Samorząd woj. pomorskiego zlecił opracowanie w latach 2004-2006 Regionalnej Strategii Energetyki (RSE) z uwzględnieniem źródeł odnawialnych, która obejmowałaby perspektywę do 2025 r.

W 2004 r. została opracowana pierwsza część dokumentu, która obejmowała diagnozę stanu gospodarki energetycznej woj. pomorskiego oraz określiła założenia do strategii. Część druga, podstawowa z punktu widzenia strategii i zatytułowana „Regionalna Strategia Energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w Województwie Pomorskim na lata 2007-2025”, stanowiła podstawę dokumentu przyjętego przez Sejmik Województwa Pomorskiego w październiku 2006 r., określanego dalej jako „Regionalna Strategia Energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych” (załącznik nr 1 do uchwały 1098/LII/06 z 23października 2006 r.).
 
Priorytety i kierunki
Podstawowe priorytety i kierunki działania przyjęte w RSE można syntetycznie przedstawić w następujący sposób:
·        Bezpieczeństwo energetyczne regionu rozumiane jako zabezpieczenie i niezawodność dostaw nośników energii i paliw, realizowane w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony.
·        Poprawa efektywności energetycznej w całym sektorze energetycznym, tj. zapewniana przez producentów energii, dystrybutorów i dostawców, a także odbiorców energii końcowej, w szczególności działania w ramach programów termomodernizacyjnych.
·        Bezpieczeństwo ekologiczne rozumiane jako dbałość o środowisko naturalne przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju regionu.
·        Wzrost udziału źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie paliw i energii oraz w bilansie energii końcowej.
Przedstawione powyżej założenia i kierunki rozwoju gospodarki energetycznej Pomorza okazały się jak najbardziej zbieżne z założeniami opracowanej równolegle dyrektywy efektywnościowej UE 2006/32/WE. Analiza obu dokumentów sprowadza się do konkluzji, że przyjęte w RSE założenia odnoszące się do poprawy efektywności energetycznej, np. w sektorach ciepłownictwa i paliw gazowych, są zdecydowanie wyższe. Założono blisko 42,5-procentowe obniżenie zużycia energii pierwotnej w stosunku do przyjętych w dyrektywie 2006/32/WE wskaźnika 20%. Założenia RSE ilustruje rysunek 1.
W ostatnich kilku latach w sposób znaczący zmieniła się – na niekorzyść przedsiębiorstw i mieszkańców regionu – sytuacja w sektorze elektroenergetycznym. Na pewno istotną rolę odgrywa tu fakt silnego uzależnienia woj. pomorskiego od zewnętrznych (spoza woj. pomorskiego) dostaw energii elektrycznej, jak również stale pogarszający się stan techniczny elektroenergetycznej infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej. Aby zilustrować sytuację, należy odwołać się do konkretnych liczb. I tak zapotrzebowanie brutto na energię elektryczną naszego województwa w 2007 r. wyniosło 7986 GWh, podczas gdy produkcja tej energii we wszystkich źródłach na terenie województwa wyniosła 2948 GWh.
 
Rys. 1. Planowane w RSE ograniczenie zużycia energii końcowej i energii pierwotnej do 2025 r. (w odniesieniu do 2005 r.) dla sektorów ciepłownictwa i paliw gazowych
 
Aktualizacja RSE w 2009 r.
Stale rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną oraz zaniedbania w rozwoju infrastruktury elektroenergetycznej regionu północnej Polski zdeterminowały działania władz samorządowych województwa w kierunku poprawy bezpieczeństwa energetycznego oraz zmusiły do nowego podejścia do spraw polityki energetycznej woje wództwa, przede wszystkim w sektorze elektroenergetycznym.
Istotnym krokiem zmierzającym w kierunku poprawy zaistniałej sytuacji było podjęcie przez samorząd województwa w styczniu bieżącego roku decyzji w sprawie aktualizacji RSE w zakresie sektora elektroenergetycznego. Dokument ten określony jest formalnie jako „Aktualizacja Regionalnej Strategii Energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w Województwie Pomorskim do 2025 r. w zakresie elektroenergetyki wraz z prognozą oddziaływania na środowisko”.
W trakcie opracowywania tego dokumentu przeprowadzono szereg konsultacji i seminariów, które przyczyniły się do wypracowania jego ostatecznego kształtu i treści merytorycznej.
Do najważniejszych konsultacji należy zaliczyć seminaria zorganizowane w Instytucie Maszyn Przepływowych w Gdańsku 6 maja i 10 lipca oraz w Urzędach Wojewódzkim i Marszałkowskim Woj. Pomorskiego. W konsultacjach uczestniczyło grono kilkudziesięciu przedstawicieli sektora energetycznego, naukowcy i eksperci z branży energetycznej oraz przedstawicieli władz samorządowych. Dokument ukończono praktycznie na początku listopada br., po uzyskaniu stosownych opinii oraz po konsultacjach społecznych.
 
Propozycje scenariuszy rozwoju sektora elektroenergetycznego
W pierwszej części zaktualizowanego RSE przedstawiono aktualny stan techniczny sektora energetycznego, w tym dość szczegółowo omówiono sektor elektroenergetyczny. W Odniesiono się do bilansów energii elektrycznej województwa, stanu technicznego przesyłowych systemów elektroenergetycznych oraz do analizy istniejących źródeł energii elektrycznej.
W dalszej części dokumentu zaproponowano pięć scenariuszy perspektywicznego rozwoju sektora elektroenergetycznego oraz przedstawiono raport oddziaływania na środowisko.
 
Poniżej krótko scharakteryzowano zawarte w dokumencie scenariusze:
1.      Scenariusz zaniechania (stagnacji) – nie przewiduje się żadnych inwestycji w źródła energii elektrycznej oraz minimalne, wypływające jedynie z wymagań technicznych, inwestycje w przesyłowe i dystrybucyjne sieci elektroenergetyczne.
2.      Scenariusz maksymalnych inwestycji w konwencjonalne i jądrowe źródła energii elektrycznej – zakłada się dość znaczne inwestycje w przesyłowe i dystrybucyjne sieci elektroenergetyczne oraz maksymalne inwestycje w źródła energii elektrycznej (budowa elektrowni i elektrociepłowni węglowych oraz gazowych, a także elektrowni jądrowej) przy bardzo ograniczonych inwestycjach w OZE.
3.      Scenariusz maksymalnych inwestycji w źródła odnawialne – zakłada się dość znaczne inwestycje w przesyłowe i dystrybucyjne sieci elektroenergetyczne oraz maksymalne inwestycje w źródła odnawialne przy odstąpieniu od budowy elektrowni jądrowej i bardzo ograniczonych inwestycjach w źródła konwencjonalne (elektrociepłownie gazowe).
4.      Scenariusz zrównoważonego rozwoju – założono wykonanie niezbędnych prac inwestycyjnych w infrastrukturę przesyłową systemu elektro energetycznego (aby zapewnić bezpieczeństwo energetyczne oraz możliwość wyprowadzenia odpowiednich mocy elektrycznych z budowanych źródeł), intensywny, ale zrównoważony rozwój źródeł odnawialnych, możliwość budowy elektrowni jądrowej oraz elektrowni i elektrociepłowni konwencjonalnych (węglowe i gazowe).
5.      Scenariusz maksymalnych inwestycji w sektorze elektroenergetycznym – przewiduje się, analogicznie jak w scenariuszu zrównoważonego rozwoju: wykonanie niezbędnych prac inwestycyjnych w ramach infrastruktury przesyłowej systemu elektroenergetycznego, maksymalne inwestycje w źródła odnawialne, możliwość budowy elektrowni jądrowej oraz kilku elektrowni i elektrociepłowni konwencjonalnych (jednej elektrowni węglowej większej mocy, elektrociepłowni węglowej, dwóch elektrowni gazowych oraz jednej elektrociepłowni gazowej).
Przedstawione w aktualizowanej RSE scenariusze analizowano, uwzględniając w pierwszej kolejności parametry i wskaźniki, np.:
·        możliwość zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego regionu,
·        zakres prac inwestycyjnych oraz nakłady finansowe skierowane na infrastrukturę przesyłową i dystrybucyjną systemu elektroenergetycznego,
·        zainstalowana moc elektryczna źródeł energii elektrycznej,
·        produkcja energii elektrycznej w nowych źródłach, z wyodrębnieniem energii produkowanej w źródłach odnawialnych,
·        wielkość prognozowanych dla poszczególnych scenariuszy, łącznych nakładów inwestycyjnych,
·        wielkość unikniętej emisji dwutlenku węgla (CO2), a tym samym wynikające z tego faktu, finansowe oszczędności w skali województwa i kraju,
·        wybrane wskaźniki techniczno-ekonomiczne, np. wskaźnik jednostkowych nakładów inwestycyjnych poniesionych na redukcję jednej tony CO2.
Na rysunkach 2-4 przedstawiono wykresy ilustrujące wybrane parametry i wskaźniki, które w decydujący sposób wpłynęły na wybór optymalnego scenariusza.
 
 
Rys. 2. Produkcja energii elektrycznej wg scenariuszy RSE w perspektywie 2025 r.
 
Na rysunku 2 przedstawiono prognozowaną produkcję energii elektrycznej łącznie oraz udział źródeł odnawialnych i nowych źródeł konwencjonalnych w bilansie produkcji tej energii dla proponowanych scenariuszy w 2025 r. Natomiast na rysunkach 3 i 4 zaprezentowano wielkość unikniętej emisji CO2 oraz wskaźniki opisujące skalę nakładów finansowych (w mln zł), poniesionych w związku z zainstalowaniem nowych mocy elektrycznych, oraz wskaźniki dla łącznej mocy elektrycznej źródeł dla proponowanych scenariuszy w perspektywie do 2025 r.
Ponadto na rysunku 5 przedstawiono wskaźniki wielkości nakładów finansowych, wyrażonych w zł, jakie trzeba ponieść, aby ograniczyć emisję CO2 o jedną tonę (tzw. koszt unikniętej emisji CO2), wg scenariuszy RSE i w perspektywie do 2025 r.
 
Rys. 3. Uniknięta emisja CO2 wg scenariuszy RSE w perspektywie 2025 r.
 
Rys. 4.    Wskaźniki opisujące wielkości poniesionych szacunkowych nakładów finansowych (mln zł) na zainstalowanie nowych mocy elektrycznych oraz wskaźniki dla łącznej mocy elektrycznej źródeł dla poszczególnych scenariuszy RSE w perspektywie do 2025 r.
 
Rys. 5. Wskaźniki wielkości nakładów finansowych (zł) na jedną tonę unikniętej emisji CO2 wg scenariuszy RSE w perspektywie do 2025 r.
 
Scenariusze zrównoważonego rozwoju sektora elektroenergetycznego
Szczegółowo przeprowadzona analiza scenariuszy, m.in. w oparciu o przedstawione parametry, wykazała, że optymalnym dla naszego regionu będzie scenariusz zrównoważonego rozwoju.
Zakłada on, że w okresie do 2025 r. zostaną zrealizowane inwestycje modernizujące przesyłowy system elektroenergetyczny oraz budowę nowych źródeł energii elektrycznej. W szczególności chodzi o realizację inwestycji, takich jak:
  • modernizacja i rozbudowa linii elektroenergetycznych przesyłowych i dystrybucyjnych – inwestycje o wartości ponad 4,5 mld zł,
  • budowa elektrociepłowni gazowej o mocy 200 MWe – dotyczy realizowanej inwestycji na terenie LOTOS,
  • budowa elektrowni konwencjonalnej węglowej o mocy elektrycznej w granicach 1400-1600 MWe,
  • rozbudowa elektrociepłowni EC Wybrzeże o blok, o mocy 800-900 MWe – inwestycja dotyczy modernizacji „EC II” lub budowy nowej „EC Port”,
  • budowa elektrowni jądrowej o mocy elektrycznej w granicach 1350-1600 MWe,
  • budowa nowych farm wiatrowych zlokalizowanych na lądzie o łącznej mocy elektrycznej w granicach 900-1100 MWe,
  • budowa biogazowni w takiej liczbie, aby produkowany przez nie biogaz mógł być zużytkowany przez bloki energetyczne o łącznie mocy elektrycznej w granicach 75-85 MWe – praktycznie założono możliwość wybudowania na terenie województwa ok. 150 biogazowni średniej wielkości do 2025 r.,
  • rozbudowa innych źródeł odnawialnych produkujących energię elektryczną – założono łączną moc elektryczną nowych źródeł na poziomie 15 MWe,
  • budowa infrastruktury gazowej, w tym możliwość stworzenia mobilnego terminalu gazowego CNG – inwestycje powinny otworzyć drugi kierunek dostaw gazu ziemnego w rejonie Trójmiasta oraz zabezpieczyć dostawę gazu dla planowanych elektrowni i elektrociepłowni gazowych.
Uwagi dotyczące aktualizowanej RSE
W zakresie możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii elektrycznej na terenie woj. pomorskiego przyjęto, że zgodnie z założeniami RSE, woj. pomorskie powinno wykorzystać swoje naturalne zasoby przyrody i środowiska oraz specyficzne walory położenia geograficznego. Dokument wskazuje na konieczność zagospodarowania energii wiatru poprzez budowę farm wiatrowych oraz małych indywidualnych elektrowni wiatrowych, zasobów biomasy stałej i biogazu przez budowę biogazowni i kompleksów agroenergetycznych oraz energii promieniowania słonecznego za sprawą kolektorów słonecznych i elektrowni fotowoltaicznych.
Bardzo dobrze pokazana została ilość zainstalowanej mocy elektrycznej w źródłach odnawialnych oraz skala możliwej produkcji tej energii na tle potrzeb województwa. Podkreślono również fakt, że produkcja energii z OZE cechuje się niewielką lub zerową emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne, a tym samym sprzyja realizacji nałożonych przez UE wymagań, określonych w programie 3 x 20.
Energetyka odnawialna na ternie woj. pomorskiego powinna być rozwijana równolegle z energetyką zawodową. Jej rozwój powinien koncentrować się głównie na terenach rolniczych i mało zurbanizowanych, na których źródła odnawialne mogłyby stanowić podstawę lokalnych systemów elektroenergetycznych.
W opracowanych scenariuszach zakłada się znaczny udział siłowni wiatrowych w bilansie zainstalowanej mocy elektrycznej –sięga on nawet 2000 MWe w scenariuszu 5, natomiast w scenariuszu zrównoważonego rozwoju (4) udział ten ustalono na poziomie 1100 MWe. Trzeba jednak pamiętać, że energia pozyskana z siłowni wiatrowych jest energią „niestabilną” (wytwarza się ją jedynie okresowo, zależnie od siły wiatru) i jako taka wymaga dodatkowych rezerw mocy w systemie elektroenergetycznym. Oprócz tego wprowadza szereg zakłóceń i problemów w systemach przesyłowych, co może w przyszłości znacząco wpływać na jakość energii elektrycznej oraz na jej końcową cenę.
W dokumencie analizowana jest też możliwość budowy elektrowni jądrowej na terenie woj. pomorskiego. Wskazano na trzy, decydujące w tym przypadku, argumenty: poprawa bezpieczeństwa energetycznego, ochrona środowiska i korzystne relacje finansowe.
Analizując te argumenty podkreślono, że budowa elektrowni jądrowej zapewni bezpieczeństwo energetyczne dla szeroko rozumianego Pomorza, wpłynie także na poprawę stanu środowiska poprzez ograniczenie emisji zanieczyszczeń, w tym emisji dwutlenku węgla CO2, tlenków azotu NOx, dwutlenku siarki SO2 oraz pyłów, przyczyniając się do obniżenia kosztów opłat środowiskowych.
Ponieważ elektrownia jądrowa jest źródłem, które nie emituje zanieczyszczeń do atmosfery, bardzo ważny jest fakt ograniczenia w ten sposób emisji dwutlenku węgla, a także pośrednio wzrostu cen energii elektrycznej, co bez wątpienia nastąpi po wprowadzeniu od 2020 r. obowiązku zakupach prawa do emisji tego gazu. Przykładowo elektrownia jądrowa o mocy elektrycznej 1600 MW może przyczynić się do redukcji emisji CO2 o ok. 9 mln ton rocznie w stosunku do emisji, jaka wystąpiłaby w przypadku budowy równoważnej pod względem mocy elektrowni węglowej.
W dokumencie podkreśla się również bardzo korzystne warunki dla lokalizacji takiej elektrowni na terenie woj. pomorskiego. Wskazuje się w tym przypadku na rejon Jeziora Żarnowieckiego. Silną stroną tej lokalizacji jest brak ograniczeń ekologicznych oraz możliwość współpracy EJ z drugim obiektem energetycznym, jakim jest Elektrownia Szczytowo-Pompowa Żarnowiec. Długi okres przygotowania i realizacji samej inwestycji nie jest tu argumentem decydującym – za kilkanaście lat wymagania dotyczące ograniczenia emisji gazów cieplarnianych nadal pozostaną w mocy.
 
Ważne trzy sektory ekoenergetyki
Dokument „Aktualizacja Regionalnej Strategii Energetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w Województwie Pomorskim do roku 2025 w zakresie elektroenergetyki” jest ukierunkowany na zarówno ważony rozwój wszystkich trzech sektorów energetycznych. W części elektro energetycznej dokument akcentuje konieczność poprawy bezpieczeństwa energetycznego i poprawy efektywności energetycznej poprzez modernizację i rozbudowę przesyłowych i dystrybucyjnych systemów elektroenergetycznych, wzrost sprawności wytwarzania energii, obniżenie strat przesyłu i dystrybucji energii oraz zmniejszenie strat u odbiorcy energii. Zwrócono również uwagę na potrzebę maksymalnego, ale jednocześnie zrównoważonego wykorzystania potencjalnych zasobów źródeł odnawialnych na terenie woj. pomorskiego.
Analiza obu opracowanych dokumentów pozwala na wyciągnięcie następujących wniosków:
  • Działania w sektorze energetycznym muszą zapewnić poprawę bezpieczeństwa energetycznego Pomorza.
  • Najkorzystniej kwestia bezpieczeństwa energetycznego wygląda w sektorze ciepłownictwa, w którym od kilkunastu lat realizuje się z powodzeniem program termomodernizacji oraz program wdrażania i rozwoju źródeł odnawialnych. Natomiast najgorsza sytuacja panuje w sektorze elektroenergetycznym, odpowiedzialnym za zaopatrzenie.
  • Program poprawy efektywności energetycznej powinien stanowić priorytet w dalszych działaniach województwa we wszystkich sektorach energetyki. Należy kontynuować już realizowane działania w tym zakresie.
  • W przypadku sektora elektroenergetycznego podstawowe kierunki działań, poza poprawą efektywności energetycznej, powinny dotyczyć rozbudowy i modernizacji elektroenergetycznych systemów przesyłowych i dystrybucyjnych oraz równolegle budowy nowych źródeł energii elektrycznej.
  • Na terenie woj. pomorskiego dopuszcza się budowę elektrowni jądrowej oraz budowę elektrowni i elektrociepłowni konwencjonalnych, opalanych węglem i paliwem gazowym. Realizacja tych kluczowych inwestycji pozwoli na uniezależnienie województwa od dostaw energii elektrycznej z południa i centrum kraju.
  • Zgodnie z przyjętym do realizacji scenariuszem zrównoważonego rozwoju, woj. pomorskie z importera energii elektrycznej przerodzi się w jej eksportera, zapewniając bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej również województwom ościennym.
 
dr inż. Tadeusz Żurek
Departament Rozwoju Gospodarczego,
Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego