Z Kazimierzem Kęsem, prezesem Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze, rozmawia Rafał Marek

W lipcu minęło 12 lat od uzyskania osobowości prawnej przez WFOŚiGW w Gorzowie Wlkp. oraz Zielonej Górze, których kontynuatorem jest WFOŚiGW w Zielonej Górze. Jak Pan ocenia ten okres działalności Funduszu?
W Polsce od 16 lat funkcjonuje sprawny i przemyślany system finansowego wspierania działań proekologicznych, oparty na przychodach od podmiotów zanieczyszczających środowisko (opłaty i kary). Jego główną cechą jest wielokrotne wykorzystywanie tych samych pieniędzy na wspieranie inwestycji i innych działań, bowiem podstawową formą wydatkowania środków są preferencyjnie oprocentowane, częściowo umarzalne pożyczki. Od ponad 12 lat w systemie tym umiejscowione są regionalne fundusze. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze jest jednym z 16 elementów tego systemu.
Od 1999 r., po reformie administracyjnej kraju, na terenie województwa lubuskiego funkcjonuje jeden Fundusz z siedzibą w Zielonej Górze. Obsługuje on 83 gminy i 12 powiatów oraz cały szereg instytucji związanych z wojewodą i marszałkiem. Klientami Funduszu są również liczne pozarządowe organizacje i działający na terenie województwa przedsiębiorcy.
Dzięki posiadanej samodzielności (osobowość prawna) Rada Nadzorcza Funduszu może, w porozumieniu z lokalnymi władzami, dostosować kryteria i zasady udzielania pomocy do lokalnych potrzeb i specyfiki regionu. To powoduje, że fundusze postrzegane są jako jedne z podstawowych źródeł realizacji polityki ekologicznej regionów i dzięki temu uzyskały wysoką ocenę lokalnych władz. Dobitnie świadczą o tym protesty samorządów przy kolejnych próbach likwidacji funduszy lub pozbawienia ich osobowości prawnej i podporządkowania centrali w Warszawie na wzór Narodowego Funduszu Zdrowia.
Na 2005 r. zaplanowaliśmy udzielenie pomocy na kwotę ponad 30 mln zł, z czego ponad 7 mln to pomoc w formie dotacji. Obecnie dysponujemy środkami finansowymi w wysokości ponad 75 mln zł.
Lubuski Fundusz jest jednym z mniejszych w kraju – coroczne wpływy z opłat i kar od dawna utrzymują się na poziomie ok. 10 mln zł.
W bieżącej działalności bardzo dużą wagę przywiązujemy do wywiązywania się naszych klientów z obowiązku wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska. Podmioty nie wnoszące na bieżąco tych opłat nie mogą korzystać z pomocy Funduszu.

Remont wałów przeciwpowodziowych Deszczno

Turystyka to jeden z głównych kierunków rozwoju zapisanych w „Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego”. Priorytetem musi być więc ochrona środowiska. Tym większa rola i odpowiedzialność WFOŚiGW, który finansuje wydatki w tym zakresie. Jakie główne zadania stoją przed Wami?
Z uwagi na specyfikę regionu – spora część to tereny turystyczne – coraz większego znaczenia nabiera rekultywacja zdegradowanych zbiorników wodnych. Spora część mieszkańców żyje z turystów, inni zamierzają podjąć działalność w tej dziedzinie. Lata beztroskiej działalności gospodarczej człowieka spowodowały pogorszenie się jakości wód i ucieczkę turystów w inne regiony kraju. Poligonem doświadczalnym w tym zakresie będą prace związane z rekultywacją Jeziora Sława, prowadzone wspólnie przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu oraz prof. Ryszarda Wiśniewskiego z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Ogromną wagę przywiązujemy również do działalności edukacyjnej. Wyrobienie u mieszkańców nawyków ekologicznego zachowania to tańszy niż inwestycje, a równie skuteczny sposób na zrównoważony rozwój. Coraz większą uwagę powinniśmy zwracać na poszukiwanie rozwiązań, jak poprawiać poziom życia naszych mieszkańców, ograniczając do minimum skutki tych działań dla środowiska.
Lubuskie charakteryzuje się znakomitymi warunkami przyrodniczymi, najwyższym w kraju współczynnikiem lesistości (48%), względnie czystym środowiskiem i wysokimi walorami krajobrazowymi. Cenne przyrodniczo obszary na terenie województwa objęte są ochroną. W województwie jest kilkadziesiąt rezerwatów, kilka Parków Krajobrazowych, liczne pomniki przyrody i użytki ekologiczne. Znajduje się tu Park Narodowy „Ujście Warty” oraz zachodnia część Drawskiego Parku Narodowego. Ponadto znaczną część województwa zajmują obszary chronionego krajobrazu. Istnieje tu jeden z siedmiu w kraju Leśny Kompleks Promocyjny, obejmujący cały teren Nadleśnictwa Lubsko. Dlatego też ważne jest podejmowanie działań ochraniających zasoby przyrodnicze. Jako Fundusz realizujemy to poprzez zaliczanie do priorytetów naszej działalności, a co za tym idzie, finansowanie zadań z tym związanych. Od wielu lat do beneficjentów naszej pomocy w tym obszarze (i to przede wszystkim w formie dotacji) należą m.in. Lasy Państwowe, Park Narodowy „Ujście Warty”, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego oraz Liga Ochrony Przyrody. Działania te będziemy kontynuować, ponieważ zdajemy sobie sprawę z priorytetowego znaczenia zasobów przyrodniczych dla naszego regionu.

Oczyszczalnia ścieków w Żaganiu

A jak było dotychczas? Czy główne kierunki wydatkowania środków były podobne?
Od połowy lat 90. jednym z istotnych zadań Funduszu było wspieranie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych z udziałem przedakcesyjnych środków Unii Europejskiej. Z uwagi na specyficzne przygraniczne położenie województwa alokacja środków była duża, a w związku z tym spore zapotrzebowanie na udziały własne podmiotów realizujących inwestycje. Do 2000 r. większość dużych ośrodków miejskich i część gmin wybudowała niezbędne oczyszczalnie ścieków i część kanalizacji. Powstały również zakłady gospodarki odpadami i nowoczesne składowiska odpadów.
Doświadczenia z tego okresu procentują dziś. Województwo lubuskie należy do krajowej czołówki w wykorzystaniu środków akcesyjnych Unii Europejskiej.
Do końca 2004 r. lubuski Fundusz udzielił dofinansowania w formie pożyczek i dotacji na realizację 1385 zadań na ogólną kwotę ponad 188 mln zł. Spośród nich w formie pożyczek Fundusz wspierał realizację 581 zadań, udzielając dofinansowania w wysokości 131 mln zł. Natomiast pomoc finansową w wysokości 57 mln zł, polegającą na przyznaniu dotacji, uzyskały 804 zadania realizowane na obszarze naszego województwa. Pożyczkami dofinansowywano głównie zadania inwestycyjne w podstawowych komponentach ochrony środowiska, takich jak ochrona wód, atmosfery i ziemi, a w dotacjach większość środków przeznaczona była na zadania z zakresu gospodarki wodnej, edukacji ekologicznej oraz nadzwyczajnych zagrożeń.
Łączne dofinansowanie w głównych komponentach wyniosło: ochrona wód – 111 mln zł, ochrona atmosfery – 38 mln zł oraz ochrona ziemi – 14 mln zł. Podstawowym partnerem Funduszu były i są jednostki samorządu terytorialnego, w tym przede wszystkim gminy.

Zakład segregacji odpadów w Raculi k. Zielonej Góry

Czy WFOŚiGW określił priorytety dla inwestycji dofinansowywanych z funduszy Unii Europejskiej?
Zgodnie z polityką ekologiczną państwa zadania realizowane z udziałem środków unijnych i przyczyniające się do wypełnienia zobowiązań naszego kraju w dziedzinie ekologii mają bezwzględne pierwszeństwo w dostępie do środków wojewódzkiego funduszu. Dla wytypowanych do realizacji dużych projektów współfinansowanych z Funduszu Spójności w strategii działania Funduszu na lata 2004-2008 tworzymy rezerwę środków na zabezpieczenie udziału własnego gmin. Wraz z Bankiem Ochrony Środowiska przygotowujemy również system umów konsorcjalnych oraz systemy dopłat do oprocentowania kredytów. Ta typowa dźwignia finansowa pozwoli nam zabezpieczyć pieniądze na udziały własne nie tylko samorządów realizujących inwestycje wspierane ze środków UE, ale również przedsiębiorców. Dla podmiotów realizujących inwestycje współfinansowane ze środków UE Rada Nadzorcza Funduszu przyjęła regulacje pozwalające udzielać dodatkowych pożyczek pomostowych na bieżące regulowanie należności – dla tych inwestycji łączna pomoc Funduszu może wynosić nawet 100% kosztów kwalifikowanych.
Wysoka ocena sprawności i merytorycznego przygotowania wojewódzkich funduszy była powodem wpisania ich w krajowy system przygotowania i oceny wniosków z zakresu ochrony środowiska do Funduszu Spójności. Decyzja ta spowodowała, że wbrew opiniom pesymistów Polsce nie grozi brak dobrych, właściwie przygotowanych wniosków, a jest to jeden z trudniejszych programów pomocowych, decyzje o dofinansowaniu projektów zapadają bowiem w Komisji Europejskiej. W województwie lubuskim w grudniu 2004 r. taką decyzję otrzymał projekt gospodarki wodno-ściekowej Zielonej Góry. W bieżącym roku do Komisji Europejskiej na pewno trafi podobny projekt Świebodzina oraz, po uzupełnieniu, projekty Nowej Soli i Łużyckiego Związku Gmin. Łączna wartość projektów do Funduszu Spójności, nad którymi pracujemy, to prawie 1 mld zł.

Z których już zakończonych inwestycji (wspieranych przez WFOŚiGW) jest Pan najbardziej dumny?
Do największych inwestycji realizowanych przy pomocy Funduszu należały te wynikające z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, gdzie najistotniejsze jest rozwiązywanie problemów gospodarki ściekowej w dużych aglomeracjach. To te ścieki stanowią o jakości naszych wód powierzchniowych, stąd do najważniejszych zaliczyłbym oczyszczalnie ścieków w Zielonej Górze, Gorzowie, Nowej Soli, Międzyrzeczu, Strzelcach Krajeńskich, Żarach i Żaganiu. Bardzo cieszą również inwestycje w małych miejscowościach, tam bowiem oddanie do użytku oczyszczalni to często skok cywilizacyjny, a mieszkańcy bardziej niż w dużym mieście związani z przyrodą od razu dostrzegają wpływ inwestycji na otoczenie.
Bardzo ważne były również inwestycje związane z gospodarką odpadami w Zielonej Górze, Gorzowie czy wreszcie znany w całym kraju, wielokrotnie nagradzany Zakład Gospodarki Odpadami Celowego Związku Gmin CZG-12 w Długoszynie.
W 2003 r. rolnictwo województwa lubuskiego dotknęła klęska suszy. Z tego względu, aby pomóc gminom w podejmowaniu decyzji o umorzeniu należności podatkowych dla najbardziej poszkodowanych, uruchomiliśmy specjalny program dotacyjny.
Zainteresowane gminy uzyskały dotacje na określone zadania ekologiczne w wysokości pokrywającej umorzone podatki.

Od kilku lat w WFOŚiGW funkcjonuje system zarządzania jakością, zgodny z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2000. Na czym polega stosowana na co dzień w Funduszu polityka jakości?
System ten został wdrożony w 2001 r. Było to pierwsze wdrożenie ISO w funduszach w kraju. Uzyskanie certyfikatu stanowiło potwierdzenie, iż zarządzanie powierzonymi Funduszowi środkami odbywa się pod stałym nadzorem, wg ściśle określonych procedur, zapewniających skuteczne spełnianie ustalonych wymagań jakościowych. Przeprowadzony w tym roku przez przedstawiciela niemieckiej jednostki certyfikującej RW TÜV Essen audyt w pełni potwierdził spełnianie wszelkich wymogów stawianych jednostkom posiadającym certyfikat. W praktyce system ten pozwala nam stale doskonalić jakość naszej pracy i traktujemy go jako niezbędny element zarządzania środkami Unii Europejskiej.
Równocześnie dysponujemy rozbudowanymi narzędziami ułatwiającymi pracę i gwarantującymi wysoką jej skuteczność (systemy informatyczne, rozbudowane serwisy internetowe). To w powiązaniu z kadrą o bogatym doświadczeniu zawodowym jest gwarantem realizacji w przyszłości zadań stojących przed Funduszem tak, ażeby poprzez poprawę środowiska naturalnego podnosić standardy życia w regionie.