„Der Grüne Punkt”, „Zielony punkt” czy „Green Dot” to powszechnie rozpoznawalny znak towarowy, od ponad 10 lat pojawiający się na opakowaniach produktów, które codziennie kupujemy. W toczącej się od pewnego czasu dyskusji na temat tego znaku przypisywane są mu różne znaczenia, wprawdzie dość powszechnie przyjęte, jednakże daleko odbiegające od rzeczywistego stanu prawnego, wynikającego z rejestracji w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej. Warto więc omówić zagadnienia wynikające z Prawa własności przemysłowej, regulującego wszelkie sprawy związane ze stosowaniem m.in. znaków towarowych oraz wskazać na ewentualne związki z polskimi przepisami w zakresie zagospodarowywania odpadów opakowaniowych.
Od 27 sierpnia 1993 r. w Polsce jest chroniony słowno-graficzny znak towarowy „der Grüne Punkt”, wpisany do rejestru Urzędu Patentowego RP pod numerem 91493. Ochronę na ten znak uzyskała niemiecka firma Der Grüne Punkt – Duales System Deutschland AG z Kolonii. W 2002 r. firma ta udzieliła wyłącznej licencji polskiej firmie Rekopol Organizacja Odzysku SA.
Znak towarowy jest dobrem niematerialnym służącym do oznaczania towarów lub usług. Oznaczenie takie służy do odróżniania towarów (lub usług) jednego przedsiębiorcy od tego samego rodzaju towarów (lub usług) innych przedsiębiorców. Stąd, zgłaszając znak towarowy do Urzędu Patentowego celem uzyskania ochrony, należy dokładnie określić jakie towary (lub usługi) będą tym znakiem oznaczane oraz, opierając się na Międzynarodowej Klasyfikacji Nicejskiej Towarów i Usług, wskazać, w których klasach tej klasyfikacji się one znajdują.
Jak wynika z informacji podanych w internetowej bazie znaków towarowych Urzędu Patentowego RP (www.uprp.pl), „der Grüne Punkt” jest w Polsce chroniony dla oznaczania usług, które obejmują tzw. klasy usługowe: 35, 36, 39, 40 i 42. Tym samym właściciel znaku określił, iż będzie go używał dla oznaczania następujących usług:
  • doradztwo dla przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw produkujących opakowania i/lub materiały do pakowania i/lub używających opakowania przy wytwarzaniu nowych, wyborze i używaniu ekologicznych opakowań i materiałów do pakowania, które mogą być ekonomicznie wykorzystane, oraz przy oznakowaniu tych opakowań i materiałów do pakowania,
  • pośrednictwo w sprawach środków finansowych na inwestycje w przedsiębiorstwach, zakładach, instytucjach i usługach w związku ze zbieraniem, transportowaniem, sortowaniem, usuwaniem i wykorzystywaniem odpadów i surowców wtórnych oraz doradztwo finansowe w tych sprawach,
  • transportowanie odpadów i surowców wtórnych dla osób trzecich,
  • wykorzystywanie, usuwanie i przetwarzanie (utylizacja) odpadów i surowców wtórnych dla osób trzecich za pomocą procesów chemicznych, fizycznych i/lub biologicznych,
  • doradztwo dla użytkowników i przedsiębiorstw w sprawach ochrony środowiska i związanych z odpadami, w tym doradztwo w sprawach unikania odpadów oraz zbierania, transportowania, sortowania, wykorzystania, usuwania i przetwarzania odpadów i surowców wtórnych,
  • zbieranie i sortowanie odpadów i surowców wtórnych dla osób trzecich.
Znaczenie „der Grüne Punkt”
Ze stanu prawnego wynika, że znak ten jest chroniony dla wszelkiego rodzaju usług, wykonywanych przez DSD lub jego licencjobiorców, związanych z zagospodarowaniem odpadów i surowców wtórnych. Firmy zainteresowane odpłatnym wykonaniem tego typu usług mogą zwrócić się do właściciela tego znaku (lub firm, którym udzielił licencji). Właściciel znaku umawia się z zainteresowaną firmą, że na towarach, które po zakończeniu swojej przydatności będą przez niego zbierane i utylizowane, będzie umieszczany znak „der Grüne Punkt”.
Przeciętny odbiorca, który spotyka się z tym oznaczeniem na opakowaniach najczęściej ma mylne skojarzenia. Przeważnie traktuje znak jako oznaczenie materiału przyjaznego dla środowiska, „ekologicznego”. Dla kupującego produkt ze znakiem „der Grüne Punkt” na opakowaniu oznaczenie to nie pełni roli odróżniającej jednego przedsiębiorcę od innych, produkujących podobne wyroby. Zresztą właściciel znaku wcale nie ubiegał się, a więc i nie uzyskał ochrony dla oznaczania nim towarów w podanym powyżej znaczeniu. Jest to znak usługowy, co wynika także z definicji znaku towarowego (art. 120 Prawa własności przemysłowej).

Znak powszechnie znany
W Prawie własności przemysłowej stosowane jest pojęcie znaku powszechnie znanego. Nie ma szczegółowej definicji takiego znaku, jednak uznaje się, że są to znaki słowne, które kupującemu towar lub usługę kojarzą się z wysoką jakością, niezawodnością (np. Wedel, Kodak).
Znak „der Grüne Punkt” jest powszechnie znany polskim konsumentom. Lecz ta znajomość nie spełnia, naszym zdaniem, kryterium znaku towarowego powszechnie znanego, bo nie wiąże się bezpośrednio z jakością tych towarów ani nie dotyczy tego oznaczenia jako znaku towarowego dla wykonywania w Polsce wymienionych w rejestrze usług. Stąd umieszczanie oznaczenia „der Grüne Punkt” na innych towarach niż zawarte w rejestrze, nie narusza ochrony tego znaku towarowego, bowiem, zgodnie z art. 296 pkt 2 ust. 1 Prawa własności przemysłowej, naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy polega na bezprawnym używaniu w obrocie gospodarczym znaku identycznego do zarejestrowanego w odniesieniu do tych samych towarów lub usług. Umieszczanie tego znaku nie przynosi też producentom tych towarów nienależnych korzyści, a także nie jest szkodliwe dla odróżniającego charakteru ich towarów od towarów innych producentów.
Na polski rynek towary w opakowaniach ze znakiem „der Grüne Punkt” mogą być wprowadzone poprzez import lub naniesienie znaku przez producenta w Polsce. Jeżeli dostępne na polskim rynku towary, wykonywane lub pakowane w kraju, mają oznaczenie „der Grüne Punkt”, można domniemywać, że producenci zawarli z firmą Rekopol umowę na wykonywanie przez nią określonych usług, m.in. dotyczących zagospodarowania odpadów, ale formalnie umowa może dotyczyć tylko doradztwa w zakresie wytwarzania nowych, wyborze i używaniu ekologicznych opakowań i materiałów do pakowania. Zawarcie takiej umowy jest całkowicie dobrowolne i zasadniczo nie musi być związane z realizacją obowiązków wynikających z polskich przepisów.
W przypadku towarów tak oznaczonych, ale pochodzących z importu, można natomiast domniemywać, że ich producenci zawarli podobną umowę z firmą mającą prawa do wykonywania usług oznaczonych tym znakiem, która ma siedzibę w kraju producenta. W takiej sytuacji należy przywołać art. 155 Prawa własności przemysłowej. Stanowi on, że prawo ochronne na znak towarowy nie rozciąga się na importowe towary oznaczone tym znakiem, jeżeli były one wprowadzone do obrotu na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego za zgodą właściciela lub licencjobiorcy.
Może natomiast zaistnieć inna sytuacja. Otóż importer produktu oznaczonego znakiem „der Grüne Punkt” może oczekiwać, że skoro producent towaru zawarł w swoim kraju stosowną umowę na zagospodarowanie odpadów opakowaniowych i wniósł opłatę za tę usługę, to obowiązek ten nadal spoczywa na właścicielu znaku lub licencjobiorcy. Jeżeli obowiązek jest realizowany na terenie innego kraju niż miejsce pobrania opłaty, to pobierający tę opłatę powinien rozliczyć się z firmą faktycznie realizującą obowiązek.

Polskie przepisy
Należy wyraźnie podkreślić, że oznakowanie opakowań symbolem „der Grüne Punkt” formalnie nie ma związku z polskimi przepisami w zakresie obowiązku odzysku i recyklingu wynikającego z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców (DzU nr 69, poz. 639 z późn. zm.).
Obowiązek odzysku i recyklingu powstaje w momencie wprowadzenia towaru w opakowaniu do obrotu na terenie Polski i może być zrealizowany na różne sposoby, np. poprzez przekazanie obowiązku organizacji odzysku. Polskie przepisy nie wymagają jednak od przedsiębiorcy zaznaczenia na opakowaniu, np. odpowiednim znakiem, że swoje obowiązki wykonał (lub zlecił ich wykonanie), ale wymagają rozliczenia się z urzędem marszałkowskim. Samo naniesienie znaku na opakowanie nie stanowi podstawy do zaliczenia realizacji obowiązków i jest dobrowolne.
W warunkach polskich „der Grüne Punkt” jest znakiem określającym raczej jakość usługi, a nie fakt realizacji obowiązków ustawowych. Przypisywanie mu innego znaczenia, np. podobnego do takiego, jakie ma w Niemczech jest na gruncie polskich przepisów całkowicie nieuprawnione, a w przypadku importu do Polski wyrobów w opakowaniach oznaczonych tym znakiem do niczego ich importera nie zobowiązuje ani nie daje mu żadnych uprawnień w zakresie ciążących na nim obowiązków.

Janina Majchrzak,
Urząd Patentowy, Poznań,
dr hab. Włodzimierz Urbaniak,
Wydział Chemii UAM, Poznań


Prawo własności przemysłowej
(DzU z 2003 r. nr 119, poz. 1117)
Art. 120.
1. Znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.
2. Znakiem towarowym, w rozumieniu ust. 1, może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.
3. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) znakach towarowych – rozumie się przez to także znaki usługowe;
2) towarach – rozumie się przez to w szczególności wyroby przemysłowe, rzemieślnicze, płody rolne oraz produkty naturalne, zwłaszcza wody, minerały, surowce, a także, z zastrzeżeniem art. 174 ust. 3, usługi;
3) znakach towarowych podrobionych – rozumie się przez to użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych dla towarów objętych prawem ochronnym;
4) znakach wcześniejszych – rozumie się przez to znaki zgłoszone lub zarejestrowane z wcześniejszą datą.
Art. 155.
1. Prawo ochronne na znak towarowy nie rozciąga się na działania dotyczące towarów ze znakiem, polegające w szczególności na ich oferowaniu do sprzedaży lub dalszym wprowadzaniu do obrotu towarów oznaczonych tym znakiem, jeżeli towary te zostały uprzednio wprowadzone do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez uprawnionego lub za jego zgodą.
…[2. Oferowanie lub dalszy obrót towarami oznaczonymi cudzym znakiem towarowym, w przypadku, o którym mowa w ust. 1, może odbywać się pod warunkiem, że towary te nie podlegały obróbce lub przeróbce, chyba że uprawniony z rejestracji znaku towarowego wyrazi na to zgodę.]
2. Nie stanowi również naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy import oraz inne działania, o których mowa w ust. 1, dotyczące towarów oznaczonych tym znakiem towarowym, jeżeli towary te zostały uprzednio wprowadzone do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego przez uprawnionego lub za jego zgodą (nowe brzmienie ust. 2 w art. 155 wchodzi w życie z dniem uzyskania przez RP członkostwa w UE (DzU 2002 r. nr 108, poz. 945).
Art. 296.
1. Osoba, której prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać zaniechania naruszania i usunięcia jego skutków oraz wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a także naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Przepis art. 287 ust. 2 stosuje się odpowiednio.
2. Naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy polega na bezprawnym używaniu w obrocie gospodarczym:
1) znaku identycznego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do identycznych towarów;
2) znaku identycznego lub podobnego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do towarów identycznych lub podobnych, jeżeli zachodzi ryzyko wprowadzenia odbiorców w błąd, które obejmuje w szczególności ryzyko skojarzenia znaku ze znakiem towarowym zarejestrowanym;
3) znaku identycznego lub podobnego do renomowanego znaku towarowego, zarejestrowanego w odniesieniu do jakichkolwiek towarów, jeżeli takie używanie może przynieść używającemu nienależną korzyść lub być szkodliwe dla odróżniającego charakteru bądź renomy znaku wcześniejszego.
3. Z roszczeniami, o których mowa w ust. 1, można wystąpić również przeciwko osobie, która tylko wprowadza do obrotu oznaczone już znakiem towary, jeżeli nie pochodzą one od uprawnionego, bądź osoby, która miała jego zezwolenie na używanie znaku.