Bielsko-Biała chroni klimat. Inteligentne miasto w trosce o środowisko

Propagowanie rozsądnego korzystania z energii, zastosowanie odnawialnych źródeł energii oraz innych działań zmierzających do jak najniższej emisji zanieczyszczeń powietrza – wszystko to realizowane było w ramach kampanii edukacyjno-promocyjnej pn. „Bielsko-Biała chroni klimat”. Do projektu miasto Bielsko-Biała przystąpiło w 2011 r., a dwa lata później zgłosiło go w konkursie o Europejską Nagrodę Sektora Publicznego (ang. European Public Sector Award – EPSA). Konkurs ten nie jest ukierunkowany tematycznie, ale poszukuje się w nim projektów samorządowych w różnych dziedzinach, dobrze zorganizowanych, efektywnych i zgodnych z misją społeczną samorządu.

Sukces projektu

Po kilkuetapowej ocenie przez dziesięciu niezależnych ekspertów z różnych krajów oraz po weryfikacyjnej wizycie w mieście pracownika instytutu EIPA (Europejskiego Instytutu Administracji Publicznej) z Maastricht, uznano, że kampania to najlepszy projekt realizowany przez jednostki samorządu lokalnego w Europie. Uroczystość wręczenia nagród odbyła się 27 listopada 2013 r. w Maastricht (Holandia) w tym samym budynku, w którym w 1992 r. został podpisany Traktat o Unii Europejskiej. Nagrodę przyznał Instytut EIPA – główny organizator konkursu. W tymże konkursie zgłoszono 230 projektów z 26 krajów i instytucji europejskich, z czego 36 zgłoszeń pochodziło z Polski. Kampania „Bielsko-Biała chroni klimat” jest znana mieszkańcom miasta głównie za sprawą corocznego „Beskidzkiego Festiwalu Dobrej Energii” (odbyło się już pięć edycji), chociaż działań składających się na kampanię jest znacznie więcej. To, co przede wszystkim zwróciło uwagę jury w bielskim projekcie, to szeroka współpraca ze społecznością lokalną przy jego realizacji, rozmach działań oraz innowacyjne podejście.

Podstawą sukcesu, jaki odniósł projekt, jest długoletnia historia, sięgająca 1997 r., a być może lat jeszcze wcześniejszych. To w 1997 r. w Bielsku-Białej powstało pierwsze w Polsce samorządowe Biuro Zarządzania Energią. Przyczyniły się do tego przychylność władz miasta, unijne pieniądze, ale przede wszystkim zaangażowanie konkretnych osób. Biuro działa do dziś, zajmując się w mieście polityką energetyczną, monitorowaniem rynku energii, efektywnością energetyczną zasobów własnych oraz efektywnością energetyczną całej gospodarki miasta poprzez działania edukacyjne i zachęty. Wymaga to pracy zespołu fachowców-energetyków. Podobna jednostka jest niezbędna w każdym samorządzie, jeśli chce się uzyskać efektywne i oszczędne gospodarowanie energią w skali kraju. Sugerują to także obecnie obowiązujące przepisy prawne.

Obowiązki gmin wynikające z ustawy

Jak wiadomo, podstawowym dokumentem prawnym regulującym funkcjonowanie gmin jest ustawa o samorządzie gminnym. W art. 7 ust. 1 pkt 3 wymieniono tam w jednym ciągu takie zadania gmin jak sprawy zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, składowisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz. Nie jest elementem dyskusyjnym zatrudnianie przez gminy w swoich strukturach osób zajmujących się sprawami zaopatrzenia w wodę, oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości itd. Jednak element zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz często jest pominięty, traktowany jako problem przedsiębiorstw energetycznych. Czy gmina jest zobowiązana do gospodarowania w tym zakresie, czy nie? W artykule 7 ustęp 2 istnieje zapis, że to ustawy określają, które zadania własne gminy mają charakter obowiązkowy. Na temat zakresu zaopatrzenia w energię można przeczytać w ustawie Prawo energetyczne. W artykułach 18-20 tejże ustawy są rozpisane obowiązki gminy w zakresie zaopatrzenia w różne formy energii na jej obszarze, uszczegóławiając tym samym zadania własne gminy w tym zakresie i czyniąc je obowiązkowymi. I tak pojawiają się tu: planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, a także planowanie i finansowanie oświetlenia ulic, planowanie i organizowanie działań w kierunku racjonalizacji zużycia energii oraz promocji rozwiązań zmniejszających jej zużycie. Ostatni wątek uszczegółowiony jest w ustawie o efektywności energetycznej – zapisy dla gmin zawarto w art. 10 tej ustawy. Już tylko te przepisy prawne wystarczą do stwierdzenia, że spełnienie tam zapisanych obowiązków wymaga od gmin związania tych obowiązków z konkretnymi stanowiskami w strukturze organizacyjnej. Przepisy nie narzucają tu żadnych rozwiązań. W małych gminach wystarczy osoba na pół etatu, w większych mogą to być osobne biura. Warto jednak zwrócić uwagę na dwa istotne fakty. Po pierwsze, w systemie kształcenia specjalistów od ochrony środowiska, często znajdujących zatrudnienie w urzędach gminy, ta tematyka dotąd była zaniedbana. Dlatego konieczne jest dokształcanie. Po drugie, temat energii tak głęboko przenika wszelkie sfery życia społecznego, że osoby zajmujące się energią w gminie będą musiały ściśle współpracować w dziedzinach takich jak: ochrona środowiska, inwestycje gminne, gospodarka komunalna i odpady, urbanistyka i zagospodarowanie przestrzenne, zarządzanie kryzysowe, mieszkalnictwo, administrowanie budynkami, strategia rozwoju, transport, drogi, edukacja i promocja.