"Czyste Powietrze" ma szanse na finansowanie z nowego funduszu

Konieczność audytu energetycznego dla urządzeń

Bolesta przypomniał, że w 2024 roku program przeszedł kilka zmian. W połowie czerwca wprowadzono obowiązek przeprowadzenia audytu energetycznego oraz objęcia dotacją jedynie pomp ciepła, które znajdują się na liście zielonych urządzeń i materiałów (ZUM). Decyzja była tłumaczona m.in. tym, że na polskim rynku oferowanych jest wiele wyprodukowanych w Azji pomp ciepła, które nie spełniają wymagań. Chodziło też o to, by pompy były montowane w odpowiednio ocieplonych budynkach, co zmniejszy rachunki za prąd. Kolejną zmianą było ograniczenie możliwości dofinansowania beneficjentów w trzeciej części programu – chodzi o najwyższy możliwy poziom dofinansowania. Jeśli raz beneficjent skorzysta z takiej pomocy, będzie mógł wnioskować o dofinansowanie na kolejne budynki tylko w ramach pierwszej części programu (podstawowy poziom dofinansowania). W takim przypadku dotacja jest niższa.

Problemy z finansowaniem “Czystego Powietrza”

Wiceminister klimatu podkreślił w rozmowie z PAP, że jednym z największych wyzwań, z jakim musi zmierzyć się ministerstwo, jeśli chodzi o program “Czyste Powietrze”, jest znalezienie stałego finansowania. Problemy z finansowaniem “Czystego Powietrza” pojawiły się w połowie grudnia ubiegłego roku. MKiŚ informowało wtedy, że zatrzymano wypłaty dla beneficjentów z powodu wyczerpania pieniędzy w NFOŚiGW. W styczniu br. informowano, że zaległości sięgały 300 mln zł, a na rozpatrzenie czekało 23 tys. wniosków. Wypłaty przywrócono po przeznaczeniu na program dwóch transz z KPO.

Bolesta podkreślił, że pewnymi źródłami finansowania “Czystego Powietrza” będą wspomniany wyżej KPO oraz program FEnIKS (Fundusze Europejskie na Infrastrukturę Klimat Środowisko). “+Czyste Powietrze+ jest programem tak popularnym i tak szybko zużywamy te pieniądze, że powoli widać dno. W tym roku najprawdopodobniej na +Czyste Powietrze+ wydamy ok. 5 mld zł. Konieczne jest znalezienie kolejnych środków oraz wypracowanie mechanizmu stałego finansowania programu” – powiedział.

Wniosek o 10 mld z Funduszu Modernizacyjnego

Wiceszef MKiŚ poinformował, że w marcu 2025 r. resort zamierza złożyć wniosek o finansowanie “Czystego Powietrza” z Funduszu Modernizacyjnego. – Chcemy wnioskować o 10 mld zł. Przy obecnych potrzebach i utrzymaniu tempa da nam to spokój na dwa lata, ale w ciągu tego okresu musimy znaleźć długoterminowe finansowanie. Namawiamy innych ministrów, w tym ministra finansów, aby stworzyć Fundusz Transformacji, który miałby zapewnić stałe finansowanie m.in. +Czystego Powietrza+. Źródłem pieniędzy dla tego funduszu miałyby być przychody ze sprzedaży uprawnień do emisji EU-ETS” – wyjaśnił Bolesta. Zwrócił też uwagę, że po ostatniej nowelizacji dyrektywy ws. ETS “stało się dość czytelne, że państwo musi przeznaczać całość przychodów z ETS-ów na transformację”.

Przypomniał, że zapowiedziany budżet programu “Czyste Powietrze” to 103 mld zł. Zwrócił jednak uwagę, że poprzednicy nie zapewnili tych środków, nie przygotowano stałego mechanizmu finansowania, co było “aberracją”.

Program “Czyste Powietrze” dużej niż dwa lata

Zgodnie z założeniami programu “Czyste Powietrze” wnioski od beneficjentów mają być przyjmowane do końca 2027 r. Kolejne dwa lata mają być przeznaczone na wypłatę dofinansowań, a wszystkie prace objęte umowami mają się zakończyć do końca czerwca 2029 roku.

Wiceminister zapewnił, że program nie skończy się za dwa lata. “Ciągle mamy do wymiany ponad dwa miliony kopciuchów. Obecnie jesteśmy w jednej trzeciej drogi. Reforma, którą zaproponujemy ma pozwolić m.in. szybciej realizować wymianę źródeł ogrzewania i docieplać budynki” – dodał.

Bolesta poinformował, że w ramach reformy programu obok funkcjonującej listy ZUM dla producentów pomp ciepła, ministerstwo będzie chciało zaproponować listę wykonawców inwestycji termomodernizacyjnych. “To nie byłaby obowiązkowa lista, a bardziej wykaz sprawdzonych wykonawców. Pracujemy obecnie nad ścieżką weryfikacji takich podmiotów oraz nad tym jak będzie można trafić na taką listę i jak z niej będzie można wypaść. Zobaczymy, czy uda się to wprowadzić wraz z najbliższą reformą” – wyjaśnił.

Piece gazowe mogą zniknąć z programu

Niedawno na stronie RCL opublikowany został projekt rozporządzenia MKiŚ, zgodnie z którym od 2025 r. finansowanie w ramach systemu świadectw efektywności energetycznej do zakupu kotłów niskotemperaturowych oraz kotłów kondensacyjnych na gaz będą możliwe jedynie w zestawie zawierającym odnawialne źródła energii.

Bolesta pytany, czy to oznacza, że od nowego roku nie będzie można otrzymać dotacji z “Czystego Powietrza” do instalacji samego pieca gazowego przyznał, że “widzimy takie ryzyko”.

“Czekamy na interpretację Komisji Europejskiej, ale może się tak zdarzyć, że piece gazowe wypadną z Programu, kiedy będziemy przechodzić na finansowanie z Funduszu Modernizacyjnego. Przekonujemy Komisję, że gaz jako paliwo przejściowe jest dla nas niezbędne. W perspektywie jest jednak dyrektywa ETS-2, której stosowanie staramy się odsunąć w czasie, ale trzeba się liczyć z tym, że korzystanie z paliw kopalnych dla odbiorców będzie wiązało się z dodatkowymi kosztami” – dodał.

Trzeba zmienić prefinansowanie inwestycji

Wiceminister poinformował także, że “Czyste Powietrze” ma zmienić się w kwestii prefinansowania inwestycji. Taki mechanizm wprowadzono od lipca 2022 r. Jeszcze przed rozpoczęciem remontu można otrzymać z wyprzedzeniem do 50 proc. maksymalnej kwoty dotacji. Pozostałe 50 proc. wypłacane jest po zakończeniu inwestycji. Te pieniądze trafiają do wykonawcy robót, który ma podpisaną umowę z beneficjentem programu na realizację zadania. Z prefinansowania mogą skorzystać osoby kwalifikujące się do podwyższonego i najwyższego poziomu dofinansowania w “Czystym Powietrzu”. Zgodnie z założeniami, ta forma pomocy jest skierowana do osób, których nie stać na samodzielne przeprowadzenie inwestycji termomodernizacyjnej.

Bolesta przyznał, że ten mechanizm generuje nadużycia. “Prefinansowanie przyciągnęło uwagę nieuczciwych firm. Jednym z efektów są tzw. rachunki grozy, o których informują media, związane np. z pompami ciepła, które pojawiały się w nieocieplonych budynkach. Chcemy prefinansowanie ograniczyć. Przy okazji chcemy szybciej rozliczać takie inwestycje. W grupie najbardziej potrzebujących beneficjentów chcemy też wprowadzić operatorów, którzy prowadziliby ją od początku do końca razem z inwestorem, żeby ułatwić mu życie i wyeliminować ryzyko nieuczciwych wykonawców” – wyjaśnił wiceminister.

Czyste Powietrze” to największy program antysmogowy w Polsce. Właściciele domów jednorodzinnych mogą np. otrzymać środki na wymianę nieekologicznych źródeł ciepła, a także na poprawę efektywności energetycznej budynku m.in. poprzez jego docieplenie.