiego rolnictwa i niski poziom jego uprzemysłowienia są raczej korzystne. Czy uda nam się wykorzystać zacofanie polskiej wsi i uniknąć negatywnych skutków postępu? Ku temu właśnie powinna zmierzać polityka rolna państwa.
Punktem wyjścia do budowania „Krajowego planu strategicznego” była analiza sytuacji gospodarczej, społecznej oraz środowiskowej polskiej wsi. W naszym kraju na obszarach wiejskich zamieszkuje blisko 40% ludności. Odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie wynosi 17,5%. Małe gospodarstwa o powierzchni od 1 do 5 ha stanowią ponad połowę ogólnej liczby gospodarstw i wykorzystują 20% użytków rolnych. Gospodarstwa średnie (od 5 do 20 ha), które stanowią ok. 35% ogólnej liczby gospodarstw, obejmują ok. 46% użytków rolnych, a największe, stanowiące zaledwie 6% ogólnej liczby, zajmują 35% użytków. Powyższe dane wskazują, że struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Polsce jest bardzo zróżnicowana. To samo dotyczy również dochodów, przy czym większość mieszkańców wsi jest stosunkowo uboga. Dochód przeciętnej rodziny wiejskiej jest o ok. 30% niższy od dochodu rodziny miejskiej. W planowaniu instrumentów wsparcia strategia zakłada uwzględnienie potrzeb wszystkich grup gospodarstw. Dawniej polska polityka rolna lansowała hasło restrukturyzacji wsi. Wydawało się, że wyznacznikiem postępu musi być komasacja gruntów, malejący odsetek ludności zatrudnionej w rolnictwie, ciągły wzrost wydajności produkcji rolnej i przepływ ludności ze wsi do miast. Taki model rozwoju rolnictwa uważany był za wzorcowy i najlepszy. Obecnie strategia – obok wsparcia konkurencyjności gospodarstw towarowych – ukierunkowana jest na różnicowanie działalności rolniczej i aktywizowanie mieszkańców wsi w innych dziedzinach, takich jak turystyka czy rzemiosło. Znacznie bardziej docenia się wagę problemów związanych z ochroną środowiska i zachowaniem walorów krajobrazu. Zmiany w polityce dotyczącej wsi odzwierciedlają się w terminologii – w dokumentach częściej mówi się o „zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich” niż o „rozwoju rolnictwa”. Często również używa się terminu „wielofunkcyjność wsi”.
W podsumowaniu pierwszego rozdziału „Krajowego planu strategicznego” znajdziemy zestawienie słabych i silnych stron polskiej wsi. Wymienione są także związane z nimi zagrożenia i szanse. Wysokie bezrobocie, niski poziom wykształcenia, trudniejszy dostęp do edukacji i zła sytuacja dochodowa ludności wiejskiej stanowią poważne bariery dla rozwoju. Pomimo to w ogólnym zapóźnieniu cywilizacyjnym naszej wsi można dostrzec więcej walorów niż przeszkód. Zachowanie naturalnego wiejskiego krajobrazu, różnorodność biologiczna i bogate zasoby przyrodnicze stwarzają szanse dla turystyki. Dobry stan środowiska i stosunkowo niskie zużycie nawozów tworzą korzystne warunki dla upraw ekologicznych. Względnie wysoki odsetek ludzi młodych, a także napływ ludzi z miasta na wieś pozwalają na rozwijanie nowych form działalności pozarolniczej. Polska wieś, zaludniona, bogata w ziemię i urozmaicona pod względem przyrodniczym, stanowi ogromny potencjał dla rozwoju całego społeczeństwa. Trzeba jednak przyznać uczciwie, że nie łatwo będzie w pełni go wykorzystać.
