Co wynika z audytu krajobrazowego w parkach Wielkopolski

Zgodnie z tzw. „ustawą krajobrazową” (Ustawa …, 2015) wprowadzono nowe narzędzia ochrony krajobrazu, którymi posługiwać się mają zarówno samorządy regionalne, jak i lokalne.

Zachęcamy też do zapoznania się z artykułami: 

Parki krajobrazowe: Nadzieje i obawy – wielkopolskie doświadczenia

Parki krajobrazowe: Wielkopolskie plany na przyszłość

Krajobraz Wielkopolski w planach zagospodarowania przestrzennego

O audycie

Jednym z nich jest audyt krajobrazowy, którego obowiązek sporządzenia spoczywa na samorządzie województwa. Celem opracowania tego dokumentu jest identyfikacja krajobrazów w skali regionu, ocena ich wartości, a także wyznaczenie krajobrazów priorytetowych. W audycie krajobrazowym określa się w szczególności (Ustawa o planowaniu …, 2003: art. 38a ust. 3) m.in. krajobrazy występujące na obszarze danego województwa, lokalizację krajobrazów priorytetowych, lokalizację i granice form ochrony przyrody (parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu). W ramach audytu krajobrazowego województwa wielkopolskiego (Audyt …, 2023; Uchwała Nr LI/1000/23 …, 2023), obejmującego obszar województwa w jego obecnych granicach administracyjnych, dokonano delimitacji krajobrazów, wyznaczając 2486 krajobrazów w 3 grupach, 13 typach i 33 podtypach, spośród których wskazano 120 krajobrazów priorytetowych (73 spośród nich leży w obrębie obszarów prawnie chronionych) oraz 1191 krajobrazów w obrębie obszarów prawnie chronionych (parki kulturowe, parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu). Dla tych krajobrazów (łącznie jest to 1238 krajobrazów) opracowano rekomendacje i wnioski, które dalej powinny zostać uwzględnione w innych dokumentach. Dla pozostałych krajobrazów (1248), które nie są wskazane jako krajobrazy priorytetowe, a także nie leżą w obrębie form ochrony prawnej, zgodnie z wytycznymi zawartymi w rozporządzeniu, nie sporządza się rekomendacji i wniosków w zakresie ich ochrony i kształtowania.

Rekomendacje

W 8 parkach krajobrazowych oraz otulinie PK Puszcza Zielonka stwierdzono występowanie 5 typów i 10 podtypów krajobrazów priorytetowych (tabela 2).

Tabela 2. Zestawienie krajobrazów priorytetowych w parkach krajobrazowych

Źródło: [Audyt … 2023], zmienione.

Jedyną rekomendacją związaną z utworzeniem nowego parku krajobrazowego jest wskazanie jako nowej formy ochrony PK Dolina Noteci, który miałby obejmować obszar o powierzchni 42008,09 ha, na terenie 13 gmin: Białośliwie (2963,91 ha), Chodzież (3773,16 ha), Czarnków (8428,11 ha), Gmina Miasta Czarnków (141,23 ha), Drawsko (633,38 ha), Kaczory (2570,75 ha), Krzyż Wielkopolski (1624,36 ha), Miasteczko Krajeńskie (3232,63 ha), Szamocin (5285,22 ha), Trzcianka (3125,97 ha), Ujście (2389,60 ha), Wyrzysk (4088,27 ha), Wieleń (3751,50 ha).  Prace związane z projektowaniem PK Dolina Noteci rozpoczęły się pod koniec 2022 roku. Ze względu na ostre protesty miejscowych samorządów sprzeciwiających się utworzeniu tego parku krajobrazowego, który ich zdaniem utrudniałby prowadzenie na tym terenie działalności gospodarczej (m.in. rolniczej), wszystkie prace projektowe – jak podaje Zarząd Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego (Zespół Parków…) – zostały w 2023 roku  przerwane i bezterminowo zawieszone. Rekomendacje zawarte w audycie wskazują jednak na możliwości prowadzenia działalności rolniczej w Dolinie Noteci jako sposobu ochrony tego krajobrazu. Gminy (np. Krzyż Wlkp.) uważały, że nawet wpisanie obszarów o wysokich wartościach historyczno-kulturowych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, w tym przypadku Doliny Noteci, pogorszy jakość życia mieszkańców. Dolina Noteci na terenie województw wielkopolskiego i kujawsko-pomorskiego (powiaty: czarnkowsko-trzcianecki, Bydgoszcz, bydgoski, pilski, nakielski, wągrowiecki, chodzieski; gminy: Czarnków, Kcynia, Trzcianka, Wyrzysk, Chodzież, Nakło nad Notecią, Wieleń, Bydgoszcz, Szamocin, Gołańcz, Kaczory, Sadki, Sicienko, Ujście, Czarnków, Białe Błota) objęta jest ochroną w ramach sieci Natura 2000 jako specjalny obszar ochrony siedlisk „Dolina Noteci” PLH300004 (pow. 50532 ha).

Rekomendowano także powiększenie granic:

• Rogalińskiego PK poprzez włączenie majątku Rogalin (gmina Mosina) (historyczny układ przestrzenny majątku ziemskiego stanowiący układ pól oraz ciągów zadrzewień przydrożnych i śródpolnych) oraz obszaru doliny Warty w rejonie Śremu (gminy: Książ Wlkp., Śrem, Zaniemyśl) z kompleksem nadrzecznych lasów łęgowych wraz z rozległym obszarem bagiennych łąk;
• Nadwarciańskiego PK (obszar od autostrady A2 do drogi krajowej nr 25 w Koninie (gminy: Golina, miasto Konin, Rzgów, Stare Miast) przez włączenie pradolinnego krajobrazu doliny Warty z mozaiką siedlisk wodno-błotnych;
• Przemęckiego PK poprzez włączenie obszaru części wsi Przemęt stanowiącej część układu urbanistycznego dawnego miasta.

Jednocześnie rekomendowano wyłączenie z granic Przemęckiego PK części obszaru miejscowości Gołanice (gmina Święciechowa), która nie ma zachowanych historycznych wartości.

prof. dr hab. Beata Raszka

Instytut Gospodarki Przestrzennej Wydziału Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Członkini Rady Programowej Wydawnictw Branżowych

dr hab. Krzysztof Kasprzak

professor emeritus Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Przewodniczący Rady Programowej Wydawnictw Branżowych

Parki krajobrazowe: Wielkopolskie plany na przyszłość

Parki krajobrazowe: Nadzieje i obawy – wielkopolskie doświadczenia

Krajobraz Wielkopolski w planach zagospodarowania przestrzennego

Bibliografia:

Bernatek A. (2011), Ocena wdrażania koncepcji korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego województw, Agencja Wydawnicza EkoPress, Kraków.

Bernatek A. (2012), Koncepcja korytarzy ekologicznych w planowaniu przestrzennym na szczeblu wojewódzkim, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN”, nr 142, Warszawa.

Dutkowski M. (2004), Problemy diagnozowania obszarów rozwoju regionalnego i lokalnego w Polsce, „Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 551, Szczecin.

Dyduch-Falniowska A., Zając K. (red.) (1996), CORINE biotopes w integracji danych przyrodniczych w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.

Głuszczuk D. (2011), Istota rozwoju regionalnego i jego determinantu. „Ekonomia –     Economics”, Wrocław, nr 5 (17), s. 68-80.

Guzal-Dec D. (2011), Formalne strategie rozwoju badanych gmin objętych siecią Natura 2000, [w:] A. Bołtromiuk (red.), Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych siecią Natura 2000 w świetle badań empirycznych, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, str. 141-160.

Karpiński A. (2014), Rola strategii długookresowej w rozwoju regionalnym – pozytywne wzorce – najczęstsze błędy, „MAZOWSZE Studia Regionalne”, Warszawa, nr 14, str. 39-54.

Kasprzak K. (2020), „Nowe” parki krajobrazowe, „Kronika Wielkopolski”, Poznań, nr ½ (173), str. 121-128.

Kasprzak K., Raszka B. (2022), Pierwsze parki krajobrazowe w środkowej Wielkopolsce, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 29 (31), str. 93-109.

Kłodziński M. (2012), Rozwój obszarów wiejskich objętych Siecią Ekologiczną Natura 2000, „Wieś i Rolnictwo”,Warszawa, nr 1 (154), str. 99-118.

Kogut-Jaworska M. (2011), Relacje między strategią rozwoju lokalnego a opracowaniami planistycznymi na poziomie regionalnym – zarys problemu, [w:] Z. Przybyła, St. Korenik (red.), Gospodarka przestrzenna XXI wieku – nowe wyzwania, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego”, Wrocław, nr 152, str. 222-231.

Kudłacz T. (2008), Rozwój lokalny, [w:] J. Hausner (red.), Ekonomia społeczna a rozwój, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków, str. 105-126.

Liro A. (red.) (1996a), Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

Liro A. (1996b), Koncepcja sieci ECONET-Polska na tle systemu terytorialnego państwa, „Człowiek i Środowisko”, Warszawa, tom 20, nr 3, str. 239-251.

Liro. A. (red.) (1998), Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

Łęcki W. (1999), W sprawie powołania nowych parków krajobrazowych w Wielkopolsce, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 5 (7), str. 121-122.

Raszka B., Kasprzak K. (2023a), Doliny cieków – wielofunkcyjność w ochronie dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, [w:] Sł. Łuniewski, Sł, Bakier, M. Jalinik (red.), Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, str. 71-90.

Raszka B., Kasprzak K. (2023b), Park krajobrazowy w dolinie Mogilnicy –  zapomniana propozycja. Niemoc gospodarki przestrzennej. „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 30 (32), str. 18-41.

Raszka B., Kasprzak K., Bereszyński A. (202), Współczesna ochrona zasobów przyrodniczo-kulturowych doliny Mogilnicy. Szansa na ocalenie, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 30 (32), str. 42-71.

Szlachta J. (2014), Nowe uwarunkowania trzeciej generacji strategii rozwoju regionalnego w Polsce, „Prace i Materiały Instytutu Rozwoju Regionalnego Szkoły Głównej Handlowej”, Warszawa, nr 94, str. 243-268.

Sztando A. (2017), Lokalne i ponadlokalne polityki rozwoju lokalnego – istota, rodzaje i spójność, „Rocznik Nauk Społecznych”, Lublin, tom 9 (45), nr 1, str. 25-52.

Weiner J. (2020), Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa.

Wiatrak A. P. (2011), Strategie rozwoju gmin wiejskich. Podstawy teoretyczne, ocena przydatności i znaczenie w przemianach strukturalnych obszarów wiejskich, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.

Wlaźlak K. (2010), Rozwój regionalny jako zadanie administracji publicznej, Wolters Kluwer, Warszawa.

Zając K. (1995), CORINE biotopes, czyli o współczesnym, standardzie gromadzenia informacji dla ochrony przyrody w Polsce, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, Kraków, tom 51, nr 4, str. 11-18.

Akty prawne

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r., (Dz. Urz. 1982, Ł 38 s.1) Dz. U. z 1996 r. nr 58, poz. 263 i 264.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30, listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, Dz. Urz. UE.L.2010.20.7, 26.06.2019 r.; Dyrektywa ptasia.

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 102, z późn. zm.; Dyrektywa siedliskowa.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 czerwca 2009 r. w sprawie uznania za pomni historii „Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą”, Dz. U. nr 104, poz. 861.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 10 kwietnia 2018 r.. w sprawie uznania za pomnik historii „Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem”, Dz. U. poz. 929.

Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii, M. P. nr 50, poz. 421.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, tj.: Dz. U. z 1994 r. nr 49, poz. 196, z późn. zm.

Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, tj.: Dz. U. z 2001 r. nr 99, poz. 1079, z późn. zm.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tj.: Dz. U. z 2023 r. poz. 977.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tj.: Dz. U. z 2022 r. poz. 840.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, tj.: Dz. U. z 2022 r. poz. 916, z późn. zm.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U. poz. 774, z późn. zm.

Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, M. P. z 2012 r. poz. 252.

Rozporządzenie Nr 4/05 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie planu ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, Dz. Urzęd. Woj. Wlkp. nr 49, poz. 1527.

Rozporządzenie Nr 4/9 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 3 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Parku Krajobrazowego Promno, Dz. Urzed. Woj. Wlkp. nr 130, poz. 2138.

Netografia

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego.

https://zpkww.pl/parki/informacje-ogolne/informacje-ogolne/ (15.12.2023)

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony, Warszawa 2019.

file:///E:/Downloads/KSRR__MIiR.pdf  (3.01.2024)

WIELKOPOLSKA 2020. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2012.

https://bip.umww.pl/pliki/eradni/3/110/4328/15354/uchwala-xxix-559-2012z.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr XXIX/559/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie: uchwalenia zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego.

https://wrot.umww.pl/wp-content/uploads/2015/09/3.Uchwa%C5%82a-Nr-XXIX-559-12-Sejmiku-Wojew%C3%B3dztwa-Wielkopolskiego-w-sprawie-uchw.pdf (3.01.2024)

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2020.

https://bip.umww.pl/artykuly/2826147/pliki/20200716181034_strategiawielkopolska2030uchwaaswwnrxvi28720.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr XVI/287/20 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 stycznia 2020 r. w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku”.

https://www.umww.pl/artykuly/55878/pliki/uchwalasww.pdf (3.01.2024)

Prognoza oddziaływania na środowisko projektu „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku Strategia Wielkopolska 2030”, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2020.

https://bip.umww.pl/artykuly/2826147/pliki/20200703150636_prognozastrategia203020.01.2020.pdf (3.01.2024)

Churski P., Burchardt M., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B., Perdał R., Diagnoza strategiczna Wielkopolski Wschodniej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki, Poznań, 2022.

https://arrtransformacja.org.pl/wp-content/uploads/2022/05/Diagnoza-strategiczna-WW.pdf (3.01.2024)

Strategia Rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040, ARR Transformacja Sp. z o.o. w Koninie, Wielkopolskie Biro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, 2022.

https://wbpp.poznan.pl/download/attachment/801/5895-zal-do-uchwaly-zww_01_12_2022.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr 5895/2022 Zarządu Województwa Wielkopolskiego z dnia 1 grudnia 2022 roku w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040”.

https://bip.umww.pl/artykuly/2829086/pliki/20221221112612_5895.pdf (3.01.2024)

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego WIELKOPOLSKA 2020+, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań, 2019.

https://bip.umww.pl/artykuly/2828419/pliki/20220524091745_planzagospodarowaniaprzestrzennegowojewodztwawielkopolskiegoiplanzagospodarowaniaprzestrzennegomiejskiegoobszarufunkcjonaln.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr V/70/19 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 marca 2019 r. w sprawie uchwalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego wraz z Planem zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego Poznania.

https://bip.umww.pl/artykuly/2828419/pliki/20220524091746_uchwalanrv7019z25marca2019roku.pdf (3.01.2024)

Audyt krajobrazowy województwa wielkopolskiego, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań, 2023.

https://bip.umww.pl/292—505—k_332—audyt-krajobrazowy-wojewodztwa-wielkopolskiego (3.01.2024)

Uchwała Nr LI/1000/23 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 marca 2023 r. w sprawie uchwalenia Audytu krajobrazowego województwa wielkopolskiego.

https://bip.umww.pl/artykuly/2829417/pliki/20230330105503_uchwaanrli100023.pdf (3.01.2024)

Materiały niepublikowane

Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2019, Arcadis, Warszawa – Poznań, 2010 .

Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego do roku 2030, EKOSTANDARD Pracownia Analiz Środowiskowych, Suchy Las, Poznań, 2020.