W Amsterdamie skończono budowę dużej i wysoko sprawnej spalarni w 2008 r., czyli na krótko przed kryzysem ekonomicznym. W Harlingen nowa instalacja powstała w 2011 r. 

W UE oraz w Holandii

Spalanie w Europie odgrywa coraz ważniejszą rolę w gospodarce odpadami. W latach 1997- 2008 liczba oraz przepustowość spalarni wzrosła  odpowiednio o 57% i 51%. Kraje posiadające duży udział termicznego przekształcania odpadów są w zasadzie zlokalizowane w północno-zachodniej części Europy. Na rysunku 1 przedstawiono sytuację spalarni w Europie w 2011 r. oraz ilość spalonych odpadów. Należy zaznaczyć, że kraje, w których udział termicznego przekształcania jest duży, charakteryzują się jednocześnie wysokim poziomem selektywnego zbierania i recyklingu odpadów komunalnych, tak jak Niemcy, Holandia czy Szwecja. Inwestycje w spalarnie odpadów są zasadne tylko przy zakładanej o dużej przepustowości. W efekcie, spalarnie znajdują się w dużych aglomeracjach lub w gęsto zaludnionych regionach. Jednak przepustowość może być zróżnicowana pomiędzy instalacjami. Dla przykładu, w Warszawie spalarnia spala rocznie ok. 40 tys. Mg, natomiast spalarnia Rijnmond ma wydajność roczną na poziomie 1,3 mln Mg. Średnie krajowe ilości odpadów poddawanych termicznemu przekształcaniu w pojedynczym zakładzie pokazano na rysunku 2. Największe spalarnie znajdują się w Holandii, jednym z najgęściej zaludnionych krajów na świecie. W takiej sytuacji wytwarzanie odpadów ma charakter bardzo skoncentrowany, a małe odległości powodują wzrost konkurencji między spalarniami. W związku z tym koszty transportu odpadów nie mają większego znaczenia, więc miasta nieposiadające własnej spalarni wybierają najniższą ofertę opłaty na bramie. Wynika to również z braku ograniczeń transportu odpadów zmieszanych wewnątrz kraju. Z tego względu warto planować większe spalarnie, które będą charakteryzować się mniejszymi jednostkowymi kosztami inwestycyjnymi. Należy podkreślić, że przed 2009 r. podaż odpadów była większa niż popyt. Jednak z powodu kryzysu gospodarczego w połowie 2009 r. sytuacja rynkowa spalarni wyraźnie się zmieniła się. Efektem tego było wstrzymanie modernizacji spalarni AVR Rotterdam oraz decyzja o zaprzestaniu budowy nowych instalacji. W rezultacie, w latach następnych łączna roczna wydajność spalarni w Holandii nie powinna przekraczać 7,4 mln Mg. W wyniku nadwyżki przepustowości holenderskich spalarni cena na bramie za przyjęcie odpadów do termicznego przekształcania jest relatywnie niska. Należy dodać, że w 2013 r. 13% spalonych odpadów w Holandii pochodziło z zagranicy, przede wszystkim z Wielkiej Brytanii. Przed 2008 r. ceny za przyjęcie odpadów do spalarni rosły, a po 2008 r. malały. Średnia cena przyjęcia do spalarni w 2006 r. wynosiła 97 euro/ Mg, w 2008 r. osiągnęła wartość maksymalną 103 euro/Mg, a w 2013 r. zmalała do 92 euro/ Mg. Należy zaznaczyć, że w latach 2000-2013 inflacja wyniosła łącznie 32%. Jednak spalarnie  mają często długoterminowe kontrakty z gminami i innymi dostawcami odpadów. Z tego powodu część zakładów termicznego unieszkodliwiania odpadów nie odnotowuje cen spadkowych. W Amsterdamie w 2008 r. rozpoczęła swoją działalność nowa, wysoko sprawna spalarnia. Ceny spalania w 2008 r. w Holandii były na wysokim poziomie. W tym okresie spalarnia w Amsterdamie zawarła dodatkowe kontrakty na przetwarzanie ponad 0,5 mln Mg odpadów, dlatego średnia cena spalania odpadów w amsterdamskiej spalarni wzrosła. Jednak mimo to ceny spalania w niej należą do jednych z najniższych w kraju. Z kolei, spalarnia Omrin w Harlingen rozpoczęła działalność w 2011 r. Warto podkreślić, że ceny zagospodarowania odpadów przed 2011 r. były cenami dla instalacji mechaniczno-biologicznego przetwarzania (MBP), do której Omrin wywoziło wcześniej zebrane odpady komunalne.

Spalarnie w Amsterdamie i w Harlingen

W Amsterdamie firma AEB eksploatuje dwie instalacje w jednej lokalizacji, które razem stanowią największą spalarnię na świecie. Pierwsza instalacja, AfvalEnergieCentrale, działa od 1993 r. z przepustowością 850 000 Mg/ rok. Druga, HoogRendementCentrale, powstała w 2008 r. i odznacza się z przepustowością 550 000 Mg/rok10. Jest to spalarnia dwuliniowa, ze sprawnością elektryczną wynoszącą ponad 30%. Oprócz energii elektrycznej, dostarcza  jeszcze pewną ilość ciepła do miasta. Firma AEB jest zaangażowana w zwiększenie możliwości odzysku pozostałości po spaleniu. Obecnie mniej niż 1% masy odpadów wejściowych podlega składowaniu. Odpady komunalne z Amsterdamu stanowią tylko część odpadów przetwarzanych w tej instalacji. Większość odpadów pochodzi z okolicznych gmin oraz od innych firm zbierających. Wsad do instalacji AEC, czyli jej obciążenie, w efekcie jest wyższe. Niestety, obciążenie nowszej instalacji HRC wynosi ok. 70 ? 80%. Szacuje się, że na holenderskim rynku odpadów palnych brakuje ok. 1 mln Mg wsadu. W związku z tym możliwości uzupełnienia tej nadwyżki przepustowości przez firmę AEC są ograniczone. W efekcie AEB importuje odpady z Anglii. W Harlingen powstała w 2011 r. spalarnia Omrin, zlokalizowana w porcie przemysłowym i dostarczająca energię w formie pary wodnej do instalacji kogeneracyjnej oraz do zakładu produkcji soli. Omrin jest związkiem gmin zajmującym się zagospodarowaniem odpadów komunalnych. Spalarnia w Harlingen ma największą sprawność ze wszystkich spalarni holenderskich. Komin spalarni ma wysokość 44 m i nie jest wyższy od innych części budynków spalarni. Emitowanie spaliny o temperaturze ponad 130°C z wąskiego komina sprawia, że jego wysokość efektywna wynosi ok. 105 m. Z powodu ograniczenia produkcji soli Omrin zamierza zbudować drugą instalację kogeneracyjną, dzięki czemu zwiększy się zdolność produkcyjna energii elektrycznej. Pomimo braku odpadów na rynku, Ormin chce powiększyć przepustowość, na którą ma pozwolenie, z 228 000 do 280 000 Mg/rok. Dlatego też podpisał umowę z gminami usytuowanymi na południu kraju. Oprócz regularnego monitoringu emisji w otoczeniu spalarni, Uniwersytet w Wageningen prowadził tzw. biomonitoring. W szeregu punktów kontrolnych w okolicach spalarni badano potencjalne skutki emisji związków kadmu, rtęci, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, dioksyn i fluorków. Analizy wykazały brak obciążenia otoczenia tymi związkami. 

Akceptacja przez społeczeństwo

Według De Waarta i Van Berlo, AEB planował i konstruował HoogRendementCentrale w Amsterdamie bez żadnego protestu z strony społeczeństwa lokalnego oraz organizacji  pozarządowych. Natomiast w Harlingen powstał Stichting Afvaloven Nee ? Stowarzyszenie ?NIE dla pieca na odpady?, które jest zaangażowane w działania przeciwko spalarni Omrin. Argumenty stowarzyszenia są następujące: – samorządy lokalne powinny skoncentrować się na zapobieganiu wytwarzaniu odpadów, a nie ich spalaniu, – w Holandii łączna przepustowość spalarni jest większa niż sumaryczna ilość wytwarzanych odpadów palnych, – komin jest za niski, spaliny rozprzestrzeniają się na niższym poziomie, zagrażając w ten  sposób zdrowiu mieszkańców, – zakład produkcji soli i spalarnia działają w symbiozie, ponieważ produkcja soli powoduje osiadanie gruntu, co stanowi źródło obaw mieszkańców. Zwalczanie spalarni przyczyni się w tym kontekście do utrudnienia działalności zakładu produkcji soli. Stowarzyszenie chce doprowadzić do zamknięcia spalarni, wykorzystując różne środki i możliwości. Średnio raz w miesiącu publikowane są informacje przeciwko spalarni. Przykład danych, które nie mają racjonalnego uzasadnienia, to stwierdzenie, że spalarnia miała zmniejszyć emisję CO2 w zakładzie produkcji soli, ale w sumie emisja jest teraz większa. Sprawność spalarni rzeczywiście jest niższa niż sprawność ciepłowni gazowej. Jednak dostawami pary można zastąpić paliwa kopalne, a w przypadku składowania wartość energetyczna odpadów nie zostałaby wykorzystana. W dodatku część wygenerowanego w spalarni CO2 pochodzi ze źródeł odnawialnych. Oprócz Stowarzyszenia są jeszcze inne podmioty, które nie mają zaufania do spalarni. Lokalna partia polityczna Frisse Wind Harlingen zleciła badania, które ukazały, że jajka od kur z wolnego wybiegu w pobliżu spalarni wykazują zwiększoną zawartość dioksyn. Na podstawie dalszych zleconych przez gminę badań stwierdzono jednak, że spalarnia nie jest źródłem skażenia. Skąd te różnice w akceptacji społecznej? Ceny przyjęcia odpadów do spalarni Omrin wyraźnie zmalały w ostatnich latach. Mieszkańcy zwracają uwagę na wysokość rachunków za odbiór i zagospodarowanie odpadów. Opłaty zawierają również inne koszty oraz nie zawsze pokrywają całkowite koszty systemu gospodarki odpadami. Paradoksalnie w okresie budowy spalarni w Amsterdamie w 2008 r. opłaty za odbiór i zagospodarowanie odpadów wrosły, natomiast w okresie budowy spalarni w Harlingen zmalały. W związku z tym aspekty finansowe można wykluczyć. W Amsterdamie termiczne przekształcanie było znaną technologią. Już od 1919 r. istniała spalarnia w Amsterdamie, a nowa instalacja powstała w tej samej lokalizacji. W rezultacie amsterdamczycy wiedzą, że można spalać odpady bez negatywnych konsekwencji dla zdrowia. Dla Harlingen spalanie odpadów jest nową  technologią, a ludzie tradycyjnie kojarzą ją z nieaktualnymi zagrożeniami, powodowanymi przez spaliny procesowe.

Podsumowanie

W Holandii od kilku lat występuje nadwyżka przepustowości spalarni. Dwie z ostatnio wybudowanych spalarni były diametralnie różnie oceniane przez mieszkańców. W Amsterdamie prawie nie ma protestów ze strony społeczeństwa lokalnego oraz organizacji pozarządowych, podczas gdy w Harlingen istnieje bardzo wyraźny ruch przeciwko spalarni, mimo że opłaty odpadowe dzięki jej budowie zmalały. Czynniki, które mogą mieć decydujący wpływ na akceptację spalarni, to: – otwarte informowanie o błędach, – unikanie zbyt ścisłej współpracy operatora i instytucji wydającej pozwolenie oraz kontrolującej jej prawidłowe funkcjonowanie, przede wszystkim w przypadku operatora publicznego, – odległość spalarni od mieszkańców, – doświadczenie mieszkańców w zakresie technologii spalania odpadów, – uzasadnienie realizacji inwestycji.

Źródła

1. CEWEP: Heating and lighting the way to a sustainablefuture. Brussels 2010.

2. Eurostat: Municipal waste by type of treatment; 5.6.3Municipal waste incinerated (kg per capita). 2010. Internet:www.epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table& init=1&plugin=1&language=en&pcode=tsien130

3. CEWEP: Heating and lighting from waste. Brussels 2014.

4. Rijkswaterstaat Afvalverwerking in Nederland: gegevens 2012. Werkgroep Afvalregistratie 2013.

5. EAB Meerjaren Visie 2020: Duurzaam Perspectief. Afval Energie Bedrijf Amsterdam. Amsterdam 2010.

6. Van Gansewinkel J.: 2009. 2e huid 2e leven. Afval bestaat niet. Eindhoven 2010.

7. Agentschap NL Afvalverwerking in Nederland: gegevens 2009 Werkgroep Afvalregistratie, Utrecht 2010.

8. Rijkswaterstaat, Afvalverwerking in Nederland: gegevens 2012/Werkgroep Afvalregistratie. Utrecht 2013. 2013. ? Utrecht: Rijkswaterstaat Leefomgeving 2013.

9. De Waart A., van Berlo M.: A Fourth Generation WTE Facility Designed for Energy and Materials Recovery: The Amsterdam AEB Waste-Fired Power Plant. Proceedings of NAWTEC16 16th Annual North American Waste-to- -Energy Conference. Philadelphia, Pennsylvania 2008.

10. Afval Energie Bedrijf Amsterdam ? AEBMeerjaren Visie 2020: Duurzaam Perspectief 2010.

11. Omrin. Factsheet Reststoffenenergiecentrale.

12. Afvalsturing Friesland NV Jaarverslag 2013. Afvalsturing Friesland NV 2014.

13. Stichting Afvaloven Nee Internet: www.afvalovennee.net.

14. Van de Sant T.: Miljoenensof bij afvalenergiecentrale Amsterdam. Technisch Weekblad 2008.

Jan den Boer, Arkadiusz Dyjakon, Instytut Inżynierii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Emilia den Boer, Zakład Technologii Odpadów i Remediacji Gruntów, Politechnika Wrocławska