Białe certyfikaty: doświadczenia europejskie

 

Energia jest wykorzystywana na wiele różnych sposobów we wszystkich dziedzinach życia – od dostawy istotnych surowców, takich jak woda, ropa naftowa oraz gaz, po oświetlenie i ogrzewanie w gospodarstwach domowych, a także zasilanie wymagane w przemyśle i handlu. Większość energii jest konsumowana użytecznie, ale każdego dnia duża jej część wciąż jest marnowana, np. ze względu na faktyczną wydajność większości elektrowni, jak i straty spowodowane przesyłem i rozdziałem mocy. Szacuje się, że każdy kilowat energii zużywany przez konsumenta czy użytkownika końcowego wymaga wytworzenia ok. trzy razy więcej kilowatów na etapie produkcji.

Z tego względu należy przeciwdziałać marnotrawstwu oraz nieefektywnemu zużywaniu energii. W sytuacji, kiedy emisja gazów cieplarnianych znalazła się w centrum uwagi całego świata, nadszedł czas, by podjąć działania na rzecz optymalizacji zużycia energii poprzez wdrożenie inteligentnych rozwiązań prowadzących do aktywnej efektywności energetycznej.

Zmniejszenie zużycia energii jest jednym z elementów polityki energetycznej Unii Europejskiej. Do najważniejszych regulacji w tym obszarze należy dyrektywa 2006/32/WE z 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii. Polska wdrożyła jej wymogi ustawą o efektywności energetycznej z 15 kwietnia 2011 r. Podstawowym narzędziem stymulowania popytu na energooszczędność wśród odbiorców końcowych mają być świadectwa efektywności energetycznej, tzw. białe certyfikaty, czyli zbywalne prawa majątkowe równoważne z ilością zaoszczędzonej energii. System białych certyfikatów funkcjonuje w Unii Europejskiej w różnych odmianach, m.in. we Francji(od 2006 r.), Włoszech(od 2001 r.), Wielkiej Brytanii(od 2002 r.).

 

Obowiązujący we Francji plan poprawy efektywności energetycznej na okres od 1 lipca 2006 r. do 30 czerwca 2009 r. zakładał oszczędność 54 TWh energii końcowej. Jednostkami objętymi obowiązkiem przedstawienia do umorzenia białych certyfikatów, funkcjonującymi we Francji pod nazwą Certyfikaty Oszczędności Energii (fr. Certificats d’économie d’énergie – CEE), zostali dostawcy energii elektrycznej i gazu oraz dystrybutorzy olejów opałowych. Podstawą do ubiegania się o przyznanie białych certyfikatów jest zgodność działań oszczędnościowych ze wskazaniami, ujętymi w katalogu działań kwalifikowanych. Znajdują się w nim przedsięwzięcia realizowane w sektorze budownictwa (np. izolacja szczytów budynków i dachów, ścian oraz podłóg, instalacja kolektorów słonecznych, instalacja pieców niskotemperaturowych itp.), transportu (np. zastosowanie jednostek transportu intermodalnego, szkolenia kierowców w zakresie ekonomiki jazdy) oraz przemyśle (m.in. instalacja silników wysokiej sprawności, lamp fluorescencyjnych wysokiej wydajności oraz systemów automatycznego sterowania natężeniem światła). Ponadto do działań uprawniających do ubiegania się o białe certyfikaty zalicza się również te przedsięwzięcia proefektywnościowe, dla których okres zwrotu przewyższa trzy lata. Blisko 90% otrzymanych dotąd we Francji certyfikatów jest wynikiem prac związanych z wymianą źródeł ciepła oraz ocieplaniem budynków i prawie w całości pochodzą one z sektora mieszkalnego. Na początku lipca 2009 r. ogłoszono, że wydano łącznie blisko 2100 certyfikatów dla 251 odbiorców, dzięki czemu zaoszczędzono 65 TWh. Z kolei w raporcie o efektywności energetycznej, opublikowanym w lutym 2010 r. podano, że w styczniu 2010 r. ilość zaoszczędzonej energii wyniosła 98,2 TWh.

Należy podkreślić, że po stosunkowo długim okresie budowy narzędzi emisji i obrotu, „wydajność” systemu francuskiego jest oceniana bardzo wysoko – uzyskane dotąd oszczędności odpowiadają rocznemu zużyciu energii elektrycznej w Paryżu.

 

We Włoszech obligacja uzyskania określonej efektywności energetycznej została nałożona na dostawców energii elektrycznej i gazu ziemnego. Obowiązkiem zostali objęci dostawcy, którzy obsługują więcej niż 100 tys. klientów. Podstawą do ubiegania się o białe certyfikaty, określane we Włoszech „tytułami efektywności energetycznej”, jest przeprowadzenie działań prowadzących do uzyskania samodzielnie (we własnych instalacjach albo instalacjach odbiorców końcowych) lub we współpracy z podmiotami trzecimi (spółkami ESCO, wytwórcami urządzeń lub instytucjami finansowymi) oszczędności w zużyciu energii pierwotnej. Zalicza się do nich m.in. działania na rzecz popularyzacji pojazdów napędzanych prądem oraz gazem naturalnym, zastosowanie kolektorów słonecznych, użycie ciepła z odzysku, instalację komputerów, drukarek itp. o wysokiej wydajności, odzyskiwanie energii w systemach ponownego gazyfikowania naturalnego gazu płynnego. Po wdrożeniu projektu i potwierdzeniu jego efektów dostawcy otrzymują białe certyfikaty, którymi mogą handlować w następnym okresie „rozliczeniowym”. We Włoszech przyznaje się trzy rodzaje białych certyfikatów potwierdzających pierwotne oszczędności energii poprzez: zmniejszenie konsumpcji gazu, energii elektrycznej oraz innych paliw kopalnych.

System białych certyfikatów we Włoszech już w pierwszym okresie funkcjonowania pozwolił na osiągnięcie lepszych rezultatów niż się spodziewano na początku projektu.

Krajowy cel indykatywny zakładał uzyskanie w latach 2005-2009 oszczędności w zużyciu energii pierwotnej na poziomie 2,9 Mtoe, a do 2008 r. już zaoszczędzono 3,7 Mtoe.

 

W latach 2002-2005 w Wielskiej Brytanii obowiązywał plan, który zakładał zaoszczędzenie 62 TWh energii. Obowiązek podjęcia działań proefektywnościowych ciążył na każdym dostawcy energii elektrycznej lub gazu, który zapewniał dostawy co najmniej 15 tys. odbiorcom. Plan ten został zrealizowany z nadwyżką – finalnie zaoszczędzono blisko 90 TWh. Z kolei od 2005 r. do 2008 r. obowiązywał drugi plan, mający przynieść oszczędności w wysokości 130 TWh. Obowiązkiem uzyskania efektywności energetycznej w zakresie zużycia przez konsumentów węgla, gazu płynnego oraz oleju miał każdy dostawca energii elektrycznej lub gazu, który zapewniał dostawy co najmniej 50 tys. krajowym klientom. Posunięcie to zaowocowało dodatkowymi oszczędnościami w wysokości 13,6 TWh energii.

Obecnie obowiązuje plan „The Carbon Emissions Reduction Target” (CERT), który rozpoczął się 1 kwietnia 2008 r. i miał zakończyć się 31 marca 2008 r., jednak we wrześniu 2008 r. rząd brytyjski zaproponował wydłużenie czasu jego realizacji do końca grudnia 2012 r. CERT zmienił jednostkę rozliczania na ilość zaoszczędzonego węgla podczas długości życia danego działania proefektywnościowego.

System białych certyfikatów w Wielkiej Brytanii łączy w sobie certyfikaty efektywności energetycznej z możliwością rynkowej wymiany między stronami zobligowanymi do wykazania wzrostu efektywności energetycznej. Nie zdecydowano się jeszcze na wprowadzenie nominalnych białych certyfikatów, ale zobligowane podmioty mogą kupić lub sprzedać potwierdzone oszczędności energetyczne innego zobligowanego podmiotu. Ponadto istnieje możliwość sprzedaży całości lub części obligacji po uzyskaniu autoryzacji ze strony organu nadzorującego – OFGEM (ang. Office of Gas and Electricity Markets).

Jak pokazują doświadczenia krajów Unii Europejskiej, w których zastosowano system certyfikatów, kluczowym zagadnieniem dla optymalnego działania reformy jest zapewnienie wiarygodności procesom akredytacji i rejestracji, a z drugiej strony przeprowadzenie tych procesów możliwie szybko, przy kosztach akceptowalnych dla uczestników systemu.

 

Michał Ajchel, wiceprezes Pionu Infrastruktury, Schneider Electric