Polityka solidarności – spójności UE po 2013 r.

Trwa dyskusja o kształcie przyszłych finansów UE. Organizacje ekologiczne, wbrew różnym pomówieniom, od zawsze biorą udział w poważnej dyskusji publicznej. Akurat w tej sprawie mało było stanowisk polityków i komentatorów. Przybliżam czytelnikom uwagi kilkunastu pozarządowych organizacji ekologicznych (POE) do polityki spójności, którą nazywam tu dla większej jasności – polityką solidarności*. POE chcą mieć wpływ na dziedziny, na które wydawać będziemy miliardy euro, i przez to na kształt Polski w II i III dekadzie XXI w.

Jest zgoda, że polityka spójności przyczyniła się do poszerzenia „strefy wzrostu gospodarczego i dobrobytu na całą Unię, co z kolei wpłynęło na zmniejszenie różnic gospodarczych, społecznych i terytorialnych”. POE zwracają jednak uwagę na niezadowalające wykorzystanie środków do budowania zrównoważonego rozwoju w UE i RP, w szczególności w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu i ochrony różnorodności biologicznej. Obecna polityka spójności i budżet UE na lata 2007-2013 nie są zintegrowane z polityką klimatyczną. Wykazała to analiza ponad 30 programów operacyjnych, wykonana przez Instytut na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w 2008 r. W przypadku Polski zbyt mało środków przeznaczono na oszczędzanie energii i rozwój odnawialnych źródeł energii, a promocja transportu drogowego prowadzi do wzrostu emisji z tego sektora.

W ramach perspektywy finansowej 2007-2013 założono w Polsce wydatkowanie środków UE na projekty z zakresu energetyki odnawialnej na poziomie zaledwie 1%, a poprawę efektywności energetycznej w wysokości 0,7% całości wsparcia. Równocześnie przewidziano w tym okresie wspieranie ze środków UE transportu nieprzyjaznego ochronie klimatu (przede wszystkim drogowego i lotniczego) na poziomie 65% we wszystkich programach centralnych, a w aż 74% w programach regionalnych. W konsekwencji na transport przyjazny środowisku (kolejowy, publiczny) przewiduje się przeznaczyć odpowiednio 35% i 26% środków. Te ostatnie zostaną jeszcze bardziej zmniejszone, gdyż zamierza się kilka miliardów złotych przetransferować z kolei na drogi.

Polska, nie uczestnicząc w aktywnej polityce ochrony klimatu, zaprzepaszcza szansę na modernizację gospodarki i przyspieszenie wdrażania innowacji. Przeznaczamy na nie skromne środki. Współczynnik innowacyjności SII (Summary Innovation Index) dla Polski wynosił w 2009 r. 0,317 przy średniej unijnej 0,478, co dało naszemu krajowi 23. pozycję wśród 27 państw Wspólnoty.

Prowadzimy zdumiewającą politykę energetyczną. Dominuje myślenie o budowie nowych mocy produkcyjnych w elektrowniach. Stawiamy na węgiel i atom, choć logika i wymagania unijne zobowiązują nas do poprawy efektywności energetycznej oraz rozwijania OZE. Techniczne możliwości oszczędzania energii sięgają 50% dzisiejszego zużycia, a do 2020 r. za uzasadnione ekonomicznie oszczędności uznaje się 25%. W odniesieniu do OZE skala potencjału technicznego wynosi 46% użytkowanej dzisiaj energii, a ekonomicznie uzasadniony potencjał budowy OZE do 2020 r. to blisko 22%. Nasz rząd i urzędnicy nie wierzą w te liczby, które są podstawą decyzji w Niemczech, Anglii, Danii i Szwecji, aby budować gospodarki niskowęglowe, efektywne energetycznie i oparte na rosnącym udziale OZE.

W transporcie nie powiodła się zmiana jego struktury, zapisana w polityce transportowej UE z 2001 r. Sektor transportowy zanotował w latach 1988-2008 znaczny wzrost emisji gazów cieplarnianych. Średnio wyniósł on ok. 90%, a w transporcie drogowym 150%! W Polsce prawie w ogóle nie widzi się konieczności zmniejszania potrzeb transportowych, w bardzo małym stopniu mówi się o tworzeniu efektywnych w sensie transportowym struktur przestrzennych czy też o kształtowaniu wśród przedsiębiorców i społeczeństwa zrównoważonej mobilności. W efekcie według prognoz istnieje niebezpieczeństwo zasadniczego dalszego wzrostu emisji gazów cieplarnianych do 2020 o 57%, a do 2030 r. o 67% w stosunku do 2005 r.

Warto przypomnieć, że zgodnie z uchwałą Parlamentu Europejskiego – a można się tu spodziewać i mocniejszych zobowiązań w formie dyrektyw – do 2050 r. konieczne będzie ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o minimum 80%, tj. w Polsce do poziomu poniżej 100 mln ton CO_2eq przy prawie 400 mln ton CO_2eq emitowanych obecnie!

Co wobec tej sytuacji postulują POE?

Organizacje uważają, że polityka spójności UE po 2013 r. powinna odgrywać rolę katalizatora przemian państw UE w kierunku rozwoju bardziej zrównoważonego, uwzględniającego aspekty społeczne i środowiskowe. Ze względu na ograniczony budżet polityka solidarności musi koncentrować się na zapobieganiu i adaptacji do skutków wspólnych zagrożeń, takich jak zmiany klimatu i utrata różnorodności biologicznej.

Nowe finanse UE powinny wspierać budowanie ekologicznej i innowacyjnej gospodarki i społeczeństwa w perspektywie 2050 r. Nie da się bowiem dokonać istotnych zmian w kierunku zrównoważonego rozwoju w perspektywie kilku czy kilkunastu lat. Polityka solidarności (spójności) UE powinna koncentrować się na wsparciu czterech priorytetów. Pierwszym jest budowa niskowęglowej gospodarki, z naciskiem na trzy elementy. Należą do nich rozwój energetyki rozproszonej (głównie opartej na źródłach odnawialnych), zwiększanie efektywności energetycznej gospodarki i kształtowanie infrastruktury transportowej w sposób promujący zrównoważoną mobilność i obniżenie emisji CO₂ z transportu (co niekoniecznie oznacza budowanie nowej infrastruktury, ale przede wszystkim modernizację, podwyższenie klasy i lepsze wykorzystanie tej już istniejącej). Drugim priorytetem jest wzmocnienie kapitału przyrodniczego w wyniku wspierania zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich poprzez wprowadzenie kryteriów ekologicznych w odniesieniu do wsparcia produkcji żywności; wzmocnienie powiązań przyrodniczych (korytarzy ekologicznych łączących sieć obszarów chronionych). Kolejny priorytet to wzrost efektywności użytkowania zasobów, poprawa oszczędzania i poszanowania zasobów przyrodniczych, a także efektywnego i zrównoważonego wykorzystania przestrzeni. Bardzo ważne jest też budowanie gospodarki i społeczeństwa poprzez kształtowanie kapitału ludzkiego oraz promowanie ekoinnowacyjności (w odniesieniu do projektowania, inwestowania, produkcji, dystrybucji, zarządzania) jako siły napędowej rozwoju przedsiębiorczości.

Radosław Gawlik, Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA, Zieloni 2004

* pełny tekst stanowiska POE na stronie http://ekoprojekty.pl/?p=777