Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego

Według zapewnień polskiego rządu wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych (OZE), w porównaniu z innymi rodzajami energii będzie w Polsce rosło najszybciej. Założony w „Polityce energetycznej Polski do 2030 roku” udział OZE oznacza znaczny wzrost jej użycia w porównaniu z obecnym stanem. Jednocześnie eksperci oszacowali rynek inwestycyjny związany z energetyką odnawialną na kwotę ponad 60 mld zł, i to tylko w ramach nakładów do 2020 r. (do tego roku Polska musi osiągnąć 15% udział energii ze źródeł odnawialnych w finalnym zużyciu energii).

 

Realizacja celów i zadań z zakresu ochrony środowiska w latach 2009-2016 (tab. 1, 2) implikuje ze strony rządu egzekwowanie wymogów ekologicznych, w celu wzmacniania popytu na ochronę środowiska oraz ułatwiania absorpcji unijnych funduszy. Nieosiągnięcie celów może spowodować, że nie zostaną zrealizowane zobowiązania akcesyjne, następować będzie obniżenie poziomu życia w Polsce i ograniczenie możliwości funkcjonowania polskich przedsiębiorców na wspólnym rynku.

 

Tab. 1. Struktura nakładów na ochronę środowiska na lata 2009-2012 ze względu na źródło ich pochodzenia¹

 

* środki w ramach pomocy Unii Europejskiej oraz środki z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Instrumentu Szwajcarskiego oraz innej pomocy bilateralnej

Tab. 2. Struktura nakładów na ochronę środowiska na lata 2013-2016 ze względu na źródło ich pochodzenia¹

* środki w ramach pomocy Unii Europejskiej oraz środki z Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, Instrumentu Szwajcarskiego oraz innej pomocy bilateralnej

 

 

W najbliższych latach inwestorzy instytucjonalni oraz przedsiębiorcy, a nawet osoby fizyczne, będą mogli skorzystać z licznych instrumentów wsparcia publicznego. Będą to zarówno programy współfinansowane środkami zagranicznymi, jak i operujące środkami krajowymi. Łączna kwota dostępnego bezpośredniego wsparcia projektów OZE w postaci dotacji oraz preferencyjnych pożyczek i dopłat do kredytów przekroczy 12 mld zł.

Tab. 3. Fundusze Unii Europejskiej i środki krajowe w mld euro

 

 

Źródło: MRR, 2006

 

Fundusze unijne na lata 2007-2015 (tab. 3) oferują szerokie możliwości finansowania projektów OZE.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ), 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), ale i wspólnotowe programy ramowe dają wiele zróżnicowanych możliwości wsparcia. Szczególna rola, spośród 22 instytucji publicznych zaangażowanych w procesy inwestycyjne na polu proekologicznym, przypada oczywiście Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Aktualne formy finansowania przedstawia rysunek 1.

Nakłady inwestycyjne służące ochronie środowiska w Polsce w latach 2004-2006 wyniosły ponad 18 mld zł Od kilku lat wyraźnie wzrastała rola kredytu bankowego oraz środków unijnych. W 2004 r. środki funduszy stanowiły ¼ wszystkich źródeł finansowania i były na drugim miejscu po środkach własnych inwestorów (48%). Kredyty krajowe, w tym bankowe, wyniosły wtedy 8,2% ogółu środków zaangażowanych na omawianym polu. W 2006 r. udział środków funduszy ekologicznych spadł do 17%, zaś kredytów bankowych wzrósł do 11%. Jeśli chodzi o strukturę podmiotów inwestujących w latach 2004-2006 r. w przedsięwzięcia proekologiczne, dominują przedsiębiorcy i jednostki samorządu terytorialnego. W 2006 r. ponad 50% (tj. ok. 3,3 mld zł) inwestycji proekologicznych w Polsce zrealizowali przedsiębiorcy. Wśród projektów inwestycyjnych wdrażano także „unijne”, spośród których ponad 50% było współfinansowanych komercyjnym kredytem bankowym.

Do zewnętrznego finansowania projektów proekologicznych w Polsce można zaliczyć: dotacje krajowe i unijne, kredyty i pożyczki preferencyjne (z dopłatami do oprocentowania lub kapitału kredytu), kredyty i pożyczki komercyjne, obligacje komunalne i korporacyjne, oraz finansowanie w tzw. formule trzeciej strony i partnerstwie publiczno-prywatnym.

Istnieje wiele możliwości pozyskania finansowania zewnętrznego dla inwestycji OZE. Ponieważ żadna instytucja finansowa z reguły nie finansuje całości projektu, niezbędny będzie montaż finansowy, zawierający zazwyczaj kilka źródeł zewnętrznych. Kredytobiorca musi jednak zawsze pamiętać o wkładzie własnym i optymalnych dla obu stron zabezpieczeniach. Właściwe połączenie kilku źródeł finansowania OZE pozwala na zdobycie brakujących środków. Wsparcie zewnętrzne często przesądza o możliwości realizacji przedsięwzięcia.

 

Sytuacja na rynkach finansowych oraz spowolnienie gospodarcze z pewnością wpłynęły na zmianę warunków dostępu do finansowania także dla rynku OZE. Wzrost ceny pieniądza, zwiększenie wymagań ostrożnościowych, a tym samym i zmniejszenie dostępności kredytu to efekty zmian w otoczeniu polskich banków, do których muszą się one dostosować. Większość faktycznie zaostrzyła kryteria dostępu do kredytów, ale nie oznacza to przecież wycofania się z obsługi inwestycji OZE, tym bardziej że akurat ta grupa będzie w najbliższym czasie zasilona poważnymi środkami publicznymi. Banki podtrzymują podstawowe formy obsługi beneficjentów. Głównymi usługami oferowanymi kredytobiorcom będą więc instrumenty dłużne, rozliczeniowe i zabezpieczające.

 

Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie energetyki odnawialnej. Należy zauważyć, że banki komercyjne nawiązują także współpracę z innymi podmiotami angażującymi środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Ważne miejsce na rynku kredytów proekologicznych zajmują w szczególności Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Bank Rady Europy, zaś pośród instytucji krajowych – Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Ale nie tylko banki finansują rozwój energetyki odnawialnej. Także przedsiębiorstwa leasingowe uczestniczą w finansowaniu takich projektów (rys. 2). Dzięki dokonanym ubiegłorocznym zmianom przepisów w systemie absorpcji środków UE będzie można np. wydatki z tytułu leasingu jednorazowo zrefundować, a nie jak dotychczas jedynie w ratach, i to w ograniczonym czasie.

Innym cennym partnerem finansowym w projekcie OZE może być inwestor private equity/venture capital (pe/vc). Fundusz kapitałowy, jako wspólnik, weźmie na siebie część ryzyka inwestycji wspólnie z innymi właścicielami spółki. Ponadto, podczas gdy zadłużenie utrudnia zaciągnięcie dalszych kredytów, inwestycja venture capital wprost przeciwnie – poprawia relację zadłużenia do kapitałów własnych i zwiększa zdolność kredytową. Fundusze pe/vc mogą być cennym wsparciem w okresie spowolnienia.

 

Kryzys na rynkach finansowych oddziałuje nie tylko na instytucje finansowe. Oczywiste jest, że wielu przedsiębiorców, w tym inwestorów OZE, zaczyna już odnotowywać będące efektem wpływu sytuacji makroekonomicznej pogorszenie płynności i perspektyw rentowności. Potwierdzają to wyniki badań koniunktury przeprowadzone w I kwartale br. przez GUS. Zwiększa się liczba przedsiębiorców źle oceniających perspektywy w wyniku niepewności sytuacji gospodarczej i spadku popytu na rynku krajowym. Wpływa to także na wstrzymywanie się z nowymi inwestycjami i zmniejszenie popytu kredytowego. Znamiennym faktem jest to, że po raz pierwszy w historii cyklicznych badań NBP nt. sytuacji na polskim rynku kredytowym odnotowano spadek zapotrzebowania przedsiębiorców na finansowanie inwestycji jako podstawę spadku zapotrzebowania kredytowego w tej grupie kredytobiorców. Podobnie więc wiele projektów unijnych (jako projektów inwestycyjnych, opartych na realiach ekonomicznych), wykonalnych jeszcze pół roku temu, dziś – przy tak szybko zmieniających się warunkach rynkowych – może mieć problem z realizacją za rok czy dwa. Eksperci bankowi starają się zdiagnozować takie sytuacje, jeszcze zanim zaczną się poważne kłopoty i przedsiębiorca będzie musiał np. zwrócić dotację z odsetkami. Tym bardziej należy zachęcać inwestorów/beneficjentów do jak najwcześniejszego rozpoczęcia rozmów z bankiem w celu optymalnego przygotowania projektu i wspólnego rozważenia wszystkich możliwych scenariuszy, w tym awaryjnych.

Należy pamiętać, że kryzys jest dla jednych porażką, a dla innych – lepiej przygotowanych – szansą. To naturalna konsekwencja funkcjonowania w globalnej gospodarce, na czym w ostatnich latach również nasze firmy korzystały.Polscy beneficjenci w okresie ogólnego zmniejszenia płynności na rynkach finansowych, mając do dyspozycji znaczne środki zagraniczne, mogą wykorzystać ten atut do uzyskania realnych przewag konkurencyjnych na rynku unijnym.

W czasie, kiedy wszelkie prognozy ekonomiczne straciły ważność, sytuacja zmienia się dynamicznie, a rynek inwestycyjny pozostaje zdezorientowany – sukces zależy w dużym stopniu od posiadania aktualnej, kompletnej i dobrze ukierunkowanej informacji, w tym o dostępie do kapitału inwestycyjnego.

 Potrzebna jest wiedza na temat dostosowanych lub dostosowywanych właśnie do pakietów antyrecesyjnych wymogów poszczególnych podmiotów finansujących projekty OZE i programów publicznych.

Szczególnego znaczenia nabiera więc możliwość bezpośredniego kontaktu z instytucjami oferującymi wsparcie dla inwestorów OZE. Taką sposobnością będzie Międzynarodowy Kongres Energii Odnawialnej GREEN POWER 2009, w którym udział zapowiedzieli już przedstawiciele rządu, samorządów, instytucji finansowych oraz innych podmiotów wspierających inwestycje OZE. Finansowanie energetyki odnawialnej w dobie spowolnienia gospodarczego będzie tematem całodniowej konferencji, która jako element Kongresu odbędzie się drugiego dnia imprezy. Wszyscy uczestnicy procesu inwestycyjnego w ramach OZE będą mogli spotkać się w jednym miejscu, wymienić doświadczenia i opinie, ale przede wszystkim dowiedzieć się, co w związku z kryzysem zmieniło się i wkrótce zmieni w programach i polityce instytucji wspierających „zieloną energetykę”. Kongres wpisuje się także w debatę publiczną na temat Polityki Energetycznej Polski do 2030 r., w kontekście wyzwań europejskich i światowego kryzysu finansowego. Kongres wraz z Międzynarodowymi Targami Energii Odnawialnej odbędzie się w Poznaniu w 19-21 maja i będzie największą imprezą rynku OZE w Polsce w 2009 r.

 

Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej

Związek Banków Polskich

 

1 „Polityka ekologiczna państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”. Ministerstwo Środowiska. 17 grudnia 2008 r.