Krajobraz Wielkopolski w planach zagospodarowania przestrzennego

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego (Plan Zagospodarowania …, 2019; Uchwała Nr V/70/19 …, 2019) przygotowany został z uwzględnieniem zapisów wcześniejszej strategii rozwoju województwa (WIELKOPOLSKA, 2020 …, 2012; Uchwała Nr XXIX/559/12 …, 2012) oraz założeń nieobowiązującej obecnie (została uchylona 13.11.2020 r.) Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (Uchwała Nr 239 …, 2011).

Zachęcamy też do zapoznania się z artykułami: 

Parki krajobrazowe: Nadzieje i obawy – wielkopolskie doświadczenia

Parki krajobrazowe: Wielkopolskie plany na przyszłość

Część systemu

Plan nie odnosi się bezpośrednio do poszczególnych parków krajobrazowych oraz nie określa propozycji tworzenia konkretnych nowych parków. Parki krajobrazowe traktuje jako część większego systemu obszarów chronionych województwa, gdzie główną osią układu przyrodniczego stanowi dolina rzeki Warty uważana za korytarz ekologiczny o randze krajowej. W Planie podkreślono, że rozmieszczenie form ochrony przyrody w układzie przestrzennym województwa charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem. Obszary objęte ochroną prawną nie tworzą zwartej, wzajemnie uzupełniającej się sieci ekologicznej, a część z nich tworzy „wyspy ekologiczne”. Koncentracja gmin o wysokim i najwyższym udziale form ochrony przyrody (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu) widoczna jest w północno-zachodniej, zachodniej, południowo-zachodniej oraz południowej i wschodniej części województwa. W 21 gminach obszary te obejmują ponad 90% ogólnej ich powierzchni, z czego 12 gmin (Orchowo, Powidz, Władysławów, Kraszewice, Czajków, Ostrzeszów, Kobyla Góra, Sośnie, Krzywiń, Wijewo, Chrzypsko Wielkie, Sieraków) w całości jest objętych ochroną prawną. Natomiast w 44 gminach nie występują obszary prawnie chronione, a w 11 gminach powierzchnia tych obszarów wynosi 0,1-1,0% powierzchni gminy. 

W celu zapewnienia ciągłości i stabilności ekologicznej w obszarze województwa w Planie realizującym cele strategiczne strategii województwa wskazano tereny kształtowania spójnego systemu przyrodniczego. System ten ma być układem wzajemnie powiązanych ze sobą obszarów, pełniących funkcję środowiskotwórczą, ważnych dla zachowania i ochrony ekosystemów oraz gatunków. System przyrodniczy uwzględnia powiązania przestrzenne z siecią ekologiczną miasta Poznania i zewnętrzne, z systemem powiązań przyrodniczych Wielkopolski i kraju. Elementami strukturalnymi systemu są tereny o najwyższych walorach przyrodniczych, posiadające priorytetowe znaczenie dla jego stabilności. Jak dotąd obszary objęte ochroną prawną, chociaż zajmują stosunkowo znaczne powierzchni, to jednak nie tworzą na terenie województwa zwartej i wzajemnie uzupełniającej się sieci ekologicznej

Zasady i działania wspierające

W Planie przedstawiono zasady i działania wspierające kształtowanie spójnego systemu przyrodniczego poprzez:

• zachowanie ciągłości przestrzennej systemu przyrodniczego (uwzględnienie granic systemu przyrodniczego oraz zachowanie lub odtwarzanie powiązań przestrzennych elementów systemu w lokalnych dokumentach planistycznych);
• zachowanie obszarów i obiektów objętych ochroną prawną (opracowywanie aktualnych inwentaryzacji przyrodniczych umożliwiających wprowadzenie zmiany rangi ochrony lub granic dla danego obszaru objętego ochrona prawną oraz opracowywanie planów ochrony i planów zadań ochronnych dla form ochrony przyrody i realizowanie ich ustaleń);
• podporządkowanie zagospodarowania obszarów węzłowych funkcji przyrodniczej (m.in. ograniczanie presji inwestycyjnej i niedopuszczanie do lokalizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko);
• działania pozaplanistyczne wspierające obejmowanie ochroną prawną na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym korytarzy ekologicznych.

Strukturę systemu przyrodniczego tworzą:

• obszary węzłowe wyróżniające się dużą różnorodnością gatunkową, krajobrazową i siedliskową, stanowiące ważne ostoje dla gatunków rodzimych oraz wędrownych;
• obszary o randze międzynarodowej i krajowej, w tym parki krajobrazowe, obszary Natura 2000 oraz rezerwaty przyrody w granicach innych form ochrony przyrody;
• ostoje ptaków o znaczeniu międzynarodowym (IBA), krajowym i regionalnym;
• ostoje roślinne europejskiej sieci obszarów o szczególnym znaczeniu dla zachowania różnorodności gatunkowej wszystkich grup flory i fitocenoz Europy (IPA);
• ostoje przyrody CORINE biotopes;
• obszary węzłowe sieci ECONET-POLSKA;
• korytarze ekologiczne (82) wzdłuż dolin rzecznych, w tym 9 o randze międzynarodowej i krajowej, 58 o randze regionalnej i 15 o randze ponadlokalnej;
• korytarze ekologiczne lądowe o znaczeniu międzynarodowym i krajowym;
• kliny zieleni miasta Poznania w klinowo-pierścieniowym systemie zieleni miasta.

Wiele tych obszarów występuje w granicach parków krajobrazowych. Poza systemem przyrodniczym występują obszary, których podstawową funkcją jest wspomaganie i zasilanie systemu przyrodniczego, m.in. otuliny parków, użytki ekologiczne, ekosystemy leśne, łąkowe, wodne i zależne od wód, tereny zieleni leśno-parkowej, zieleń na obszarach miast i wsi (w tym parki dworskie i pałacowe, cmentarze, aleje przydrożne), strefy wododziałowe, obszary gniazdowania i migracji ptaków.

CORINE i EECONET

CORINE (Coordination of Information on the Environment) jest systemem informacji o zasobach przyrody, nadzorowanym przez Europejską Agencję Środowiska (European Environmental Agency, EEA). Celem tego systemu jest tworzenie podstaw dla realizacji polityki ochrony przyrody Unii Europejskiej obejmującej ochronę wszystkich wymiarów bioróżnorodności oraz jej określanie i wdrażanie w państwach członkowskich. CORINE stanowi podstawę dla systemu obszarów chronionych NATURA 2000 opartego w dużej mierze na europejskiej sieci ekologicznej EECONET.  Jednym z działów tematycznych tego systemu jest CORINE biotopes obejmujący m.in. typowanie ostoi przyrodniczych o znaczeniu europejskim. Jego podstawą jest lista gatunków pokazująca pełen zakres biogeograficznego zróżnicowania przyrodniczego krajów uczestniczących w tym systemie, przygotowane na podstawie Konwencje Berneńskiej (Konwencja …, 1979) oraz czerwonej księgi gatunków zagrożonych wyginięciem publikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN). Konwencja Berneńska ma na celu ochronę gatunków dziko występujących zwierząt i roślin oraz ich siedlisk naturalnych, w sytuacji kiedy ochron a taka wymaga współdziałania kilku państw i obejmuje gatunki zagrożone lub ginące. Zobowiązaniem konwencyjnym jest podjęcie w takim wypadku wszelkich niezbędnych środków zmierzających do zachowania populacji.

Na polskiej liście CORINE znajdują się 53 gatunki roślin występujące w Europie Środkowej oraz 36 gatunków lokalnie występujących w Polsce, 139 zagrożonych gatunków kręgowców  i 136 gatunków bezkręgowców. Wśród gatunków, które były podstawą typowania ostoi przyrody CORINE w skali europejskiej znalazło się jedynie 10% gatunków chronionych w Polsce. W banku danych CORINE-biotopes znajdują się aktualnie informacje o 961 ostojach, które zajmują około 10-12% powierzchni Polski (Zając, 1995; Dyduch-Falniowska, Zając, 1996). Ostoje te często nie są objęte ochroną prawną.

EECONET (European Ecological Network) jest koncepcją europejskiej sieci ekologicznej, mającej m.in. umożliwić opracowania mapy sieci ekologicznej dla Europy, zachowania obszarów ważnych dla migracji zwierząt, opracowanie przestrzennej struktury sieci obszarów najbardziej naturalnych. Sieć ta składa się z obszarów węzłowych, korytarzy ekologicznych oraz obszarów wymagających unaturalnienia. Krajowa sieć ekologiczna ECONET-POLSKA jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych, najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Sieć ECONET-PL opracowano, na podstawie waloryzacji przyrodniczej kraju i oceny występowania zagrożonych gatunków i ekosystemów. Sieć tworzy z założenia ciągły system, o strukturze wyznaczonej przez obszary węzłowe i korytarze ekologiczne rangi międzynarodowej i krajowej. Sieć składa się z 78 obszarów węzłowych – 46 międzynarodowych i 32 krajowych, stanowiących 31% powierzchni kraju oraz 110 korytarzy ekologicznych – 38 międzynarodowych i 72 krajowych, stanowiących 15% powierzchni kraju. Łączna powierzchnia objęta siecią ECONET-PL stanowi 46% terytorium Polski (Liro, 1996a, 1996 b, 1998).

prof. dr hab. Beata Raszka

Instytut Gospodarki Przestrzennej Wydziału Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu Członkini Rady Programowej Wydawnictw Branżowych

dr hab. Krzysztof Kasprzak

professor emeritus Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Przewodniczący Rady Programowej Wydawnictw Branżowych

Parki krajobrazowe: Nadzieje i obawy – wielkopolskie doświadczenia

Parki krajobrazowe: Wielkopolskie plany na przyszłość

Bibliografia:

Bernatek A. (2011), Ocena wdrażania koncepcji korytarzy ekologicznych do planów zagospodarowania przestrzennego województw, Agencja Wydawnicza EkoPress, Kraków.

Bernatek A. (2012), Koncepcja korytarzy ekologicznych w planowaniu przestrzennym na szczeblu wojewódzkim, „Studia Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN”, nr 142, Warszawa.

Dutkowski M. (2004), Problemy diagnozowania obszarów rozwoju regionalnego i lokalnego w Polsce, „Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego”, nr 551, Szczecin.

Dyduch-Falniowska A., Zając K. (red.) (1996), CORINE biotopes w integracji danych przyrodniczych w Polsce, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.

Głuszczuk D. (2011), Istota rozwoju regionalnego i jego determinantu. „Ekonomia –     Economics”, Wrocław, nr 5 (17), s. 68-80.

Guzal-Dec D. (2011), Formalne strategie rozwoju badanych gmin objętych siecią Natura 2000, [w:] A. Bołtromiuk (red.), Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych siecią Natura 2000 w świetle badań empirycznych, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa, str. 141-160.

Karpiński A. (2014), Rola strategii długookresowej w rozwoju regionalnym – pozytywne wzorce – najczęstsze błędy, „MAZOWSZE Studia Regionalne”, Warszawa, nr 14, str. 39-54.

Kasprzak K. (2020), „Nowe” parki krajobrazowe, „Kronika Wielkopolski”, Poznań, nr ½ (173), str. 121-128.

Kasprzak K., Raszka B. (2022), Pierwsze parki krajobrazowe w środkowej Wielkopolsce, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 29 (31), str. 93-109.

Kłodziński M. (2012), Rozwój obszarów wiejskich objętych Siecią Ekologiczną Natura 2000, „Wieś i Rolnictwo”,Warszawa, nr 1 (154), str. 99-118.

Kogut-Jaworska M. (2011), Relacje między strategią rozwoju lokalnego a opracowaniami planistycznymi na poziomie regionalnym – zarys problemu, [w:] Z. Przybyła, St. Korenik (red.), Gospodarka przestrzenna XXI wieku – nowe wyzwania, „Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego”, Wrocław, nr 152, str. 222-231.

Kudłacz T. (2008), Rozwój lokalny, [w:] J. Hausner (red.), Ekonomia społeczna a rozwój, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego, Kraków, str. 105-126.

Liro A. (red.) (1996a), Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-PL, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

Liro A. (1996b), Koncepcja sieci ECONET-Polska na tle systemu terytorialnego państwa, „Człowiek i Środowisko”, Warszawa, tom 20, nr 3, str. 239-251.

Liro. A. (red.) (1998), Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska, Fundacja IUCN Poland, Warszawa.

Łęcki W. (1999), W sprawie powołania nowych parków krajobrazowych w Wielkopolsce, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 5 (7), str. 121-122.

Raszka B., Kasprzak K. (2023a), Doliny cieków – wielofunkcyjność w ochronie dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, [w:] Sł. Łuniewski, Sł, Bakier, M. Jalinik (red.), Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok, str. 71-90.

Raszka B., Kasprzak K. (2023b), Park krajobrazowy w dolinie Mogilnicy –  zapomniana propozycja. Niemoc gospodarki przestrzennej. „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 30 (32), str. 18-41.

Raszka B., Kasprzak K., Bereszyński A. (202), Współczesna ochrona zasobów przyrodniczo-kulturowych doliny Mogilnicy. Szansa na ocalenie, „Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski”, Poznań, nr 30 (32), str. 42-71.

Szlachta J. (2014), Nowe uwarunkowania trzeciej generacji strategii rozwoju regionalnego w Polsce, „Prace i Materiały Instytutu Rozwoju Regionalnego Szkoły Głównej Handlowej”, Warszawa, nr 94, str. 243-268.

Sztando A. (2017), Lokalne i ponadlokalne polityki rozwoju lokalnego – istota, rodzaje i spójność, „Rocznik Nauk Społecznych”, Lublin, tom 9 (45), nr 1, str. 25-52.

Weiner J. (2020), Życie i ewolucja biosfery. Podręcznik ekologii ogólnej, Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa.

Wiatrak A. P. (2011), Strategie rozwoju gmin wiejskich. Podstawy teoretyczne, ocena przydatności i znaczenie w przemianach strukturalnych obszarów wiejskich, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa.

Wlaźlak K. (2010), Rozwój regionalny jako zadanie administracji publicznej, Wolters Kluwer, Warszawa.

Zając K. (1995), CORINE biotopes, czyli o współczesnym, standardzie gromadzenia informacji dla ochrony przyrody w Polsce, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, Kraków, tom 51, nr 4, str. 11-18.

Akty prawne

Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, sporządzona w Bernie dnia 19 września 1979 r., (Dz. Urz. 1982, Ł 38 s.1) Dz. U. z 1996 r. nr 58, poz. 263 i 264.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30, listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, Dz. Urz. UE.L.2010.20.7, 26.06.2019 r.; Dyrektywa ptasia.

Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, Dz. Urz. WE L 206 z 22.07.1992, str. 7, z późn. zm.; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 102, z późn. zm.; Dyrektywa siedliskowa.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 czerwca 2009 r. w sprawie uznania za pomni historii „Zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą”, Dz. U. nr 104, poz. 861.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 10 kwietnia 2018 r.. w sprawie uznania za pomnik historii „Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem”, Dz. U. poz. 929.

Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 września 1994 r. w sprawie uznania za pomnik historii, M. P. nr 50, poz. 421.

Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska, tj.: Dz. U. z 1994 r. nr 49, poz. 196, z późn. zm.

Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, tj.: Dz. U. z 2001 r. nr 99, poz. 1079, z późn. zm.

Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, tj.: Dz. U. z 2023 r. poz. 977.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tj.: Dz. U. z 2022 r. poz. 840.

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, tj.: Dz. U. z 2022 r. poz. 916, z późn. zm.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, Dz. U. poz. 774, z późn. zm.

Uchwała Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie przyjęcia Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, M. P. z 2012 r. poz. 252.

Rozporządzenie Nr 4/05 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 4 kwietnia 2005 r. w sprawie planu ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, Dz. Urzęd. Woj. Wlkp. nr 49, poz. 1527.

Rozporządzenie Nr 4/9 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 3 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla Parku Krajobrazowego Promno, Dz. Urzed. Woj. Wlkp. nr 130, poz. 2138.

Netografia

Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego.

https://zpkww.pl/parki/informacje-ogolne/informacje-ogolne/ (15.12.2023)

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030. Rozwój społecznie wrażliwy i terytorialnie zrównoważony, Warszawa 2019.

file:///E:/Downloads/KSRR__MIiR.pdf  (3.01.2024)

WIELKOPOLSKA 2020. Zaktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2012.

https://bip.umww.pl/pliki/eradni/3/110/4328/15354/uchwala-xxix-559-2012z.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr XXIX/559/12 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 17 grudnia 2012 r. w sprawie: uchwalenia zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego.

https://wrot.umww.pl/wp-content/uploads/2015/09/3.Uchwa%C5%82a-Nr-XXIX-559-12-Sejmiku-Wojew%C3%B3dztwa-Wielkopolskiego-w-sprawie-uchw.pdf (3.01.2024)

Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2020.

https://bip.umww.pl/artykuly/2826147/pliki/20200716181034_strategiawielkopolska2030uchwaaswwnrxvi28720.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr XVI/287/20 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 stycznia 2020 r. w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku”.

https://www.umww.pl/artykuly/55878/pliki/uchwalasww.pdf (3.01.2024)

Prognoza oddziaływania na środowisko projektu „Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego do 2030 roku Strategia Wielkopolska 2030”, Zarząd Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2020.

https://bip.umww.pl/artykuly/2826147/pliki/20200703150636_prognozastrategia203020.01.2020.pdf (3.01.2024)

Churski P., Burchardt M., Herodowicz T., Konecka-Szydłowska B., Perdał R., Diagnoza strategiczna Wielkopolski Wschodniej. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki, Poznań, 2022.

https://arrtransformacja.org.pl/wp-content/uploads/2022/05/Diagnoza-strategiczna-WW.pdf (3.01.2024)

Strategia Rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040, ARR Transformacja Sp. z o.o. w Koninie, Wielkopolskie Biro Planowania Przestrzennego w Poznaniu, 2022.

https://wbpp.poznan.pl/download/attachment/801/5895-zal-do-uchwaly-zww_01_12_2022.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr 5895/2022 Zarządu Województwa Wielkopolskiego z dnia 1 grudnia 2022 roku w sprawie przyjęcia „Strategii rozwoju Wielkopolski Wschodniej 2040”.

https://bip.umww.pl/artykuly/2829086/pliki/20221221112612_5895.pdf (3.01.2024)

Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego WIELKOPOLSKA 2020+, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań, 2019.

https://bip.umww.pl/artykuly/2828419/pliki/20220524091745_planzagospodarowaniaprzestrzennegowojewodztwawielkopolskiegoiplanzagospodarowaniaprzestrzennegomiejskiegoobszarufunkcjonaln.pdf (3.01.2024)

Uchwała Nr V/70/19 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 25 marca 2019 r. w sprawie uchwalenia Planu zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego wraz z Planem zagospodarowania przestrzennego miejskiego obszaru funkcjonalnego Poznania.

https://bip.umww.pl/artykuly/2828419/pliki/20220524091746_uchwalanrv7019z25marca2019roku.pdf (3.01.2024)

Audyt krajobrazowy województwa wielkopolskiego, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzennego, Poznań, 2023.

https://bip.umww.pl/292—505—k_332—audyt-krajobrazowy-wojewodztwa-wielkopolskiego (3.01.2024)

Uchwała Nr LI/1000/23 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 27 marca 2023 r. w sprawie uchwalenia Audytu krajobrazowego województwa wielkopolskiego.

https://bip.umww.pl/artykuly/2829417/pliki/20230330105503_uchwaanrli100023.pdf (3.01.2024)

Materiały niepublikowane

Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2008-2011 z perspektywą na lata 2012-2019, Arcadis, Warszawa – Poznań, 2010 .

Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego do roku 2030, EKOSTANDARD Pracownia Analiz Środowiskowych, Suchy Las, Poznań, 2020.