Polityka ochrony środowiska jest jedną z horyzontalnych polityk Unii Europejskiej (UE). Projekty realizowane przez przedsiębiorców z udziałem środków pochodzących z funduszy strukturalnych UE muszą być co najmniej neutralne pod względem wpływu na środowisko naturalne. Najlepiej jednak, gdy ich realizacja przyczynia się do poprawy jego stanu.


Fundusze dostępne w latach 2007-2013 otwierają szeroki wachlarz możliwości pozyskania unijnych środków na wdrożenie proekologicznych technologii w przemyśle krajowym.
Jednym z takich instrumentów jest Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), priorytet IV Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. 
Na realizację rozwiązań prośrodowiskowych przeznaczono tutaj kwotę 200 mln euro. Priorytet IV POIiŚ daje przedsiębiorcom szansę na dofinansowanie inwestycji związanych m.in. z racjonalizacją gospodarki odpadami, wdrażaniem najlepszych dostępnych technik (BAT), gospodarką wodno-ściekową, ochroną powietrza czy recyklingiem, w wysokości do 20 mln zł i maksymalnie 30% kosztów kwalifikowanych. Właśnie trwa drugi i oceniając go po dostępnej alokacji oraz zainteresowaniu w pierwszej rundzie – prawdopodobnie ostatni nabór wniosków. Aplikacje można składać do 20 lipca br. Jednakże uprawnieni do tego są jedynie ci przedsiębiorcy, którzy wcześniej złożyli tzw. fiszkę projektową i otrzymali z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, będącego instytucją wdrażającą, informację o kwalifikowalności projektu „co do zasady”. POIiŚ daje również możliwość współfinansowania projektów z zakresu rozwoju przemysłu produkującego urządzenia na potrzeby odnawialnych źródeł energii w ramach działania 10.3 Rozwój przemysłu dla odnawialnych źródeł energii. Minimalna wartość kosztów kwalifikowanych wynosi 20 mln zł. Instytucją wdrażającą jest Instytut Paliw i Energii Odnawialnej.


Wysoki potencjał innowacyjny
Istotnym instrumentem wsparcia działań na rzecz ochrony środowiska może być również Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (POIG). W swej strukturze zawiera on wiele rozwiązań dla przedsiębiorców działających w branżach prośrodowiskowych. Podstawowym narzędziem, które może posłużyć do otrzymania dotacji z UE jest działanie 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym. Instytucją wdrażającą jest Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP).
Pierwszy nabór wniosków, który miał miejsce w 2008 r., pokazał realne możliwości pozyskania unijnych środków dla przedsiębiorców z branż ekologicznych w ramach działania 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym. Podstawowe kryterium, które musi spełniać projekt, by móc ubiegać się o wsparcie, jest wdrożenie innowacyjnej technologii znanej i stosowanej na świecie krócej niż trzy lata. Efektem jej  powinno być powstanie nowego lub znacząco ulepszonego produktu. Te elementy różnią POIG oraz POIiŚ. Ponadto wartość projektu nie może wynieść mniej niż 8 mln zł. Są to jednak tylko kryteria dopuszczające, oceniane w systemie zerojedynkowym. Pozyskanie dofinansowania wymaga spełnienia szeregu dodatkowych wymogów. Te z kolei oceniane są w systemie punktowym, gdzie do zdobycia jest ich maksymalnie 100 (wybrane kryteria i ich wartość zostały przedstawione w tabeli 1). Doświadczenie pierwszego naboru w ramach działania 4.4 wskazuje że, realne szanse na pozyskanie dotacji unijnej mają jedynie wnioski najwyższej jakości. Dofinansowane w ubiegłym roku projekty uzyskały co najmniej 75 punktów. 
 
Tab. 1. Wybrane kryteria oceny merytorycznej fakultatywnej w działaniu 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym (zgodnie z punktacją dla drugiej rundy aplikacyjnej)
 
Wybrane kryteria punktowe
Maksymalna możliwa do uzyskania liczba punktów
Projekt zakłada zakup lub wdrożenie technologii znanej i stosowanej na świecie nie dłużej niż jeden rok bądź technologii, której stopień rozprzestrzenienia na świecie w danej branży nie przekracza 5%.
23
Technologia użyta w projekcie została lub zostanie objęta działaniami mającymi na celu ochronę praw własności przemysłowej i/lub produkt będący wynikiem inwestycji został lub zostanie objęty działaniami mającymi na celu ochronę praw własności przemysłowej.
12
Wnioskodawca posiada:
  • patent na wynalazek,
  • prawo: ochronne na wzór użytkowy lub z rejestracji wzoru przemysłowego badź z rejestracji topografii układów scalonych, jakie stosowane są w ramach inwestycji początkowej, oznaczającej inwestycje w aktywa materialne i niematerialne.
15
Projekt w znaczącym stopniu wykorzystuje elementy prowadzonych lub zakupionych przez przedsiębiorcę wyników prac B+R*.
14
Procentowy udział przychodów z tytułu eksportu produktu/ów wytworzonego/ych w wyniku realizacji inwestycji w całkowitych przychodach z tytułu sprzedaży tego/tych produktu/ów wyniesie powyżej 20%, 30 miesięcy po zakończeniu projektu.
5
W wyniku realizacji projektu nastąpi utworzenie własnego działu B+R lub nawiązanie trwałej współpracy z jednostką naukową w zakresie rozwoju produktu.
9
Projekt ma pozytywny wpływ na ochronę środowiska.
10
                          *B+R – badania i rozwój 

Zgodnie z obowiązującymi kryteriami wyboru przedsięwzięć do wsparcia finansowego, preferowane będą inwestycje o największym potencjale innowacyjnym. Zwłaszcza te polegające na wprowadzeniu technologii znanych na świecie przez okres krótszy niż jeden rok lub których stopień rozprzestrzenia na świecie w danej branży nie przekracza 5%. Spełnienie tej wytycznej umożliwia otrzymanie aż 23 punktów podczas oceny projektu.
Istotną zaletą działania 4.4 jest poziom wsparcia, udzielany w oparciu o tzw. mapę pomocy regionalnej (rys.). W poszczególnych województwach uzależniony jest on od ich rozwoju gospodarczego. Dotacja może zostać dodatkowo zwiększona o 10 punktów procentowych w przypadku średnich firm oraz o 20 dla małych- i mikroprzedsiębiorstw. Przykładowo mała firma inwestująca w województwie małopolskim może uzyskać wsparcie finansowe nawet do 70% kosztów kwalifikowanych inwestycji. Przy czym maksymalna wartość dofinansowania pojedynczego projektu może wynieść 40 mln zł.
 

Innowacja i ekologia
W ramach pierwszej rundy aplikacyjnej w 2008 r. jednym z przedsięwzięć, które otrzymało dofinansowanie w ramach POIG był projekt wdrożenia innowacyjnej linii technologicznej w zakładzie. Na wstępie wnioskodawca zweryfikował innowacyjność procesu produkcji. Zostały wykonane badania zarówno samych urządzeń wraz z linią technologiczną, jak i właściwości nowego produktu dla rynku docelowego. Następnie przeprowadzono analizę środowiskową, która wykazała, iż projekt jest gotowy do realizacji. Działania te są niezbędne, aby zakwalifikować przedsięwzięcie do właściwego programu operacyjnego oraz działania. Omawiany projekt wykazał wysoki potencjał innowacyjności i dlatego został zakwalifikowany do POIG, działania 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym.
Wnioskodawca to średniej wielkości przedsiębiorca z branży gospodarki odpadami. Inwestycja została zlokalizowana na terenie województwa śląskiego. Dzięki temu wsparcie ze środków UE wyniosło 50% kosztów kwalifikowanych. Było to 40% zgodnie z mapą pomocy regionalnej, plus 10% za status średniego przedsiębiorcy. Projekt miał na celu wdrożenie innowacyjnej technologii. Zakupiono linię technologiczną, którą zaprojektowano oraz wykonano na specjalnie zamówienie wnioskującego. Nowy sposób wykorzystania środków trwałych oraz dodanie urządzeń nowoczesnej generacji spowodowały, iż sam proces technologiczny jest innowacyjny i nie stosowany na świecie dłużej niż jeden rok. Dowodem na to jest opinia, którą wystawiła jednostka naukowa w rozumieniu art. 2, pkt 9 z wyłączeniem lit. g Ustawy, z 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki (DzU nr 238, poz. 2390 z późn. zm.) prowadząca w sposób ciągły badania naukowe lub prace rozwojowe, która posiada wieloletnie doświadczenie oraz zatrudnia wysoko wykwalifikowaną kadrę pracowniczą.
Innowacyjna technologia polega na zestalaniu nieorganicznych odpadów poprzemysłowych. Unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych oraz innych niż niebezpieczne następuje w procesie cementacji. W jego trakcie składniki wchodzą w reakcję z dodatkami wiążącymi, tworząc trwałe związki chemiczne, wiązane spoiwem hydraulicznym. Opracowane przez wnioskującego receptury pozwolą na wykorzystanie odpadów niebezpiecznych i innych oraz wyeliminują ich składowanie w nieprzetworzonej postaci w środowisku kopalni.
Wynikiem wprowadzenia innowacyjnej technologii jest wytwarzanie znacząco ulepszonego produktu, charakteryzującego się dużo lepszymi parametrami fizykochemicznymi, takimi jak: ścieralność, porowatość, przepuszczalność wody i wiązanie metali ciężkich. Badanie właściwości fizycznych i ocena przydatności oraz badania chemiczne i radiometryczne były wcześniej przeprowadzone przez jednostkę badawczo-rozwojową podporządkowaną Ministerstwu Gospodarki. Ponadto wynikiem realizacji projektu będzie rozpoczęcie przez przedsiębiorcę procedury patentowej. Wnioskujący posiada również możliwość wykorzystania praw własności przemysłowej na jeden z procesów niezbędnych do wdrożenia innowacyjnej technologii i produkcji znacząco ulepszonego produktu. Z uwagi na fakt, iż projekt jest z grupy prośrodowiskowej wykazano jego znaczący efekt ekologiczny, którym jest unieszkodliwienie ponad 100 tys. ton odpadów przemysłowych, z czego znaczną większość stanowić będą niebezpieczne.
Kolejnym ważnym elementem przedsięwzięcia, zwiększającym jego szanse w procesie oceny wniosków, była dotychczasowa działalność wnioskodawcy, zgodna z politykami horyzontalnymi Unii Europejskiej. Przedmiotowy projekt ma pozytywny wpływ na politykę zrównoważonego rozwoju oraz równości szans. Przedsiębiorstwo realizuje działania respektujące standardy w zakresie ochrony środowiska poprzez wdrożone ISO 14001. Ponadto firma realizuje politykę równych szans w zakresie zatrudnienia. Te działania to równy udział w zatrudnieniu kobiet i mężczyzn, osób niepełnosprawnych czy po 50. roku życia, a także dostęp do podnoszenia kwalifikacji zawodowych, dzięki szkoleniom dla wszystkich pracowników.
Wszystkie te elementy, łącznie z aspektem stworzenia nowych miejsc pracy specjalnie dla przedmiotowego projektu, były podstawą do tego, aby inwestycja znalazła się na bardzo wysokim miejscu listy projektów rekomendowanych do wsparcia w ramach działania 4.4. W tym momencie przedsięwzięcie jest w fazie rozliczenia.
Mocnymi stronami opisywanego projektu były: działalność ekologiczna, wdrożenie innowacyjnej technologii, jak również wprowadzenie na rynek znacząco ulepszonego produktu. Innymi aspektami, które wyróżniają pozytywnie przedsięwzięcie, jest przeprowadzenie badań nad nową metodą zestalania odpadów oraz parametrami fizykochemicznymi produktu, ale też opatentowanie nowoautorskiego sposobu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, która wykazuje wysoką innowacyjność.
W tabeli 2 przedstawiono wymierną korzyść dla przedsiębiorcy, jaką miało wykorzystanie działania 4.4 POIG w celu dofinansowania projektu.
 
Tab. 2. Porównanie korzyści wsparcia finansowego projektu z POIG i POIiŚ
 

Budowa zakładu gospodarki odpadami
Instrument wsparcia
Działanie 4.4 POIG
Działanie 4.6 POIiŚ
Wartość kosztów kwalifikowanych projektu
12 000 000
12 000 000
Poziom dofinansowania
50%
30%
Wartość dofinansowania
6 000 000
3 600 000

Przewaga z „B+R”
Innym interesującym projektem, który otrzymał dofinansowanie z POIG jest „Budowa nowego zakładu recyklingu opon”. Sama nazwa sugeruje, iż projekt kwalifikuje się do dofinansowania w zakresie działania 4.6 Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie unieszkodliwiania i recyklingu odpadów innych niż komunalne Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W ramach niego można uzyskać dotację w wysokości 30% kosztów kwalifikowanych. Jednakże dokładna analiza zakresu projektu, którego wnioskującym był średni przedsiębiorca, realizujący inwestycje w województwie podkarpackim, wykazała, iż może on ubiegać się o wsparcie w ramach działania 4.4 Nowe inwestycje o wysokim potencjale innowacyjnym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. W tym ujęciu maksymalny poziom dofinansowania wynosi 60% kosztów, gdzie 50% wynika z mapy pomocy regionalnej, a dodatkowe 10% za statusu średniego przedsiębiorcy. Technologia stanowiąca główną oś projektu była autorskim rozwiązaniem producenta, powstałym w wyniku przeprowadzonych przez niego prac badawczo-rozwojowych. Rozwiązanie to było na tyle nowatorskie, iż producent zamierzał objąć je ochroną patentową. Uwiarygodnieniem innowacyjności technologii jest opinia niezależnej jednostki naukowej (np. uczelnie wyższe lub centra badawczo-rozwojowe), która stanowiła załącznik do wniosku o dofinansowanie. W dokumencie tym potwierdzono, iż rozwiązanie jest znane i stosowane na świecie krócej niż jeden rok, a w wyniku jego zastosowania powstaną nowe produkty. Tak potwierdzona innowacyjność pozwoliła nie tylko na spełnienie kryteriów podstawowych, ale również na zdobycie maksymalnej ilości punktów w tym obszarze. Dodatkowo przedsiębiorca zakupił wyniki prac badawczo-rozwojowych od instytutu naukowego zajmującego się przeróbką gumy. Zostało także podpisane wstępne porozumienie o nawiązaniu współpracy w zakresie dalszego rozwijania innowacyjnych technologii przeróbki opon.
Opisane wyżej elementy świadczyły o innowacyjności technologii w skali świata. W celu zwiększenia szans w procesie oceny wniosków, przedsiębiorca założył, iż nowo powstała hala, w której umieszczona miała być linia technologiczna, będzie częściowo zasilana energią pochodzącą z baterii ogniw słonecznych. Podobne rozwiązanie tyle że w postaci kolektorów słonecznych, zastosowano do podgrzewania wody wykorzystywanej w celach socjalnych. Dodatkowo hala została zaprojektowana tak, aby zminimalizować bariery architektoniczne w dostępie do stanowisk pracy.
Kolejnym elementem decydującym o powodzeniu projektu było przedstawienie przez wnioskującego promesy kredytowej, opiewającej na ponad 30% kosztów kwalifikowanych i dołączenie jej do wniosku. To stanowiło potwierdzenie, iż inwestycja będzie dochodowa, a przedsiębiorca posiada środki finansowe do jego zrealizowania.
Tak przygotowany projekt, spełnił wszystkie wymagania formalne i merytoryczne obligatoryjne, a także większość kryteriów merytorycznych fakultatywnych i dlatego znalazł się wysoko na liście rankingowej.
Aspektami przemawiającymi za opisywanym przedsięwzięciem było zastosowanie innowacyjnej technologii, znanej i stosowanej w skali świata poniżej jednego roku oraz powstanie w wyniku jego realizacji zasadniczo zmienionych produktów. Bardzo wartościowy element stanowi ponadto zakup wyników prac B+R, jak również nawiązanie trwałej współpracy z jednostką tego typu. Wymierną korzyścią dla przedsiębiorcy, jaka wynika z wykorzystania działania 4.4 POIG w celu dofinansowania projektu przedstawia tabela 3.
 
Tab. 3. Wymierna korzyść przedsiębiorcy z otrzymania wsparcia na projekt w ramach POIG (w porównaniu z POIiŚ)
 

Budowa zakładu recyklingu opon
Instrument wsparcia
Działanie 4.4 POIG
Działanie 4.6 POIiŚ
Wartość kosztów kwalifikowanych projektu
36 000 000
36 000 000
Poziom dofinansowania
60%
30%
Wartość dofinansowania
21 600 000
10 800 000

Otrzymać dotację
Ubieganie się o wsparcie finansowe ze środków unijnych jest procesem na tyle skomplikowanym, że prace nad projektem powinno się rozpocząć już kilka miesięcy przed planowanym ogłoszeniem konkursów. Tylko odpowiednio wczesne rozpoczęcie przygotowań dokumentacji aplikacyjnej, która powinna być najwyższej jakości, zwiększa szanse na pozyskanie dotacji.
W pierwszej kolejności warto dokonać szczegółowej preselekcji planowanych inwestycji z punktu widzenia kryteriów wyboru. To pozwoli skupić prace jedynie na tych, które mają realne szanse na pozyskanie dofinansowania. Prawidłowo dokonana analiza umożliwi również  dokonanie odpowiedniego doboru źródeł wsparcia finansowego z punktu widzenia optymalizacji korzyści dla inwestora.
Zarówno przygotowanie dokumentacji aplikacyjnej, jak i przeprowadzenie skutecznego rozliczania projektu oznacza dla beneficjenta konieczność zaangażowania co najmniej kilkuosobowego zespołu. W związku z tym, zanim zostanie podjęta decyzja o rozpoczęciu prac nad wnioskiem, warto się zastanowić czy posiadane zasoby ludzkie są wystarczające. Czasem, ze względu na ograniczenia czasowe i ludzkie lepszym rozwiązaniem jest współpraca z firmą profesjonalnie zajmującą się doradztwem dotacyjnym. Niezwykle ważne jest wyznaczenie koordynatora projektu, który zarządza pracą z perspektywy przygotowania dokumentacji aplikacyjnej. Szybki przepływ informacji, kompletność i rzetelność otrzymywanych dokumentów mogą okazać się kluczowe dla powodzenia całego procesu. Nawet najmniejsze opóźnienie może uniemożliwić złożenie wniosku.

Ewelina Grabowska, konsultant PNO Consultants
Tomasz Zima, konsultant PNO Consultants