Lublin: zespół przyrodniczo-krajobrazowy pod ochroną miasta

– Tak jak zapowiadaliśmy, zależy nam na tym, by szczególnie cenny przyrodniczo obszar Starego Gaju stał się zespołem przyrodniczo-krajobrazowym, będącym formą ochrony prawnej, przyjaznej zarówno dla ekosystemu, jak i dla mieszkańców korzystających z tego terenu. Zakończona inwentaryzacja i przygotowany na jej podstawie raport, to pierwszy krok w tym kierunku. Na podstawie wykonanej ekspertyzy zostanie wyznaczony zakres ochrony. Obecnie trwa analiza zapisów raportu pod kątem wykorzystania zawartych w nim treści na potrzeby przygotowania projektu uchwały, który po uzgodnieniu z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w Lublinie, przedstawimy pod obrady Rady Miasta. Spodziewamy się, że nastąpi to na kwietniowej sesji. Do tego czasu powinny zakończyć się prace związane z przygotowaniem dokumentów i uzgodnienia z przedstawicielami Lasów Państwowych – mówi Krzysztof Żuk, Prezydent Miasta Lublin.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowego

Potrzebę utworzenia zespołu przyrodniczo-krajobrazowego Miasto zgłaszało również jako uwagę do projektu Planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Świdnik na lata 2021-2030 oraz prognozy oddziaływania tego planu na środowisko. Inne uwagi dotyczyły m.in. zredukowania użytkowania rębnego na obszarach Lasu Stary Gaj i Lasu Dąbrowa oraz zachowania cennego drzewostanu.

28 stycznia 2021 r. radni przyjęli uchwałę w sprawie wyrażenia woli podjęcia działań mających na celu ochronę przyrody lasu Stary Gaj. W celu potwierdzenia walorów przyrodniczych tego terenu, Miasto zleciło przeprowadzenie szczegółowej jego inwentaryzacji zespołowi złożonemu z przyrodników i ekologów lubelskich uczelni wyższych. Opierając się na ich fachowej wiedzy oraz doświadczeniu możliwe było stwierdzenie występowania gatunków objętych ochroną ścisłą, częściową, jak również ich rozmieszczenie na danym obszarze, a co za tym idzie dokładne wyznaczenie granic obszaru chronionego. Z uwagi na sezonowe występowanie poszczególnych grup roślin i zwierząt, badania realizowano kilka miesięcy. Pracownicy Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej i Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie prowadzili badania terenowe w obrębie oddziałów 177 i 178. Efektem zakończonych obserwacji i badań jest raport z wykonania inwentaryzacji florystyczno-zoologicznej dwóch oddziałów kompleksu leśnego Stary Gaj.

Bioróżnorodność siedliskowa

Przedstawione wyniki badań świadczą o znacznej bioróżnorodności siedliskowej. Na badanym terenie wykazano ponadto chronione i zagrożone gatunki flory i fauny.

W badanych oddziałach Starego Gaju rozpoznano 183 gatunki roślin naczyniowych. We florze badanego terenu odnotowano 7 gatunków chronionych i zagrożonych. Gatunki chronione skupione są w zwartym kompleksie leśnym, należą do nich: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, gnieźnik leśny, podkolan biały oraz miodownik melisowaty. W trakcie badań stwierdzono występowanie 36 gatunków mszaków, w tym 5 gatunków chronionych: widłoząb zielony, gładysz paprociowaty, nastroszek kędzierzawy, widłoząb miotlasty oraz dzióbkowiec. Dodatkowo widłoząb zielony i nastorszek kędzierzawy znajdują się na czerwonej liście mchów, odpowiednio w kategorii rzadki i narażony. Gładysz paprociowaty, widłoząb zielony oraz rokiet cyprysowaty klasyfikowane są jako tzw. relikty puszczańskie, czyli mchy wskaźnikowe dla starych, dobrze zachowanych lasów. Dodatkowo odnotowano występowanie 19 gatunków bioty porostów. Spośród gatunków stwierdzonych na terenie badań, jeden jest objęty częściową ochroną gatunkową. Trzy odnalezione gatunki umieszczone są na „czerwonej liście”. Jeden w kategorii narażone i dwa w kategorii bliskie zagrożeniu.

Fauna i flora

Badanie dotyczyło również ptaków i ssaków. Łącznie na badanej powierzchni zaobserwowano 36 gatunków ptaków. Spośród tej liczby, 31 gatunków objętych jest ochroną gatunkową ścisłą, trzy gatunki ochroną częściową, a dwa są gatunkami łownymi. Jeden gatunek nielęgowy – muchołówka żałobna, jest wpisany na aktualną „Czerwoną Listę Ptaków Polski”, a dwa gatunki lęgowe – dzięcioł czarny oraz dzięcioł średni, są szczególnie chronione w Unii Europejskiej, gdyż wpisano je do Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Badany teren zamieszkuje ponadto 15 gatunków ssaków, głównie gatunków stosunkowo pospolitych. Na uwagę zasługuje fakt, że spośród kilkunastu gatunków, wykazano 2 gatunki objęte ochroną ścisłą, a 6 objętych ochroną częściową (połowa wszystkich stwierdzonych gatunków). Biorąc pod uwagę, że teren badań zajmuje stosunkowo niewielką powierzchnię, wykrycie 15 gatunków ssaków na obszarze dwóch oddziałów leśnych, wskazuje na ponadprzeciętną wartość tego siedliska przyrodniczego i dowodzi, że zasługuje ono na ochronę.

Na podstawie przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych fauny i flory oddziałów leśnych nr 177 i 178 lasu Stary Gaj, stwierdzono, że obszar ten jest ważnym i cennym terenem przyrodniczym, zasługującym na zachowanie w obecnym stanie. – Zalecamy w przyszłości możliwość wykorzystania tego terenu, jako miejsca do rekreacji, jednak stanowczo z poszanowaniem zasad ochrony występujących tu siedlisk i zasiedlanych je gatunków roślin i zwierząt. Należy rozważyć objęcie tego terenu określoną formą ochrony prawnej, która będzie przyjazna dla lokalnego ekosystemu, jak i dla okolicznej ludności. Proponujemy ustanowienie na tym terenie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, gdyż wyniki naszych badań w pełni uzasadniają podjęcie takich działań – piszą w konkluzjach autorzy raportu. Dlatego zasadnym jest utworzenie w tym miejscu zespołu przyrodniczo-krajobrazowego jako formy ochrony prawnej. Ustanowienie obszarów uznanych za zespoły przyrodniczo-krajobrazowe powiązane jest z wprowadzeniem zakazów i ograniczeniem użytkowania terenu m.in. zmianą gospodarki leśnej. Według art. 43 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2021 r., poz. 1098 ze zm.) zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne.

Edukacja przyrodnicza

W przyszłości, wyniki inwentaryzacji posłużą również w rozwijaniu na tym terenie działalności w zakresie edukacji przyrodniczej, budującej świadomość bioróżnorodności Starego Gaju.

Kompleks Stary Gaj zwany też Starym Lasem zajmujący powierzchnię 4600 hektarów, jest drugim co do wielkości kompleksem leśnym na terenie Lublina. Na północy graniczy z dzielnicą Czuby Południowe, co stanowi o jego atrakcyjności jako miejsca wypoczynku dla mieszkańców pobliskich osiedli. Dodatkowo część Starego Gaju jest rezerwatem przyrody chroniącym stanowisko brzozy czarnej.