Firmy typu ESCO (ang. Energy Service Companies) oferują usługi energetyczne, poprawiające efektywność energetyczną klienta i partycypują w korzyściach wynikających ze zmniejszenia kosztów zużycia energii. Jakie są wady i zalety tego systemu? Co przedsiębiorca może dzięki niemu zyskać?
Polska gospodarka jest blisko trzy razy bardziej energochłonna niż gospodarki rozwiniętych krajów Unii Europejskiej. W 2007 r. energochłonność w Polsce wynosiła 426 toe/mln euro, natomiast średnia europejska – 172 toe/mln euro. Ponadto proporcja ta od tego czasu niewiele się zmieniła.Według Hanny Trojanowskiej, podsekretarz stanu w Ministerstwie Gospodarki, ceny energii elektrycznej do 2030 r. wzrosną do 380 zł/MWh (z poziomu 195 zł/MWh w 2009 r.), a więc o ok. 43% (w stosunku do 2008 r.) zwiększy się zapotrzebowanie na energię elektryczną, zaś jej produkcja wzrośnie o ok. 38%. Dodatkowo zużycie energii pierwotnej w Polsce, odniesione do liczebności populacji, jest niemal o 40% niższe niż w krajach „starej 15”.
 
Specyfika inwestycji
W przypadku klasycznego przedsięwzięcia inwestycyjnego mamy do czynienia z nakładami służącymi finansowaniu określonego projektu, który z kolei generuje określone przepływy pieniężne. W dużym uproszczeniu sens ekonomiczny przedsięwzięcia wynika z nadwyżki przychodów generowanych w wyniku jego realizacji nad poniesionymi nakładami. Nawet w przypadku inwestycji kilku partnerów nie ma problemu z podziałem korzyści, gdyż na ogół są one dzielone pro rata, zależnie od udziału w ponoszonych nakładach.
W przypadku inwestycji zwiększających efektywność energetyczną zależność ta nie jest tak bezpośrednia, gdyż przedsięwzięcia takie nie generują przepływów pieniężnych, lecz powodują obniżkę kosztów. O ile w przypadku przedsiębiorstwa, które dokonuje tego typu inwestycji na swoim majątku nie stanowi to większego problemu, o tyle istnieje problem znalezienia formuły podziału korzyści uzasadniającej jej sens ekonomiczny dla partnera zewnętrznego. Taką formułą jest koncepcja ESCO.
 
Koncepcja ESCO
ESCO (ang. Energy Saving Company lub Energy Services Company), to formuła, wg której wyspecjalizowana firma dostarcza usługę energetyczną, poprawiającą efektywność energetyczną klienta (na ogół oznacza to zmniejszenie kosztów zużycia energii) i partycypuje w korzyściach wynikających ze zmniejszenia kosztów zużycia energii (rys. 1). Firma ESCO zapewnia kompleksową usługę energetyczną, czyli przeprowadza badanie możliwości poprawy efektywności energetycznej w formie kompleksowego audytu energetycznego, zawierającego analizy techniczne i ekonomiczne planowanych przedsięwzięć, opracowuje stosowną dokumentację niezbędną do realizacji przedsięwzięć, zależnie od przyjętej formuły (formuła poddziału oszczędności lub gwarantowanych oszczędności) sama finansuje przedsięwzięcie lub aranżuje finansowanie w imieniu klienta, a także nadzoruje realizację przedsięwzięcia, jego eksploatację oraz prowadzi monitoring wyników (rys. 2).

Etapy realizacji usługi
Usługa ESCO zawsze jest dostosowywana do specyfiki przedsiębiorstwa, posiadanych przez nie zasobów, kwalifikacji kadry, dostępu do źródeł finansowania itp. 
Niemniej, niezależnie od istniejących warunków można wymienić pięć stałych, kluczowych elementów przedsięwzięcia.
Pierwszym z nich jest audyt wstępny, czyli procedura wstępnej oceny możliwości realizacji inwestycji związanych z poprawą efektywności energetycznej w przedsiębiorstwie. Sprowadza się on do ograniczonego wywiadu z personelem zajmującym się eksploatacją, analizy rachunków za energię i naocznej oceny stanu urządzeń oraz miejsc powstawania strat energii. Raport z audytu zawiera opis środków, których zastosowanie poprawi efektywność energetyczną, wstępny szacunek nakładów i oszczędności oraz okres zwrotu. Zakres informacji zawarty w raporcie nie jest wystarczający do podjęcia decyzji inwestycyjnej, ale pozwala na określenie priorytetów i konieczności wykonania dalszych analiz.
Umowa o poprawę efektywności energetycznej z firmą ESCO może być podpisywana na podstawie ustaleń z audytu wstępnego. Po przeprowadzeniu audytu szczegółowego podlega ona weryfikacji. Umowa zawiera wskaźniki opłacalności wymagane dla realizacji inwestycji (okres zwrotu, NPV), specyfikacje techniczne, harmonogram realizacji, zakres zobowiązań klienta i ESCO, wynagrodzenie ESCO i formułę jego naliczania, a także warunki zakończenia umowy.
W ramach audytu szczegółowego dokonuje się pogłębionej analizy obszarów zdefiniowanych w audycie wstępnym. W celu oceny efektywności stosowanych taryf analizowane są rachunki za zużycie energii za okres minimum ostatnich 36 miesięcy. Wykonywane są też dodatkowe pomiary uzupełniające dane (znajdujące się w posiadaniu przedsiębiorstwa) i przeprowadza się pogłębione wywiady z personelem, zajmującym się eksploatacją. Rezultatem audytu jest zdefiniowanie środków poprawiających efektywność energetyczną, dostosowanych do parametrów przedsiębiorstwa. Szczególną uwagę poświęca się nie tylko zrozumieniu działania istniejących systemów odbioru energii, ale również czynnikom wpływającym na wahania obciążenia. Po przeprowadzeniu audytu szczegółowego inwestor zyskuje wystarczającą pewność osiągnięcia zakładanych parametrów, co pozwala również na wyliczenie wskaźników efektywności inwestycji (NPV, IRR, okres zwrotu) przy zakładanej strukturze finansowania.
ESCO nadzoruje realizacje poszczególnych etapów inwestycji, m.in. wybór dostawców i wykonawców, roboty, a także odbiór. Ponadto jest odpowiedzialne za prawidłową eksploatację i pomiary niezbędne do rozliczeń.
 
Bariery rozwoju firm ESCO w Polsce
Mimo że firmy działające wg formuły ESCO, ze względu na bezpośrednie powiązanie osiągniętego efektu energetycznego z wynagrodzeniem, wydają się jednym z najbardziej efektywnych narzędzi do poprawy efektywności energetycznej, to ich rozwój w Polsce jest mocno ograniczony. Dziwi to o tyle, że w krajach o podobnych warunkach ekonomicznych i gospodarczych (Węgry, Słowacja, Chorwacja) firmy ESCO radzą sobie stosunkowo dobrze. Może to wynikać z szeregu barier legislacyjnych i regulacyjnych, stosunkowo łatwych do usunięcia, a w znacznym stopniu utrudniających rozwój firm ESCO i zniechęcających przedsiębiorstwa do realizacji przedsięwzięć wg tej formuły. Aby to zmienić, konieczne jest m.in. wprowadzenie zmian w prawie podatkowym i rachunkowym, uwzględniających specyfikę umów o efekt energetyczny – szczególnie w zakresie rozpoznawania zobowiązań i praw do odpisów amortyzacyjnych, a także zachęt dla instytucji finansowych, mobilizujących do zaoferowania produktów, dostosowanych do potrzeb przedsiębiorstw świadczących usługi ESCO (faktoring, system poręczeń). Ponadto ważne jest wprowadzenie zmian w ustawie o finansach publicznych, która obecnie traktuje zobowiązania z tytułu świadczenia usług ESCO jako obciążenie przy obliczeniach zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego, prawie budżetowym (jasno należy określić, kto jest właścicielem efektu energetycznego) oraz prawie o zamówieniach publicznych i pomocy finansowanej z funduszy unijnych.
Nie bez znaczenia są też pewne bariery w samych przedsiębiorstwach, które być może są nawet trudniejsze do przełamania. Jednak wydaje się, że rosnące ceny energii i konieczność poszukiwania dodatkowych elementów zwiększenia konkurencyjności, a taką jest poprawa efektywności energetycznej, wymuszą wzrost świadomości energetycznej i chęć przełamywania barier. Typowe bariery wewnętrzne to: brak wiedzy i świadomości dotyczącej możliwości poprawy efektywności energetycznej (bariera informacyjna), brak wiedzy na temat rozwiązań technologicznych poprawiających efektywność energetyczną (bariera technologiczna), brak środków na realizację inwestycji proefektywnościowych i brak wiedzy na temat sposobów ich pozyskania (bariera finansowa), a także niechęć do aktywnego działania i stosowania nowych rozwiązań oraz dzielenia się korzyściami wygenerowanymi przez projekt (bariera zachowań ludzkich).
 
Korzyści
Podstawową korzyścią z realizacji przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną w formule ESCO, z punktu widzenia przedsiębiorstwa, jest podział ryzyka niepowodzenia inwestycji z firmą ESCO. Zależnie od przyjętej formuły, przedsiębiorstwo niczym nie ryzykuje, a firma ESCO ponosi pełne ryzyko finansowe i operacyjne (formuła podziału oszczędności) lub przedsiębiorstwo bierze na siebie ryzyko finansowe, a firma ESCO operacyjne (formuła gwarantowanych oszczędności). Ponadto realizacja inwestycji w formule ESCO jest neutralna dla budżetu przedsiębiorstwa – spłata inwestycji następuje z wygenerowanych oszczędności, przedsiębiorstwo otrzymuje kompleksową usługę przygotowania projektu, realizacji i eksploatacji, a gospodarką energetyczną w zakresie zrealizowanego projektu zajmuje się wyspecjalizowana firma. Ważne jest też to, że formuła wynagrodzenia oparta na rzeczywistych oszczędnościach wymusza efektywne zarządzanie gospodarką energetyczną oraz dotrzymanie odpowiednich standardów jakościowych i ilościowych. Po zakończeniu umowy przedsiębiorstwo może w pełni korzystać z efektu obniżenia kosztów zużycia energii.
Szacuje się, że wprowadzenie rozwiązań poprawiających efektywność energetyczną mogłoby przynieść w skali kraju zmniejszenie zapotrzebowania na moc rzędu 6 GW. Dla porównania elektrownia w Bełchatowie, największa w kraju, charakteryzuje się mocą zainstalowaną na poziomie ok. 5,3 GW. Oznacza to, że poprawa efektywności energetycznej, czyli zmniejszanie i racjonalizacja jej zużycia, jest najprostszym sposobem radzenia sobie z problemami energetycznymi i klimatycznymi. Co ważne, rozwiązanie to może być wdrożone praktycznie natychmiast, podczas gdy uzyskanie pierwszych efektów energetycznych od momentu podjęcia decyzji o inwestycji w przypadku klasycznych elektrowni węglowych to 5-8 lat, a dla elektrowni jądrowych – 12-15 lat.
W związku z tym powinny zostać podjęte wszelkie działania zarówno na szczeblu krajowym, jak i w przedsiębiorstwach w celu stworzenia systemu zachęt do realizacji inwestycji w formule ESCO, które są jednym z najbardziej efektywnych narzędzi do poprawy efektywności energetycznej.
 
Krzysztof Grzywacz, dyrektor zarządzający, AESCO