W świetle obserwowanych skutków zmian klimatu adaptacja do zmieniających się warunków klimatycznych jest uzasadnioną strategią działania, a podejmowana jest na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym.

Na poziomie międzynarodowym, zgodnie z art. 4 Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, strony przyjęły Program działań z Nairobi w sprawie oddziaływania, wrażliwości i adaptacji do zmian klimatu z 2006 r., w którym wskazano na potrzebę oceny wpływu zmian klimatu na dziedziny życia i tworzenie strategii ograniczenia tego wpływu. Wypełniając te ustalenia, Unia Europejska przyjęła w 2013 r. strategię w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu. Zwrócono w niej uwagę, że ?trzy czwarte ludności Europy mieszka na obszarach miejskich, które często nie są dobrze przygotowane, jeśli chodzi o środki przystosowawcze?. Na poziomie krajowym opracowany został Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030. Dostrzeżono w nim szczególną wrażliwość miast na zmiany klimatu oraz znaczenie miast i samorządu lokalnego w procesie adaptacji.

Polityka adaptacyjna a rozwój miasta

Samorząd lokalny posiada narzędzia do włączania polityki adaptacyjnej w rozwój miasta. Podstawowymi narzędziami są tu dokumenty strategiczne, w których wyrażają się kierunki rozwoju miast i możliwe jest uwzględnianie adaptacji do zmian klimatu. W wielu miastach dla skuteczniejszego wdrażania polityki adaptacyjnej opracowywane są dokumenty strategiczne poświęcone stricte adaptacji do zmian klimatu. Dokumenty te są jednym z elementów polityki UE i rządu w zakresie adaptacji, ale nie mają umocowania prawnego. Są jednak kluczowe w podejmowaniu odpowiedzialności za to, aby decyzje o rozwoju miasta uwzględniały zmiany klimatu.

Proces opracowania strategii i planów adaptacji miasta do zmian klimatu powinien być oparty na kompleksowej ocenie podatności miasta na zmiany klimatu oraz analizie ryzyka zagrożeń wynikających z prognozowanych zmian. Problemem w takich analizach jest niewątpliwie dostępność rzetelnych danych ? adaptacja musi się opierać na udowodnionych przesłankach. Niezbędne są dane dotyczące nie tylko zjawisk klimatycznych, ale także społeczeństwa, przyrody i gospodarki, które również podlegają zmianom. Należy podkreślić, że planując adaptację miast do zmian klimatu, poruszamy się w analizach prognostycznych, które zawsze obarczone są niepewnością. Tym bardziej ocena wpływu klimatu na miasto wymaga bazowania na danych ilościowych, o właściwej rozdzielczości czasowej i przestrzennej. Odpowiednio gromadzone dane będą także potrzebne do monitorowania realizacji celów adaptacyjnych oraz ewaluacji strategii. Warto zwrócić uwagę, że świadomość niepewności analiz wymusza elastyczne podejście, które pozwoli na korygowanie wybranych opcji adaptacyjnych adekwatnie do nowych informacji i wiedzy. W tym kontekście polityka adaptacyjna wymaga działań legislacyjnych w zakresie budowania zasobów danych niezbędnych w procesie jej wdrażania.

Potrzeba instrumentów prawno-planistycznych

Ważnym problemem adaptacji miast są ograniczenia w możliwości kształtowania przestrzeni miasta przy pomocy rozwiązań prawno-planistycznych. Adaptacja do zmian klimatu wymaga zrównoważonego podejścia. Szczególnie w miastach, których funkcjonowanie oparte jest na wielu zależnościach, podejście takie jest trudne do wdrażania. Wymaga bowiem uwzględnienia, aby adaptacja podejmowana w jednym obszarze nie powodowała zmniejszenia odporności innych obszarów, grup społecznych czy ekosystemów. Samorządom potrzebne są instrumenty planowania przestrzennego, dzięki którym możliwe będzie realne kształtowanie przestrzeni w sposób niepowodujący większego lub niekontrolowanego zagrożenia dla mieszkańców miasta w warunkach zmieniającego się klimatu, w szczególności dla tych grup społecznych, które są bardziej wrażliwe od innych. Instrumenty prawno-planistyczne powinny także wspomagać samorządy w ochronie powierzchni biologicznie czynnej. Zwiększanie odporności miasta w oparciu o naturalne zdolności ekosystemów do łagodzenia skutków zmian klimatu jest kluczowe w adaptacji do nich miast.

Małgorzata Hajto