Gospodarka odpadami to intensywnie rozwijająca się branża. W dobie głębokich przemian prawnych opracowywane są nowe koncepcje i plany działań. Wytycza się również kierunki dalszego rozwoju. W ślad za tym trendem rynek oferuje nam stale rosnącą podaż różnego rodzaju rozwiązań. W ich wielości tkwi czasem ten problem, że nie do końca wiadomo, z którego z nich skorzystać. Dotyczy to wielu różnych produktów, nie pomijając także pojazdów do odbioru odpadów.

Pojazdy do bezpylnej zbiórki odpadów, czyli innymi słowy „śmieciarki”, można scharakteryzować szeregiem parametrów. Śmieciarka składa się bowiem z różnych elementów decydujących o jej zastosowaniu i przydatności. Do najważniejszych spośród nich należy zaliczyć skrzynię ładunkową z płytą wypychową, odwłok z wanną załadowczą (choć rozwiązania bez tego elementu są właśnie wprowadzane na rynek), płytę zgarniającą i prasę oraz aparat zasypowy. Ponadto każda śmieciarka może posiadać wyposażenie dodatkowe, a zastosowanie niektórych z opcji może być czynnikiem stawiającym ich użytkownika „o krok” przed firmami konkurencyjnymi.
W ramach dodatkowych opcji można wymienić system centralnego smarowania, GPS (system, który w obliczu projektowanych przepisów dotyczących wymagań stawianych przedsiębiorcom odbierającym odpady może stać się obligatoryjny) czy urządzenia ważące odpady w trakcie ich załadunku bądź transportu. Jako wyposażenie dodatkowe do śmieciarki można zamówić ciśnieniowe urządzenia do dezynfekcji i mycia opróżnianych pojemników, systemy szybkiej wymiany zabudowy na jednym podwoziu czy układy odbierające odcieki z odpadów. Do tego dochodzą elementy mające zapewnić zarówno bezpieczeństwo pracy (kamery, czujniki cofania, fotokomórki itp.), jak i możliwość oklejania zabudów różnego rodzaju hasłami reklamowymi.
 
Główne elementy składowe
Skrzynia ładunkowa (zwana też zbiornikiem głównym) służy do gromadzenia transportowanych odpadów. To do niej są ładowane zbierane w terenie odpady. W niej też następuje ich prasowanie. Do spotykanych w naszym kraju rozwiązań zbiorników głównych należą skrzynie ładunkowe o przekroju kwadratowym lub prostokątnym (wzmacniane profilami lub wytłoczeniami), owalnym (gdzie przynajmniej dwie ściany mają obły kształt) oraz okrągłym (ta opcja jest najrzadziej spotykana).
Płyta wypychowa to – jak sama nazwa wskazuje – element odpowiedzialny za wypchnięcie odpadów ze śmieciarki w trakcie jej rozładunku. Może być ona wiedziona wzdłuż skrzyni ładunkowej za pomocą prowadnic umieszczonych w bocznych ścianach zabudowy lub w podłodze zbiornika.
Kolejny element to odwłok z wanną załadowczą. Najogólniej rzecz ujmując, składa się on ze ścian i wanny, a służy do zamocowania szeregu urządzeń potrzebnych do sprawnego przeprowadzenia załadunku odpadów, które po opróżnieniu pojemnika trafiają właśnie do wanny załadowczej, skąd są zagarniane przy wykorzystaniu płyty prasującej. Oferowane konstrukcje wanien różnią się zasadniczo grubością i jakością stosowanych blach oraz pojemnością. Natomiast ściany odwłoka mogą być pełne, nieżebrowane lub żebrowane oraz płaskie (w nich umieszczone są tylko prowadnice płyt prasujących).
 
Płyta prasująca, zwana także „zabierającą” lub „łopatą”, zagarnia zasypane wcześniej do wanny odpady i przesuwa je dalej do skrzyni ładunkowej. Swoje funkcje zawdzięcza dwóm siłownikom hydraulicznym, umieszczonym po swojej prawej i lewej stronie. Z reguły – poprzez zawiasy – połączona jest ona z płytą nośną, stanowiąc z nią jeden element roboczy. Płyty prasujące są czasem obsługiwane przez siłowniki hydrauliczne, umieszczone na zewnątrz odwłoka. W takich rozwiązaniach ściany tych odwłoków posiadają otwory, a ich wydłużony kształt pozwala na ruch posuwisto-zwrotny siłowników wraz z płytami.
Z kolei funkcją płyty nośnej jest dopchnięcie zagarniętych przez płytę prasującą odpadów do ściany wspomnianej płyty wypychowej.
Wymieniona płyta prasująca może realizować swoje zadanie dzięki siłownikom hydraulicznym. W pojazdach do bezpylnej zbiórki odpadów stosowane są dwa różne rozwiązania w tym zakresie: w pierwszym siłowniki hydrauliczne umieszczone są na zewnątrz odwłoka, w drugim – w jego środku.
Osobnym elementemjest urządzenie do opróżniania pojemników i kontenerów, zwane też czasem aparatem zasypowym. Jego funkcją jest uchwycenie, następnie podniesienie i – poprzez ruch obrotowy – opróżnienie pojemnika z odpadami, które trafiają do wanny załadowczej. Aparaty zasypowe zasilane są siłownikami hydraulicznymi lub elektrycznie poprzez przekładnie.
Te główne komponenty śmieciarek zawierają – w zależności od producenta – bardzo różne rozwiązania. Wszystkie też mają zarówno zagorzałych zwolenników, jak i przeciwników.
 
Co decyduje o wielkości i rodzaju śmieciarki
Czasem doprawdy trudno wybrać najwłaściwszy garnitur na imprezę, w której chcemy wziąć udział. Podobnie jest ze śmieciarkami – dylematem może być wybór optymalnego rozwiązania, a rynek kusi… Kusi, a jednocześnie jest bezwzględny i szybko weryfikuje podjęte decyzje zakupowe. Dlatego tak ważna jest znajomość zagadnienia i wykorzystanie swojej wiedzy podczas zakupu. Codzienna eksploatacja będzie swoistym papierkiem lakmusowym w kolejnych latach użytkowania maszyny.
Na przestrzeni lat obserwowany jest stały trend odpływu mieszkańców wsi i małych miast do większych ośrodków miejskich. Równolegle firmy wywożące odpady przejmują kontrolę nad coraz większymi, słabo zaludnionymi obszarami. Skutkiem tego, z przyczyn logistycznych oraz ekonomicznych, często najodpowiedniejszym rozwiązaniem będzie śmieciarka o stosunkowo dużej pojemności. Zgoła odmienna sytuacja istnieje w obszarach silnie zurbanizowanych – tam najważniejsza bywa zwrotność i łatwość manewrowania. Wówczas rozwiązaniem jest stosowanie pojazdów wyposażonych w stosunkowo małe zabudowy. Niekiedy będą to jednostki autonomiczne, pracujące w pełnym zakresie – po zbiórce odpadów odwożą je bezpośrednio do miejsca przeznaczenia, by w innych aplikacjach stanowić rodzaj pojazdów satelitarnych – wówczas dowożą odpady na krótkich trasach do większych pojazdów. Te duże zestawy (po przeładunku kilku bądź kilkunastu takich małych śmieciarek), zapełnione po brzegi odstawiają całość w wyznaczone, i zazwyczaj dość odległe, miejsce.
 
Jeszcze większą pojemnością charakteryzują się zabudowy montowane na trzyosiowych podwoziach w formie naczep. Przybliżona wielkość skrzyni ładunkowej takiej naczepy odpowiada ponad trzykrotnej objętości najczęściej spotykanych u nas zabudów 16-metrowych. Oszczędności – m.in. w zużyciu paliwa, kosztach pracowników i serwisu – mają miejsce i sens szczególnie wtedy, gdy na duże odległości przewożone są odpady o stosunkowo małej gęstości i ciężarze. Jednak tego typu rozwiązanie nie zyskało, jak dotąd, zbyt wielkiej popularności. Choć kto wie – może ze względu na wspomnianą na wstępie metamorfozę naszej branży ten stan będzie się zmieniał?
Odrębnym tematem jest zbiórka tzw. przemysłówki (czyli odpadów przemysłowych oraz wielkogabarytowych). Ten segment rynku odpadowego od lat obsługiwany jest za pomocą kontenerów, których nośnikami są pojazdy wyposażone w różnej wielkości urządzenia hakowe lub bramowe.
Bardzo interesującą alternatywą są zabudowy pozwalające odbierać odpady ze wszystkich mniejszych (ale typowych) pojemników na odpady. Najlepsze zabudowy potrafią opróżnić, załadować i zabrać do swojej skrzyni ładunkowej zawartość nawet kilkunastu popularnych pojemników KP-7. W wielu sytuacjach jedna taka śmieciarka jest w stanie obsłużyć trasę, jaką pokonuje kilka „hakowców” czy „bramowców”.
Stale rozwijającym się działem gospodarki odpadami jest ich selektywna zbiórka. Do odbioru wysegregowanych odpadów wykorzystywane są śmieciarki wielokomorowe. Są to zabudowy o przynajmniej dwóch komorach, do których ładowane są różne frakcje odpadów.
Reasumując, podejmując decyzję o zakupie śmieciarek, należy mieć na względzie wielkość obsługiwanego obszaru i charakter zabudowy, ilość punktów odbioru odpadów i ich odległość od punktu opróżniania śmieciarki, a także ilość i rodzaj zabieranych odpadów.
 
Jaki zbiornik główny wybrać?
Ciągle najpopularniejszym rodzajem zbiornika głównego na śmieciarkach wykorzystywanych w kraju są rozwiązania o przekroju prostopadłościanu. Zgniot realizowany jest za pomocą tzw. liniowego systemu prasowania, gdzie odpady – poprzez dopychanie przez płytę prasującą do płyty wypychowej – zmniejszają swoją objętość. Z kolei usuwanie zebranych odpadów odbywa się za pomocą ww. płyty wypychowej, czyli napędzanej hydraulicznie ściany.
Użytkownicy cenią sobie to rozwiązanie przede wszystkim z uwagi na długą tradycję w produkcji konstrukcji tego typu oraz bogate doświadczenie w eksploatacji, z którym wiąże się zaufanie. Część z nich zwraca jednak uwagę, iż wadą tego rozwiązania jest relatywnie większa masa własna w porównaniu z innymi rodzajami zabudowy o podobnej pojemności. Przykładowa różnica pomiędzy zabudową prostopadłościenną a owalną o tej samej pojemności wynosi 500 kg, a pomnożona przez ilość kursów w ciągu dnia (np. cztery) daje już 2000 kg. W skali miesiąca może to dać wymierną różnicę w ilości przewożonych odpadów, a to w rachunku ekonomicznym może skutkować wykonaniem kilku „pełnych kursów” na koszt własny operatora.
 
Jako wadę tego rodzaju zabudów podaje się też stosunkowo dużą ilość połączeń spawanych bądź przetłoczeń wobec konstrukcji o zbiornikach gładkich. Praktyka wskazuje bowiem, że właśnie te miejsca są punktami newralgicznymi. Narażone są one na szybszy niż w innych miejscach proces korozji, co skutkuje koniecznością zarówno dodatkowej pracy, jak i większej dbałości o te elementy przez użytkownika.
Za wadę śmieciarek z takim rodzajem zabudowy uznaje się także brak możliwości zamówienia podłóg o przekrojach innych niż płaskie. Podłoga bowiem to najszybciej zużywający się element skrzyni ładunkowej – i to nie tylko w wyniku działania sił tarcia. Zalegające na jej wewnętrznej powierzchni agresywne odcieki przyspieszają proces korozji i mogą skracać czas bezawaryjnej eksploatacji.
Ostatnim i chyba najmniej istotnym, choć zyskującym na wadze, argumentem podnoszonym przez przeciwników tego typu rozwiązań są obiektywnie gorsze możliwości umieszczania reklam niż na skrzyniach o gładkich ścianach bocznych.
 
Drugim rozwiązaniem, zyskującym coraz większą popularność wśród użytkowników, jest konstrukcja zbiornika o przekroju owalnym (obłym). W rozwiązaniach tego typu, ściany boczne mają kształt półokrągły i pozbawione są wzmocnień, w które wyposażone są wyżej wymienione konstrukcje skrzyniowe. Sposoby załadunku oraz wypychania odpadów są jednak podobne do opisanych powyżej.
Użytkownicy często decydują się na zakup tego rozwiązania z uwagi na wyraźnie niższą niż w konstrukcjach „żebrowanych” wagę i związaną z tym możliwość zbierania i transportu większej ilości odpadów. Przy zakupie tego typu sprzętu podkreślany jest także atrakcyjny wygląd takich śmieciarek i łatwość umieszczania reklam na ich burtach.
Z kolei wśród wad tego typu rozwiązań wymienia się pękanie na łączeniach ścian (o ile takowe występują). Ponadto ze względu na brak długoletnich doświadczeń w eksploatacji tego typu urządzeń potencjalni nabywcy obawiają się mniejszej żywotności od sprawdzonych już zabudów skrzyniowych.
Kolejną stosowaną konstrukcją są zbiorniki okrągłe (bębnowe). Są one wykonywane w kształcie walca z rotacyjnym systemem prasowania. Najnowsze modele tego typu posiadają stopień zgniotu porównywalny z liniowym systemem zagęszczania. Niższa masa własna (w porównaniu do konstrukcji żebrowanych) jest ich kolejnym atutem. Nadają się szczególnie do zbiórki odpadów z gospodarstw domowych. Inwestując w tego typu rozwiązanie, należy zwrócić uwagę na rodzaj konstrukcji. Te starsze często charakteryzuje długi czas opróżniania, sięgający kilku minut, dość czasochłonne obsługiwanie (wielość punktów smarnych) oraz stosunkowo niski stopień zgniotu. Jednak ta ostatnia cecha nie musi być wadą. Opisywany powyżej zgniot liniowy jest silniejszy, można jednak uzbroić go w regulację i w razie potrzeby obniżać jego siłę. Rozwiązania bębnowe nie posiadają tej możliwości.
 
Zbiornik bębnowy obraca się w jedną stronę, dzięki czemu, ugniatając odpady, równocześnie je miesza. Rozładunek odbywa się poprzez obrót bębna w odwrotną stronę. Proces ten połączony jest z minimalnym nachyleniem bębna w kierunku jego tylnej części.
Jak już wcześniej stwierdzono, osobnym typem są zabudowy do selektywnej zbiórki odpadów. Posiadają one cechy pojazdów opisanych powyżej oraz zbiornik główny o przekroju prostopadłościanu bądź owalnym, którego wnętrza dzielone są na segmenty (od dwóch do nawet czterech) – każdy do zbiórki innego rodzaju odpadów. Zabudowy tego typu stosowane są w rejonach o dużym zróżnicowaniu zbieranych frakcji i stosunkowo niewielkich ilościach jednostkowych odbieranych odpadów. Decydując się na tego typu sprzęt, trzeba jednak liczyć się ze zwiększonymi kosztami zakupu, które spowodowane są wyposażeniem pojazdu w większą ilość kluczowych elementów, pozwalających na realizację selektywnej zbiórki.
 
Często spotykanym rozwiązaniem jest tutaj zastosowanie żurawia. Montowany jest on między kabiną a zbiornikiem lub w tylnej części skrzyni ładunkowej. Pozwala to uzyskać dobre narzędzie do opróżniania pojemników typu „dzwon” ustawianych zarówno na ziemi, jak i pod jej powierzchnią (np. w specjalnych bunkrach). Przy wyborze tego typu rozwiązania należy zwrócić uwagę na długość wysięgu żurawia, a przede wszystkim na dopuszczalne obciążenia przy poszczególnych stopniach jego wysunięcia. Interesującą opcją jest możliwość zdalnego sterowania dźwigu poprzez radio – zapewnia to komfort obsługi przez jednego pracownika oraz zwiększa bezpieczeństwo tej operacji.
Przy wyborze konkretnego urządzenia zawsze najważniejsze jest wyrobienie sobie własnej opinii o optymalnym sposobie zbiórki odpadów. Pomocne w tym będą wizyty na stronach internetowych producentów oraz importerów, a także rozmowy z innymi użytkownikami i z możliwie wieloma przedstawicielami oferującymi różne rozwiązania. Cierpliwe zapoznanie się ze wszystkimi deklarowanymi rozwiązaniami oraz otwarte stawianie pytań co do możliwości ich wykorzystania w warunkach działania konkretnej firmy powinno stopniowo klarować pogląd co do wyboru właściwej oferty.
W następnych artykułach tego cyklu przedstawione zostaną podstawowe wiadomości z zakresu „ABC kupującego”. Będą w nich prezentowane m.in. informacje, na co zwrócić szczególną uwagę przy zakupie śmieciarki, w jaki sposób powinna być skonfigurowana zabudowa oraz jej nośnik – podwozie samochodowe, a także o eksploatacji i serwisie.
 
Tomasz Borkowski,
Technika 2011, Suchy Las k. Poznania