Ukraińskie prawo i unijne wymogi
Postępująca globalizacja wiąże się nieuchronnie z ciągłym wytwarzaniem odpadów. Ten problem sprawia, że dziś jednym z kluczowych zagadnień stało się podjęcie odpowiednich kroków na rzecz zmniejszenia objętości wytwarzanych odpadów i ich przetwarzania.
Unia Europejska opracowała i wdrożyła szereg norm i przepisów klasyfikujących odpady i zasady postępowania z nimi. Główne z nich to dyrektywa ramowa nr 75/442 w sprawie odpadów, dyrektywa nr 91/689 w sprawie odpadów niebezpiecznych, dyrektywa nr 96/61 dotycząca zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (IPPC). Unijna regulacja prawna realizowana w oparciu o wymogi ww. dyrektyw, a także w oparciu o dyrektywy Rady nr 2000/76 w sprawie spalania odpadów i dyrektywą Rady nr 1999/31 w sprawie składowania odpadów.
Przyglądając się unijnej strukturze prawnej dotyczącej odpadów, można zauważyć, że główne akcenty położono na: określenie od strony prawnej definicji odpadów i przyjęcie tego sformułowania we wszystkich krajach członkowskich, zmniejszenie skali niebezpieczeństwa toksyczności odpadów, ustanowienie obowiązków wytwórcy odpadów i prawa ich własności, ograniczenie międzynarodowego przewozu odpadów i kontrola takich transportów, klasyfikacja przetwarzania, utylizacji lub likwidacji odpadów, reglamentacja postępowania z odpadami przeznaczonymi do przeróbki i produktami tej przeróbki.
Ustalone założenia przewidują minimalizację wytwarzania odpadów poprzez optymalizację produkcji, pełną utylizację odpadów przez stworzenie systemu składowania, przechowywania, przetwarzania i przewozu odpadów oraz ostateczne usunięcie i składowanie tylko tych odpadów, na których bezpieczne przetworzenie nie pozwala jeszcze technika.
Wymienione założenia realizowane są poprzez: ustalenie zasady „zanieczyszczający płaci”, realizację polityki fiskalnej, nastawionej na wzmocnienie ekonomii (zwłaszcza w sektorze wytwarzania odpadów toksycznych), finansowe wsparcie procesu utylizacji odpadów, wdrażanie na składowiskach odpadów efektywnych i ekonomicznie realnych technicznych projektów w celu zmniejszenia negatywnego wpływu odpadów na środowisko naturalne. Poza tym wdrażane są surowe ograniczenia ekologiczne odnośnie deponowania, spalania i wyrzucania odpadów do morza.
Akty normatywno-prawne dotyczące odpadów można podzielić na trzy grupy. Pierwsza, to akty regulujące określone operacje postępowania z odpadami (dyrektywa Rady 1999/31 w sprawie składowania odpadów; Dyrektywa Rady 2000/76 w sprawie spalania odpadów). Druga grupą są akty regulujące postępowanie z osobnym (oddzielnym) rodzajem odpadów (podstawową w tej grupie jest dyrektywa nr 91/689 w sprawie odpadów niebezpiecznych, a także dyrektywy w sprawie zużytych olejów, odpadów opakowaniowych, baterii i akumulatorów. Ostatnią grupą są akty, które regulują przemieszczanie odpadów.
Postępowanie z odpadami na Ukrainie
Ustawodawstwo Ukrainy zawiera szereg wymogów dotyczących postępowania z odpadami. W większości przypadków spełniają one normy europejskiego prawodawstwa. Ukraińskie prawo odnośnie odpadów określa zasady polityki państwowej w sferze odpadów, prawne, organizacyjne i ekonomiczne zasady działalności związanej z zapobieganiem wytwarzania odpadów i ich negatywnego wpływu na środowisko naturalne, przewozem, utylizacją oraz ich składowaniem.
Wprowadzenie w życie ustawy o odpadach zapoczątkowało nowy etap w zarządzaniu odpadami. Obecnie odbywa się to z udziałem nowoczesnych technologii, łączących założenia ekonomiczne i administracyjne. Z pomocą tych ostatnich opracowano i wdrożono szereg dokumentów normatywnych, określających zasady postępowania z odpadami. Czynniki ekonomiczne były niezbędne, by określić kwoty, płatności, limity, ulgi, zezwolenia czy sankcje. Dzięki temu można karać pieniężnie te podmioty, które składują odpady w niedozwolonych miejscach, czy produkują ich nadmierne ilości. Poza tym stworzono specjalne fundusze pozwalające całościowo finansować projekty związane z ochroną środowiska i utylizacją odpadów.
Nie wszystko jednak realizowane jest zgodnie z planem. Proces przebudowy bazy normatywno-prawnej na Ukrainie został zahamowany. Więcej, w ostatnich latach wraz z osłabieniem regulującej roli organów rządowych postępuje dysharmonia sfery prawnej odnośnie postępowania z odpadami. Dowodzą tego poniższe przykłady.
Dużo do nadrobienia
Zgodnie z normami europejskimi, odpady sklasyfikowane są w Europejskim Katalogu Odpadów, obejmującym wszystkie ich typy. Klasyfikacja uwzględnia ich pochodzenie (źródło ich wytworzenia) i skład. Rządowy program reform zakładał realizację katalogu odpadów zgodnego z normami europejskimi do 2002 r. Niestety, z powodu rozdźwięku w tej kwestii pomiędzy politykami opracowany i przyjęty Projekt Katalogu Odpadów wciąż czeka na realizację.
Kolejnym przykładem, ukazującym sprzeczne działania w sferze ochrony środowiska, są zmiany przyjęte w art. 4 ukraińskiej ustawy o odpadach. Umożliwiły one niektórym zakładom produkcję milionów ton odpadów. Również do dziś nie ma ścisłych wytycznych określających postępowanie z zużytymi bateriami czy akumulatorami. Prawodawstwo Unii ściśle określa normy dotyczące odpadów. Obecnie Ukraina podjęła odpowiednie kroki zmierzające do ujednolicenia swojego prawa z wymogami unijnymi, jednak ich realizacja napotyka na liczne problemy. By móc je rozwiązać, musi być przede wszystkim przeprowadzona analiza w celu opracowania realnego planu wprowadzającego unijne założenia. Drugim etapem powinno być szczegółowe porównanie rozbieżności pomiędzy obecnym prawodawstwem Ukrainy w sferze postępowania z odpadami a prawodawstwem UE.
W następnej kolejności należy przeprowadzić ocenę problemu od strony administracyjnej i instytucyjnej. Ostatnim etapem powinno być określenie przedsięwzięć zmierzających do ujednolicenia prawa Ukrainy z wymogami Unii. Niezbędne do tego są zmiany i dopełnienia w obowiązującym prawodawstwie.
To są na razie tylko założenia. Faktem jest, że ukraińskie prawodawstwo w sferze postępowania z odpadami nieustannie przybliża się do unijnego. Z drugiej jednak strony jest ono fragmentaryczne i niepełne, przez co odbiega od norm europejskich, zwłaszcza w sferze składowania odpadów i braku narodowej strategii postępowania z odpadami. Dla Ukrainy oznacza to jeszcze długą drogę, jednak przy podjęciu odpowiednich kroków – absolutnie do pokonania.
Vołodymir Miszczenko
Hanna Vigovska
Wydział Studiów Sił Wytwórczych,
Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Kijów
Unia Europejska opracowała i wdrożyła szereg norm i przepisów klasyfikujących odpady i zasady postępowania z nimi. Główne z nich to dyrektywa ramowa nr 75/442 w sprawie odpadów, dyrektywa nr 91/689 w sprawie odpadów niebezpiecznych, dyrektywa nr 96/61 dotycząca zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (IPPC). Unijna regulacja prawna realizowana w oparciu o wymogi ww. dyrektyw, a także w oparciu o dyrektywy Rady nr 2000/76 w sprawie spalania odpadów i dyrektywą Rady nr 1999/31 w sprawie składowania odpadów.
Przyglądając się unijnej strukturze prawnej dotyczącej odpadów, można zauważyć, że główne akcenty położono na: określenie od strony prawnej definicji odpadów i przyjęcie tego sformułowania we wszystkich krajach członkowskich, zmniejszenie skali niebezpieczeństwa toksyczności odpadów, ustanowienie obowiązków wytwórcy odpadów i prawa ich własności, ograniczenie międzynarodowego przewozu odpadów i kontrola takich transportów, klasyfikacja przetwarzania, utylizacji lub likwidacji odpadów, reglamentacja postępowania z odpadami przeznaczonymi do przeróbki i produktami tej przeróbki.
Ustalone założenia przewidują minimalizację wytwarzania odpadów poprzez optymalizację produkcji, pełną utylizację odpadów przez stworzenie systemu składowania, przechowywania, przetwarzania i przewozu odpadów oraz ostateczne usunięcie i składowanie tylko tych odpadów, na których bezpieczne przetworzenie nie pozwala jeszcze technika.
Wymienione założenia realizowane są poprzez: ustalenie zasady „zanieczyszczający płaci”, realizację polityki fiskalnej, nastawionej na wzmocnienie ekonomii (zwłaszcza w sektorze wytwarzania odpadów toksycznych), finansowe wsparcie procesu utylizacji odpadów, wdrażanie na składowiskach odpadów efektywnych i ekonomicznie realnych technicznych projektów w celu zmniejszenia negatywnego wpływu odpadów na środowisko naturalne. Poza tym wdrażane są surowe ograniczenia ekologiczne odnośnie deponowania, spalania i wyrzucania odpadów do morza.
Akty normatywno-prawne dotyczące odpadów można podzielić na trzy grupy. Pierwsza, to akty regulujące określone operacje postępowania z odpadami (dyrektywa Rady 1999/31 w sprawie składowania odpadów; Dyrektywa Rady 2000/76 w sprawie spalania odpadów). Druga grupą są akty regulujące postępowanie z osobnym (oddzielnym) rodzajem odpadów (podstawową w tej grupie jest dyrektywa nr 91/689 w sprawie odpadów niebezpiecznych, a także dyrektywy w sprawie zużytych olejów, odpadów opakowaniowych, baterii i akumulatorów. Ostatnią grupą są akty, które regulują przemieszczanie odpadów.
Postępowanie z odpadami na Ukrainie
Ustawodawstwo Ukrainy zawiera szereg wymogów dotyczących postępowania z odpadami. W większości przypadków spełniają one normy europejskiego prawodawstwa. Ukraińskie prawo odnośnie odpadów określa zasady polityki państwowej w sferze odpadów, prawne, organizacyjne i ekonomiczne zasady działalności związanej z zapobieganiem wytwarzania odpadów i ich negatywnego wpływu na środowisko naturalne, przewozem, utylizacją oraz ich składowaniem.
Wprowadzenie w życie ustawy o odpadach zapoczątkowało nowy etap w zarządzaniu odpadami. Obecnie odbywa się to z udziałem nowoczesnych technologii, łączących założenia ekonomiczne i administracyjne. Z pomocą tych ostatnich opracowano i wdrożono szereg dokumentów normatywnych, określających zasady postępowania z odpadami. Czynniki ekonomiczne były niezbędne, by określić kwoty, płatności, limity, ulgi, zezwolenia czy sankcje. Dzięki temu można karać pieniężnie te podmioty, które składują odpady w niedozwolonych miejscach, czy produkują ich nadmierne ilości. Poza tym stworzono specjalne fundusze pozwalające całościowo finansować projekty związane z ochroną środowiska i utylizacją odpadów.
Nie wszystko jednak realizowane jest zgodnie z planem. Proces przebudowy bazy normatywno-prawnej na Ukrainie został zahamowany. Więcej, w ostatnich latach wraz z osłabieniem regulującej roli organów rządowych postępuje dysharmonia sfery prawnej odnośnie postępowania z odpadami. Dowodzą tego poniższe przykłady.
Dużo do nadrobienia
Zgodnie z normami europejskimi, odpady sklasyfikowane są w Europejskim Katalogu Odpadów, obejmującym wszystkie ich typy. Klasyfikacja uwzględnia ich pochodzenie (źródło ich wytworzenia) i skład. Rządowy program reform zakładał realizację katalogu odpadów zgodnego z normami europejskimi do 2002 r. Niestety, z powodu rozdźwięku w tej kwestii pomiędzy politykami opracowany i przyjęty Projekt Katalogu Odpadów wciąż czeka na realizację.
Kolejnym przykładem, ukazującym sprzeczne działania w sferze ochrony środowiska, są zmiany przyjęte w art. 4 ukraińskiej ustawy o odpadach. Umożliwiły one niektórym zakładom produkcję milionów ton odpadów. Również do dziś nie ma ścisłych wytycznych określających postępowanie z zużytymi bateriami czy akumulatorami. Prawodawstwo Unii ściśle określa normy dotyczące odpadów. Obecnie Ukraina podjęła odpowiednie kroki zmierzające do ujednolicenia swojego prawa z wymogami unijnymi, jednak ich realizacja napotyka na liczne problemy. By móc je rozwiązać, musi być przede wszystkim przeprowadzona analiza w celu opracowania realnego planu wprowadzającego unijne założenia. Drugim etapem powinno być szczegółowe porównanie rozbieżności pomiędzy obecnym prawodawstwem Ukrainy w sferze postępowania z odpadami a prawodawstwem UE.
W następnej kolejności należy przeprowadzić ocenę problemu od strony administracyjnej i instytucyjnej. Ostatnim etapem powinno być określenie przedsięwzięć zmierzających do ujednolicenia prawa Ukrainy z wymogami Unii. Niezbędne do tego są zmiany i dopełnienia w obowiązującym prawodawstwie.
To są na razie tylko założenia. Faktem jest, że ukraińskie prawodawstwo w sferze postępowania z odpadami nieustannie przybliża się do unijnego. Z drugiej jednak strony jest ono fragmentaryczne i niepełne, przez co odbiega od norm europejskich, zwłaszcza w sferze składowania odpadów i braku narodowej strategii postępowania z odpadami. Dla Ukrainy oznacza to jeszcze długą drogę, jednak przy podjęciu odpowiednich kroków – absolutnie do pokonania.
Vołodymir Miszczenko
Hanna Vigovska
Wydział Studiów Sił Wytwórczych,
Narodowa Akademia Nauk Ukrainy, Kijów
