Od redaktora
Miejsca pochówku zmarłych wśród różnorodnych śladów przeszłości świadczących o kulturowej tożsamości każdego narodu zajmują bardzo szczególne miejsce. Wyznacznikiem kultury różnych cywilizacji, ich systemu i hierarchii wartości jest ochrona tych miejsc. Na cmentarzach przedmiotem ochrony są zarówno ich wartości niematerialne, jak i historycznie ukształtowany układ przestrzenny i elementy zagospodarowania, głównie nagrobki i różnego typu mała architektura. Ochronie podlegają także kompozycje zieleni, tworzące najczęściej swoistego rodzaju założenie parkowe.
Chociaż zieleń cmentarna podlega specjalnej ochronie, to obecnie coraz częściej, zwłaszcza na małych cmentarzach parafialnych, mamy do czynienia z niszczeniem drzew poprzez ich wycinkę lub ogławianie. Wciąż brakuje zdecydowanego przeciwdziałania tym praktykom, zarówno ze strony administracji samorządowej, jak i władz kościelnych.
Na starych cmentarzach występują liczne obiekty małej architektury, nierzadko o znacznej wartości artystycznej. Dla przyrodnika stare cmentarze to także wartościowe i ważne dla struktury i funkcjonowania krajobrazu obiekty przyrodnicze – zwłaszcza kiedy zachowały się jako izolowane wyspy wysokiej roślinności w odlesionym krajobrazie rolniczym bądź przekształconym krajobrazie miejskim lub jako enklawy starodrzewów wśród znacznie młodszych drzewostanów na terenach leśnych.
Zagospodarowanie cmentarzy jest także obrazem społeczeństwa, w którym powstały, rozwinęły się lub uległy zniszczeniu. Jak rzadko która przestrzeń uwidaczniają one światopogląd ludności, jej mentalność, wyznawane przez nią wartości, hierarchię społeczną i upodobania estetyczne. Cmentarz jest znaczącym w określonym przedziale czasu symbolem ludzi, którzy go stworzyli i m.in. przez niego mają szansę zachowania się w pamięci potomnych. To zamknięte w urządzonej przestrzeni społeczeństwo, które przeminęło.
Cmentarz to dla każdego z nas miejsce refleksji o przemijaniu, miejsce, gdzie wspominamy bliskich, którzy odeszli i za którymi wkrótce podążymy. Chociaż przyjmujemy tę nieuchronność ze zrozumieniem, to jednak tak naprawdę buntujemy się przeciwko niej. Wśród nastrojowej zieleni cmentarnej, historycznych i religijnych symboli dociera do nas w końcu także trudna prawda, że istniejące wartości i obyczaje, w których i dla których żyliśmy są tylko przejściowym stanem rozwijającego się świata i tak naprawdę nie mają w stosunku do niego większego znaczenia. Kto tego nie zrozumiał, nie zazna nie tylko objawienia i spokoju, ale także buntu.
Tematyka doboru i pielęgnacji roślinności na cmentarzach komunalnych oraz towarzyszącej jej małej architektury jest w Polsce traktowana po macoszemu – brakuje na ten temat publikacji, rzadko zagadnienia te poruszane są podczas konferencji. Prezentowane artykuły są próbą wywołania dyskusji na ten temat i wprowadzenia tych zagadnień do kręgu zainteresowań nie tylko służb komunalnych odpowiedzialnych za utrzymanie cmentarzy, ale również gospodarzy miast i gmin oraz projektantów i szerokiego grona naukowców.
