MBP - czy to już przeżytek?

Na te pytanie próbowali znaleźć odpowiedź uczestnicy kwietniowego, katowickiego XVIII Forum Menadżerów Komunalnych. Gospodarzem spotkania było Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Katowicach, a jego organizatorami Krajowe Forum Dyrektorów Zakładów Oczyszczania Miast i redakcja „Przeglądu Komunalnego”.

Dotychczasowe zadania

Mechaniczno-biologiczne przetwarzanie odpadów to kompleksowy proces przetwarzania, w którym odpady podlegają mechanicznej segregacji powiązanej z biologiczną stabilizacją. Zasady prowadzenia MBP określa Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z 28 grudnia 2022 r. w sprawie mechaniczno-biologicznego przetwarzania niesegregowanych (zmieszanych) odpadów komunalnych¹.

Materiałem podawanym na instalacje MBP są zmieszane odpady komunalne, odpady pochodzące z selektywnej zbiórki, a także odpady przemysłowe o składzie podobnym do komunalnych.

W wyniku mechaniczno-biologicznego przetwarzania uzyskać możemy następujące produkty wyjściowe:

• frakcje surowcowe przeznaczone do recyklingu,
• frakcje wysokokaloryczne przeznaczone do produkcji RDF-u,
• frakcje przeznaczone do obróbki termicznej,
• ustabilizowaną frakcję biodegradowalną przeznaczoną do składowania.

– Rozwój instalacji do mechaniczno-biologicznego przetwarzania przez lata był przedmiotem wielkiej troski wszystkich uczestników systemu gospodarki odpadami w Polsce. To właśnie do instalacji MBP skierowano olbrzymi strumień inwestycyjny. Dzięki temu instalacje coraz lepiej wypełniały postawione przed nimi zadania. Poziom recyklingu rósł. Klasyczne instalacje MBP wykonały swoje zadanie, ale ich przyszłość stoi pod znakiem zapytania – mówił Wojciech Janka, prezes Krajowego Forum Dyrektorów Zakładów Oczyszczania Miast.

Nowa rola

Według danych GUS-u² w 2021 r. funkcjonowało 265 składowisk przyjmujących odpady komunalne, zajmujących łączną powierzchnię 1667 ha, na które trafiało 38,7% masy zbieranych odpadów komunalnych.

Z kolei zgodnie z założeniami Europejskiego Zielonego Ładu w roku 2035 na składowiskach można będzie deponować jedynie 10% masy zbieranych odpadów komunalnych. Blisko czterokrotnie mniej niż obecnie. Mniejszy strumień odpadów kierowanych na składowiska przełoży się na zmniejszenie zapotrzebowania na działalność instalacji MBP.

Do tego dodać należy sporą niewiadomą związaną z funkcjonowaniem rozszerzonej odpowiedzialności producenta i systemu kaucyjnego w Polsce. – Ani ROP, ani system kaucyjny jeszcze nie funkcjonują. Wiadomo jednak, że w przyszłości funkcjonować będą. To zmieni wielkość i morfologię strumienia odpadów trafiających do dzisiejszych instalacji komunalnych – mówił Marcin Chełkowski, ekspert IVW Polska.

Podkreślał przy tym, że duże kłopoty w planowaniu rozwoju instalacji komunalnych, w tym MBP, sprawia brak konkretnych zapowiedzi, od kiedy i na jakich zasadach funkcjonować będą zarówno ROP, jak i system kaucyjny. A odpowiedź na to pytanie jest kluczowa dla określenia, jak długo jeszcze potrzebne nam będą klasyczne instalacje MBP – w formie, w jakiej funkcjonują dzisiaj. – Możemy jednak przewidzieć, że w przyszłości dzisiejsze MBP zmieniać się będą w sortownie. W skrócie „MBP” zawierają się dwa rodzaje przetwarzania: biologiczne i mechaniczne. Te pierwsze będzie coraz mniej potrzebne, przed drugim rysują się dalsze perspektywy rozwojowe. Odpady nadal przecież trzeba będzie sortować i to dokładniej niż robi się to dzisiaj, na większą liczbę frakcji – konkludował Marcin Chełkowski.

Kręte drogi

Henryk Kultys, prezes MPO Kraków, zwracał uwagę na to, że od lat znamy dwa najważniejsze dla gospodarki odpadami strategiczne cele Unii Europejskiej. To gospodarka obiegu zamkniętego i transformacja energetyczna. – Te cele zostały też przyjęte w formie zaciągniętego przez Polskę zobowiązania wobec wszystkich naszych partnerów unijnych do tego, że będziemy do nich dążyć. Tyle że za tą ogólnikową aprobatą nie szły w Polsce w pełni przemyślane działania. Do celów w teorii niby dążymy, ale praktyka codziennych działań jest dość chaotyczna, nie dość zorganizowana i nakierowana na osiąganie tych celów w odpowiednich terminach – podkreślał Henryk Kultys.

– Efekt jest taki, że jako branża ponieśliśmy wysokie nakłady na kapitałochłonne inwestycje w MBP. A teraz musimy drżeć o to, czy te nakłady się zwrócą, bo zmienił się jakiś przepis prawny – mówił Marek Mrówczyński, prezes Międzygminnego Przedsiębiorstwa Gospodarki Odpadami i Energetyki Odnawialnej „MASTER” w Tychach.

Zdaniem Janusza Fica, prezesa Krośnieńskiego Holdingu Komunalnego, przed podobnymi stratami tylko do pewnego stopnia chronić mogą odpowiednie decyzje menedżerskie. – Zawsze staraliśmy się myśleć uniwersalnie, to jest na przykład tak dobierać park maszynowy MBP, by w przyszłości móc wykorzystywać odpowiednie urządzenia w warunkach ewentualnego podziału całej instalacji MBP na sortownię i na przykład kompostownię. Niestety, nie wszystkie kierunki zmian w prawie odpadowym można przewidzieć z odpowiednim wyprzedzeniem. Zmiany są zbyt radykalne, brakuje też rzetelnych konsultacji twórców prawa z praktykami branży odpadowej – ubolewał Janusz Fic.

Koncentracja

– Gospodarka odpadami musi funkcjonować w oparciu o stworzony gminny lub ponadgminny system. Jest w nim miejsce na instalacje dla odpadów surowcowych, na kompostownie w szczególności dla odpadów zielonych i podsuszania frakcji podsitowej, biogazownie dla odpadów żywnościowych z gospodarstw domowych i gastronomii, na instalacje termicznego przekształcenia odpadów i składowiska odpadów. Ważne jest też, aby system był co najmniej samowystarczalny energetycznie – wyliczał Wojciech Janka.

To wszystko niezbędne jest do tego, by osiągać coraz wyższe, przewidziane prawem poziomy recyklingu. Instalacje komunalne warto zatem wzbogacać o kolejne elementy: biogazownie, spalarnie, farmy energetyczne. Zdaniem większości uczestników XVIII Forum Menadżerów Komunalnych, sprzyjać to będzie koncentracji rynku, podejmowaniu wspólnych inicjatyw przez związki gmin, które samodzielnie nie są w stanie sfinansować budowy wszystkich potrzebnych elementów infrastruktury naraz.

A jaki będzie dalszy los MBP? Na mechaniczne przetwarzanie popyt nie zniknie. – Co do biologicznego, także będzie potrzebne. Podobnie jak składowiska. Przypomnę, że przepisy unijne i polskie obligują nas do ograniczenia masy składowanych odpadów, ale nie do zupełnej rezygnacji ze składowisk. Będziemy dążyć do ideału, jakim jest gospodarka obiegu zamkniętego, pamiętając jednak, że przecież odpadowego perpetuum mobile stworzyć się nie da – konkludował Marek Mrówczyński.

Źródła

1. https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/mechaniczno-biologiczne-przetwarzanie-niesegregowanych-zmieszanych-21776328 (4.05.2023).
2. https://samorzad.pap.pl/kategoria/srodowisko/polacy-wytwarzaja-coraz-wiecej-smieci-wskaznik-recyklingu-bez-zmian (4.05.2023).