Bytom. Na jednym ze skwerów pojawiła się ławka upamiętniająca Joannę Gryzik-Schaffgotsch

Ławeczkę ustawiono między bytomską szkołą podstawową nr 45 i przedszkolem nr 39, przy ul. Zakątek 3, gdzie w latach 1841–45 stał pałac Karola Goduli. To z tym żyjącym na przełomie XVIII i XIX w. przedsiębiorcą, okrzykniętym mianem króla cynku, wiążą się losy Joanny, która – jako żona hrabiego Hansa Ulryka Schaffgotscha – wielokrotnie pomnożyła otrzymany od Goduli w spadku majątek.

Ławka autorstwa lokalnego artysty

Pomysłodawczyni projektu instalacji, bytomska radna Joanna Stępień, cytowana w informacji miasta zaznaczyła, że to kolejny krok w przywracaniu pamięci o tej postaci. W 2017 r. zrewitalizowano skwer w miejscu dawnego pałacu Goduli. Pomysł ławeczki powstał w 2022 r. przy okazji nadania skwerowi imienia Joanny Gryzik-Schaffgotsch.

Koncepcję instalacji w kształcie ławki i wbudowanej w nią podobizny patronki miejsca przygotował Jacek Wichrowski, właściciel miejscowej Pracowni Stalowe Anioły, autor m.in. blaszanej rzeźby pegaza na skraju bytomskiego Parku Miejskiego czy popiersia Karin Stanek przy tamtejszym placu jej imienia.

Postać stojącej z książką Joanny Gryzik-Schaffgotsch, została obłożona mozaiką ceramiczną tak, aby podkreślała charakter tkaniny i ulubione kolory postaci – niebieski i złoty. Twarz i dłonie figury wykonano ze stali nierdzewnej. Instalacja sfinansowana z bytomskiego budżetu obywatelskiego kosztowała nieco ponad 70 tys. zł.

Kim była Joanna Gryzik-Schaffgotsch?

Joanna Gryzik urodziła się w 1842 r. w biednej rodzinie. Gdy zmarł jej ojciec, matka oddała 3-letnią córkę pod opiekę służącej Karola Goduli – jednego z najbogatszych mieszkańców Górnego Śląska. Oszpecony w wyniku napadu bogacz miał stronić od ludzi i budzić powszechny lęk, będąc nawet podejrzewanym o paktowanie z diabłem.

Szczerość i brak lęku ze strony Joanny miały ująć Godulę do tego stopnia, że nie tylko zaopiekował się dzieckiem, ale przepisał jej cały swój – szacowany na 2 mln talarów – majątek.

W ten sposób 6 lipca 1848 r. sześcioletnia w chwili śmierci Goduli Joanna, stała się właścicielką m.in. czterech kopalń galmanu, sześciu kopalń węgla czy czterech majątków ziemskich w Szombierkach-Orzegowie, Bobrku, Bujakowie i Chudowie-Paniówkach.

Po śmierci Goduli, Joannę – z uwagi na jej bezpieczeństwo – wywieziono do Wrocławia, gdzie najpierw w klasztorze urszulanek, a potem w willi Schefflera, jej opiekuna, ukrywała się przed krewnymi Karola Goduli, pobierając jednocześnie nauki.

Wtedy poznała Hansa Ulricha von Schaffgotsch, przyszłego męża, potomka jednego z najznamienitszych rodów górnośląskich. Przed ślubem, który miał miejsce 15 listopada 1858 r., otrzymała z rąk króla Fryderyka Wilhelma IV nobilitację, zmieniając nazwisko na Gryzik von Schomberg-Godula.

Rok później, za pośrednictwem prawnych opiekunów (pełnoletność i możliwość dysponowania majątkiem osiągnęła w 1865 r.), Joanna nabyła dobra w Kopicach, należące wcześniej do rodziny von Francken-Siersdorpff. Pałac – po przebudowie za czasów Joanny – stał się jedną z najwspanialszych rezydencji Górnego Śląska.

Hrabina von Schaffgotsch nie zapomniała, skąd się wywodziła. Wraz z mężem byli fundatorami szkół, szpitali, ochronek, kościołów i kaplic. Do końca życia wspierała ubogich, szczególnie sieroty i samotne matki. Zmarła 21 czerwca 1910 r. w pałacu w Kopicach, zapisując znaczne sumy na cele dobroczynne.

Niedawno zakończył się remont mauzoleum Schaffgotschów w Kopicach, gdzie po śmierci Joanna spoczywała wraz ze zmarłym pięć lat później mężem. Po wojnie grobowiec plądrowano i niszczono, zaś trumny ze szczątkami hrabiów i same szczątki profanowano. Dopiero w ostatnich latach wykonano ponowne pochówki i odnowiono miejsce spoczynku.