Podstawowy instrument wdrażania postanowień dyrektywy Rady 91/271/EWG, dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, stanowi Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK). Jego celem jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków przez realizację ujętych w nim inwestycji, a w konsekwencji ochrona środowiska wodnego przed niekorzystnymi skutkami tych zrzutów.

Program to strategia wyposażania aglomeracji w systemy oczyszczania ścieków komunalnych do końca 2015 r. Koordynuje działania gmin i przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych pod względem realizacji infrastruktury sanitacji, do której należą: budowa, modernizacja i/lub rozbudowa oczyszczalni komunalnych oraz budowa zbiorczych sieci kanalizacyjnych na terenie aglomeracji.

Zgodnie z literą prawa

Prawo Unii Europejskiej oraz KPOŚK zobowiązuje do skanalizowania i budowania oczyszczalni ścieków na zupełnie nowych, dotychczas niezdefiniowanych obszarach. Aglomeracja stanowi bowiem elementarną jednostkę, na terenie której realizowany jest system sanitacji. Prawidłowe określenie granic i obszaru aglomeracji ma zasadniczy wpływ na właściwe i uzasadnione wyposażanie gmin w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków.

Zgodnie z obowiązującym prawem, oczyszczanie ścieków należy do zadań wytwórcy ścieków. We wspólnocie gminnej ten obowiązek spoczywa na gminie i stanowi jej zadanie własne. Gmina może powierzyć swoje zadania w zakresie dostarczania wody i odprowadzania ścieków wyspecjalizowanym jednostkom, a mianowicie przedsiębiorstwom wodociągowo-kanalizacyjnym. Usługi dotyczące zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków są podstawowymi zadaniami, zapewniającymi odpowiedni poziom życia oraz warunki sanitarne ludności, i powinny być gwarantowane jednocześnie.

Biorąc pod uwagę ukształtowanie sieci osadniczej w Polsce, wyposażenie aglomeracji w systemy odprowadzania ścieków winno bazować na wzajemnie uzupełniających się kanalizacji zbiorczej i systemach indywidualnych. Zakres ich użycia należy dostosować do specyfiki każdej aglomeracji.

Zrealizowane inwestycje

Efekty realizacji KPOŚK można zaobserwować w całej Polsce. Inwestycje w nim ujęte  wykonywane są corocznie, począwszy od 2003 r. W ramach Programu do końca 2011 r. zbudowano już 56 tys. km sieci kanalizacyjnej oraz 283 nowych oczyszczalni ścieków komunalnych. Ponadto przeprowadzono 896 inwestycji w zakresie modernizacji i/lub rozbudowy oczyszczalni ścieków komunalnych.

Całkowity koszt przedsięwzięć wynosi ok. 40,3 mld zł, z czego zadania dotyczące sieci kanalizacyjnej pochłonęły 27,8 mld zł, a inwestycje w ramach oczyszczalni ścieków to 12,5 mld zł.

Całkowity koszt przedsięwzięć wynosi ok. 40,3 mld zł, z czego zadania dotyczące sieci kanalizacyjnej pochłonęły 27,8 mld zł, a inwestycje w ramach oczyszczalni ścieków to 12,5 mld zł.

Przedsięwzięcia zapisane w programie finansowane są przede wszystkim ze źródeł funduszy unijnych, funduszy krajowych oraz środków własnych samorządu terytorialnego. Zarówno planowane, jak i już rozpoczęte projekty oraz ich skala i efekty przyczyniają się do ograniczenia ilości ładunku zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska wodnego. Przekłada się to na stan czystości wody w rzekach i jeziorach, a tym samym Morza Bałtyckiego.

W celu osiągnięcia jak najlepszych wyników najistotniejsza jest budowa oczyszczalni bazujących na wysokoefektywnych i innowacyjnych technologiach oczyszczania. Plan inwestycyjny, ujęty w opracowywanym obecnie projekcie IV Aktualizacji KPOŚK, zakłada dalszą rozbudowę infrastruktury sanitacji. W ramach aktualizacji programu gminy zgłosiły swoje potrzeby w zakresie budowy ponad 40 tys. km sieci kanalizacyjnej. Ponadto poinformowały o konieczności budowy, rozbudowy i/lub modernizacji części osadowej obiektów w 1001 oczyszczalni ścieków komunalnych. Oszacowano, że koszt tych inwestycji wyniesie niespełna 38 mld zł. W ramach konsultowania dokumentu dane podlegają dodatkowej weryfikacji, aby inwestycje ujęte w IV Aktualizacji KPOŚK odzwierciedlały racjonalne i uzasadnione potrzeby na danym terenie. W bieżącym roku dokument ten będzie procedowany w celu zatwierdzenia programu przez Radę Ministrów.

Aglomeracje ujęte w KPOŚK poddane zostały przeglądowi pod względem prawidłowości wyznaczenia ich granic i obszaru oraz realizowanych w nich inwestycji, zarówno w zakresie oczyszczalni ścieków, jak i sieci kanalizacyjnej. W uzasadnionych przypadkach nastąpi weryfikacja tych aglomeracji. Ponadto wdrożony zostanie system informatyczny dla KPOŚK, który ma na celu usprawnienie nadzoru nad monitorowaniem przebiegu realizacji inwestycji oraz ułatwienie prac związanych z koordynacją i sprawozdawczością. System ten będzie stanowił bazę danych o wszystkich aglomeracjach w zakresie wyposażenia ich w systemy zbierania i oczyszczania ścieków.

Potrzeba alternatywnych rozwiązań

Jednak pomimo prowadzenia tak intensywnych prac, istnieje obawa nieosiągnięcia pełnej zgodności z dyrektywą Rady 91/271/EWG, dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. Zagrożenia te wynikają z opóźnień w realizacji zadań oraz niemal wyczerpanych środków unijnych na prace z zakresu gospodarki ściekowej. Z tego względu gminy muszą często poszukiwać alternatywnych źródeł finansowania planowanych inwestycji.

Konieczna jest przede wszystkim weryfikacja granic aglomeracji. Wiele gmin, świadomych błędów popełnionych podczas wyznaczania tych granic, wystąpiło już do urzędów marszałkowskich o ustanowienie nowych obwodów lub jest w trakcie tej procedury. W skład aglomeracji wchodzą często obszary o zbyt niskiej koncentracji zaludnienia, dla których nie planowano inwestycji lub były one nieuzasadnione. Jednak dalsza realizacja KPOŚK zdecydowanie przyczyni się do postępu w rozwoju gospodarki ściekowej. Dalsze wdrażanie programu wiąże się ze stworzeniem potężnego rynku inwestycyjnego. Oznacza to nowe miejsca pracy, zarówno w sektorze budowlanym, projektowym, konsultingowym, jak i przy obsłudze instalacji.

KPOŚK to nie tylko system wdrażania w Polsce wymagań prawodawstwa wspólnotowego w zakresie wyposażenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Przede wszystkim stanowi on największe wyzwanie, wynikające z akcesji naszego kraju do Unii Europejskiej. Polska w stosunkowo krótkim czasie poczyniła już ogromny wysiłek, aby sprostać wymaganiom stawianym przez tzw. dyrektywę ściekową, która jest jedną z najtrudniejszych i najdroższych w realizacji dyrektyw w obszarze środowiskowym. Ogromna ilość przedsięwzięć została już zakończona, jednak wciąż pozostało wiele do zrobienia. Sfinalizowanie inwestycji ujętych w programie powinno być połączone z racjonalnym i uzasadnionym zaspokajaniem potrzeb danego rejonu. W celu zapewnienia kontynuacji wykonywania tych zadań konieczne jest zagwarantowanie środków finansowych, jak również stworzenie warunków prawnych, proceduralnych oraz środowiskowych. Należy pamiętać, iż w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów ekologicznych, realizacja oczyszczalni bazującej na wysokoefektywnych technologiach oczyszczania jest najistotniejsza. Inwestycje w gminie muszą być planowane tak, aby jak najlepiej rozwiązywały problemy gospodarki ściekowej na danym terenie.

Joanna Marzec
rzecznik prasowy,

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej