EMAS: system ekozarządzania i audytu

 

Ten dobrowolny w zastosowaniu instrument gwarantuje firmie możliwość legitymowania się posiadaniem najbardziej wiarygodnego, formalnego systemu zarządzania środowiskowego.

Mimo zróżnicowanego pomiędzy podmiotami stopnia znaczenia zagadnień ochrony środowiska w codziennym funkcjonowaniu firmy, wdrożenie EMAS zawsze będzie stanowiło uzupełnienie jej systemu zarządzania. Ponadto, jeżeli firma działa na rynkach, które przywiązują wagę do proekologicznego nastawienia do działalności, stosowanie kompleksowego podejścia do zagadnień środowiskowych zapewnia przewagę nad konkurencją, zwiększa wiarygodność w oczach klientów i otoczenia.

Posiadanie EMAS jest również czytelnym sygnałem dla partnerów, którzy oczekują działań praktyk prośrodowiskowych u swoich kontrahentów.

 

Koncepcja systemu EMAS jest głęboko osadzona w ramach działań Wspólnoty dotyczących ochrony środowiska. Już u podstaw wprowadzenia systemu znalazły się założenia V Programu działań w zakresie środowiska naturalnego (DzU C 138 z 17 maja 1993 r.), identyfikujące potrzebę ujednolicenia kontroli zanieczyszczeń oraz konieczność zwiększenia odpowiedzialności przedsiębiorstw w zakresie ochrony środowiska. Wzmocnione to zostało zapisami obowiązującego do 2012 r. VI Programu działań w zakresie środowiska naturalnego (DzU L 242 z 10 września 2002 r.), określającymi dobrowolne zobowiązania podejmowane przez przedsiębiorców jako strategiczne podejście do osiągnięcia celów środowiskowych.

 

Warty zaakcentowania jest fakt, iż w dniu przyjęcia uchwały w sprawie V Programu działań w zakresie środowiska naturalnego podpisany był już Traktat o UE, który w art. 2 stanowił, że do działań Wspólnoty należy popieranie zrównoważonego rozwoju w całej Unii. Kwestia powszechności przywoływania idei zrównoważonego rozwoju w strategiach i uregulowaniach wspólnotowych jest zagadnieniem bardzo obszernym. Mając jednak na uwadze system EMAS, należy wspomnieć o dwóch bardzo istotnych dokumentach unijnych: odnowionej strategii zrównoważonego rozwoju UE (10917/06 z 26 czerwca 2006 r.) oraz komunikacie Komisji dotyczącym planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej [KOM(2008) 397 z 16 lipca 2008 r.].

W obu dokumentach jednym ze zidentyfikowanych priorytetowych wyzwań, przed którym stoi UE, jest zapewnianie wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego, poprawa jego jakości oraz propagowanie zrównoważonej konsumpcji i produkcji, tak by oddzielić wzrost gospodarczy i społeczny od degradacji środowiska i konsumpcji surowców. Wśród instrumentów temu służących wymienia się m.in. system EMAS. Uznano, że system ten pomaga organizacjom zmniejszać wpływ na środowisko poprzez optymalizowanie ich procesów produkcyjnych oraz bardziej wydajne wykorzystywanie zasobów.

Mając powyższe na uwadze, Komisja Europejska oraz państwa członkowskie, zgodnie z zapisami rozporządzenia EMAS (WE nr 1221/2009), mają za zadanie rozważyć, w jaki sposób uwzględnić rejestrację w EMAS przy opracowywaniu lub zmianie istniejących przepisów.

W świetle tych zobowiązań w polskim prawodawstwie pojawiły się zapisy przywołujące system EMAS w trzech obszarach tematycznych: gospodarce odpadami, zamówieniach publicznych oraz funduszach unijnych.

 

Zgodnie z zapisami ustawy o odpadach, minister środowiska opracowuje Krajowy plan gospodarki odpadami (KPGO), aby osiągnąć cele założone w Polityce ekologicznej państwa. Obecnie obowiązujący KPGO (uchwała nr 217 Rady Ministrów z 24 grudnia 2010 r., MP nr 101, poz. 1183) wśród przyjętych kierunków działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów i kształtowania systemu gospodarki odpadami wymienia promowanie zarządzania środowiskowego. Powinno znaleźć to swoje odzwierciedlenie w wojewódzkich, powiatowych i gminnych planach gospodarki odpadami.

Jeżeli chodzi o konkretne zapisy w ustawach, art. 20 Ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach zwalnia z obowiązku uiszczenia opłaty rejestrowej przedsiębiorstwo chcące wprowadzać baterie i akumulatory, jeżeli potwierdzi dobrowolny udział w systemie ekozarządzania i audytu (EMAS).

Zielone zamówienia (ZZP) oznaczają politykę, w ramach której podmioty publiczne włączają kryteria i/lub wymagania środowiskowe do procedur udzielania zamówień publicznych. Skala zjawiska (na zamówienia publiczne wydatkowanych jest ok. 16% PKB Unii Europejskiej) uwidacznia potencjał zielonych zamówień publicznych jako narzędzia rynkowego, mogącego wpłynąć pozytywnie na rozwój proekologicznej produkcji towarów oraz świadomych postaw konsumenckich, przyczyniając się do ochrony środowiska oraz promowania zrównoważonego rozwoju.

KE dostrzega ten potencjał i podejmuje szereg inicjatyw, w tym legislacyjnych, służących propagowaniu ZZP nie tylko wśród podmiotów publicznych. Organizacje chcące w swojej polityce zamówień uwzględnić kwestie środowiskowe, mają możliwość skorzystania z publikacji KE prezentujących przykładowe rekomendacje dotyczące sposobu uwzględnienia kwestii środowiskowych w kolejnych fazach procedury udzielania zamówień: opisu przedmiotu zamówienia, kwalifikacji wykonawców, kryteriów udzielenia zamówienia, warunków realizacji zamówienia (polecane strony: www.uzp.gov.pl zakładka Zielone zamówienia publiczne, www.zielonezamowienia.gov.pl).

Krajowe prawodawstwo w zakresie zamówień publicznych jest zharmonizowane z regulacjami unijnymi. Ustawa z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (pzp) dopuszcza, zgodnie z art. 24, wykluczenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wykonawców, którzy zostali prawomocnie skazani za przestępstwo przeciwko środowisku. Ponadto podczas oceny zdolności kandydatów do realizacji zamówienia można określać wysokie standardy środowiskowe w ramach specyfikacji technicznych bądź warunków realizacji zamówienia.

Jeżeli chodzi bezpośrednio o system EMAS, przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 25 ust. 2 ustawy pzp przewidują, że dla potwierdzenia, że oferowane dostawy, usługi lub roboty budowlane odpowiadają wymaganiom określonym przez zamawiającego, może on żądać m.in.:

„zaświadczenia niezależnego podmiotu zajmującego się poświadczaniem zgodności działań wykonawcy z europejskimi normami zarządzania środowiskiem, jeżeli zamawiający wskazują środki zarządzania środowiskiem, które wykonawca będzie stosował podczas realizacji zamówienia na roboty budowlane lub usługi, odwołując się do systemu zarządzania środowiskiem i audytu (EMAS) lub norm zarządzania środowiskiem opartych na europejskich lub międzynarodowych normach poświadczonych przez podmioty działające zgodnie z prawem Unii Europejskiej, europejskimi lub międzynarodowymi normami dotyczącymi certyfikacji”.

 

Kwestią najbliższych dwóch lat będzie nadanie kształtu polskim regulacjom implementującym Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola) (DzU UE L 334/17 z 17.12.2010). Zapis art. 23, mówiący o kontrolach środowiskowych, daje krajom członkowskim możliwość stworzenia potencjalnej zachęty dla organizacji, które posiadają instalacje podlegające zapisom wspomnianej regulacji. Ustęp 4 tego artykułu wskazuje, iż systematyczna ocena zagrożenia dla środowiska opiera się na co najmniej […] kryterium: c) uczestnictwie operatora w systemie ekozarządzania i audytu w Unii (EMAS) zgodnie rozporządzeniem (WE) nr 1221/2009.

 

Strona Komisji Europejskiej (http://ec.europa.eu/environment/emas/index_en.htm) dostarcza informacji o systemie EMAS i zarejestrowanych organizacjach, w tym dane statystyczne. Na koniec pierwszego kwartału 2011 r. zarejestrowanych było 4659 organizacji. Te z branży odzysku surowców zajmują czwartą pozycję w zestawieniu branż wg kodu PKD. Wpisanie na stronie www.emas-register.eu/search.php?view=base w miejsce rekordu „NACE code ver 2.0” liczby 38 bądź 39 („Działalność związana ze zbieraniem, przetwarzaniem i unieszkodliwianiem odpadów, odzysk surowców”, „Działalność związana z rekultywacją i pozostałe usługi związane z gospodarką odpadami”), pozwala na zidentyfikowanie tego typu organizacji w całej Europie.

Jako przykład można wskazać przedsiębiorstwo Shields Environmental z Wielkiej Brytanii, a z polskiego „podwórka” organizację: Eko Cykl Organizacja Odzysku, Międzygminne Przedsiębiorstwo Gospodarki Odpadami i Energetyki Odnawialnej MASTER, KOBA Organizacja Odzysku.

Przegląd deklaracji środowiskowych organizacji zarejestrowanych w EMAS stanowi doskonałe źródło inspiracji dla podmiotów, które pragną zidentyfikować potencjalne obszary doskonalenia w dziedzinie ochrony środowiska.

W przypadku organizacji odzysku takimi obszarami są m.in. działalność w zakresie organizowania procesów odzysku i recyklingu czy w obszarze edukacji ekologicznej społeczeństwa. Rozporządzenie (WE) 1221/2009 zobowiązuje organizacje do wykazywania ciągłego doskonalenia efektów środowiskowych. Porównanie wskaźników efektywności środowiskowej za poszczególne lata (np. Eko Cykl proponuje wskaźnik efektywności działań edukacyjnych jako iloraz liczby odbiorców programów edukacji ekologicznej z roku bieżącego w stosunku do roku poprzedzającego okres sprawozdawczy), umożliwia graficzną prezentację efektów działań prośrodowiskowych. Dzięki temu możliwa jest nie tylko weryfikacja prawidłowego funkcjonowania systemu EMAS, ale również porównanie się z najlepszymi.

Ciekawe podejście do kwestii zwiększania efektów środowiskowych odnoszących się do świadomości ekologicznej społeczeństwa prezentuje organizacja Austria Glass Recycling (AGR). Otrzymała ona w 2009 r. nagrodę Komisji Europejskiej European EMAS Award, a jest to wyróżnienie najbardziej prestiżowe i pożądane w dziedzinie zarządzania środowiskowego, przyznawane od 2005 r. najprężniejszym w tym obszarze przedsiębiorstwom oraz władzom lokalnym zarejestrowanym w systemie EMAS.

AGR współpracuje z szeregiem gmin, prywatnych i gminnych punktów zbiórki odpadów, instytutami naukowymi oraz przemysłem obróbki szkła. Organizuje coroczne warsztaty dla przedstawicieli interesariuszy, aby zapewnić właściwy stopień efektywności środowiskowej swoich dostawców. Ponadto stosuje kryteria środowiskowe przy organizacji imprez.

Organizacja Shields Environmental specjalizuje się w powtórnym użyciu sprzętu telekomunikacyjnego. Współpracuje z jednym ze światowych liderów rynku telefonii komórkowej, oferując kompleksowe rozwiązania z zakresu zarządzania cyklem życia produktów. W 2010 r. organizacja poddała recyklingowi lub skierowała do powtórnego użycia 98% otrzymanych materiałów.

 

Jakie wsparcie można uzyskać, dołączając do grona organizacji zarejestrowanych w EMAS?

Priorytet IV Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko nakierowany jest na ograniczanie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego. W ramach działania 4.1 „Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego” przedsiębiorstwa mogą wnioskować o refundację (50%) kosztów wdrożenia systemów zarządzania środowiskowego objętych certyfikacją (EMAS, ISO 14001) oraz wdrażania certyfikowanych ekoznaków. Wydatki kwalifikowane obejmują koszty przeprowadzenia niezbędnych badań, szkoleń i audytów, doradztwa w zakresie SZŚ, uzyskania certyfikatu/dokonania rejestracji organizacji. Maksymalna wartość dofinansowania wynosi 400 tys. zł. W ramach działania 4.1 ogłoszono już cztery rundy aplikacyjne. Obecnie trwa ocena wniosków rundy nr 4. Organizacja konkursu nr 5 jest uzależniona od dostępnych środków pozostałych po konkursie nr 4. Szczegółowe informacje znajdują się na stronie http://pois.nfosigw.gov.pl.

 

 

 

 

Małgorzata Wybacz, główny specjalista, pełnomocnik ds. zarządzania środowiskowego, Departament Instrumentów Środowiskowych, Ministerstwo Środowiska, Warszawa