Finansowanie zieleni ze środków UE
Inwestycje w tereny publiczne, w tym związane z zielenią, można sfinansować, aplikując w ramach unijnych projektów. Inwestycje mogą dotyczyć zarówno tworzenia nowych miejsc, jak i odnowy już istniejących.
Rząd polski planując zagospodarowanie funduszy strukturalnych przyjął zasadę, że w ramach ogólnopolskich programów mogą być realizowane projekty o minimalnej wartości 5 mln euro, a w niektórych wypadkach ich wartość minimalna może wynieść 1 mln euro. Wyjątek stanowią projekty realizowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, w którym ustalono, że maksymalna łączna wartość pomocy dla jednej miejscowości może wynieść 500 tys. złotych w okresie realizacji Programu, niezależnie od ilości realizowanych projektów.
Spośród programów operacyjnych najwięcej możliwości wspierania projektów obejmujących tereny zieleni dają regionalne programy operacyjne, które wkrótce powinny zostać przesłane do uzgodnienia z Komisją Europejską. Oprócz tego są to – Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” i Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Niestety, żadne dokumenty krajowe nie zostały jeszcze zatwierdzone przez Komisję Europejską. Brak jest również wytycznych do programów za przygotowanie, których odpowiedzialne są Instytucje Wdrażające. Wyjątek stanowi województwo śląskie, w którym Urząd Marszałkowski, będący Instytucją Wdrażającą dla regionalnego programu operacyjnego, przygotował już projekt wytycznych oraz harmonogram ogłaszania konkursów. Jest to fakt godny uwagi i pochwały, ponieważ beneficjenci znając terminy naborów wniosków oraz szczegółowe wymogi, mogą z pełną wiedzą przystąpić do przygotowywania projektów.
Projekty zakładające inwestycje w tereny zieleni są możliwe do realizacji głównie w ramach priorytetów, których celem jest rozwój kultury, turystyki, rekreacji oraz w niektórych województwach w ramach priorytetów związanych z odnową obszarów miejskich. Tego typu działania przewidziane są do realizacji w Programie Operacyjnym „Infrastruktura i Środowisko”, Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 oraz regionalne programy operacyjne.
Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”
Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” umożliwia realizację projektów na całym obszarze Polski. Priorytet 12 – Dziedzictwo kulturowe zakłada zwiększenie wykorzystania potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu światowym i europejskim dla podniesienia atrakcyjności Polski. W ramach tego Priorytetu przewiduje się realizację działania 12.1 – Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Zakłada ono realizację projektów związanych m.in. z rewitalizacją, rewaloryzacją, konserwacją, renowacją oraz zachowaniem i modernizacją, a także adaptacją na cele kulturalne zabytkowych obiektów i zespołów obiektów wraz z ich otoczeniem. Ponadto w ramach działania 12.1 finansowane jest również przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji przedsięwzięcia. Alokacja środków finansowych na działanie 12.1 wynosi 140 mln euro. Beneficjentami uprawnionymi do składania projektów są jednostki samorządu terytorialnego, kościelne osoby prawne oraz instytucje kultury – samorządowe, państwowe oraz współprowadzone z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego. Ponadto są nimi uczelnie publiczne, archiwa państwowe, Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni oraz organizacje pozarządowe ze sfery kultury działające, w interesie publicznym.
Generalnie w ramach niniejszego działania mogą być realizowane duże projekty o minimalnej wartości 5 mln euro, natomiast maksymalny poziom dofinansowania może osiągnąć aż 85% wydatków kwalifikowanych projektu. Jednak od tej zasady istnieją pewne odstępstwa. Przykładowo dla projektów dotyczących państwowych instytucji kultury oraz współprowadzonych z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego – minimalna wartość projektów może wynieść 1 mln euro.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
Drugim programem o zasięgu ogólnopolskim, umożliwiającym realizację projektów związanych z zielenią, jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W ramach tego programu mogą być realizowane projekty we wsiach oraz w małych miastach do 5 tys. mieszkańców. Działanie osi 3 – Odnowa i rozwój wsi ma stworzyć warunki rozwoju społeczno-ekonomicznego obszarów wiejskich oraz przyczynić się do aktywizacji ludności poprzez realizację projektów związanych z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego wsi. Na realizację Działania przewidziano kwotę 443 mln euro. Przewiduje ono do realizacji projekty związane z remontem, przebudową i wyposażaniem obiektów pełniących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne oraz rekreacyjne i sportowe. Projekty te mogą być również związane z obiektami zabytkowymi oraz obiektami służącymi do promocji obszarów wiejskich, również związanych z propagowaniem i zachowaniem dziedzictwa kulturowego oraz tradycji, sztuki i kultury. Ponadto w ramach Działania mogą być finansowane projekty związane z kształtowaniem przestrzeni publicznej. Inne możliwości to budowa lub remont, a także przebudowa publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społeczno-kulturalnych; zakup obiektów zabytkowych lub charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie oraz ich adaptacja na cele publiczne, a także odnawianie, eksponowanie lub konserwacja lokalnych pomników historii, obiektów architektury sakralnej i miejsc pamięci. Beneficjentami uprawnionymi do składania wniosków są jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, dla których organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, kościoły i związki wyznaniowe oraz organizacje pozarządowe. Pomoc finansowa może być przyznana pod warunkiem, że projekt realizowany jest w gminie wiejskiej lub w gminie miejsko-wiejskiej do 5 tys. mieszkańców oraz w miastach o tej samej, maksymalnej liczbie mieszkańców. Ponadto projekt musi być objęty Planem Odnowy Miejscowości oraz nie może mieć komercyjnego charakteru. W przypadku, gdy projekt realizowany będzie na nieruchomości nienależącej do beneficjenta, beneficjent musi posiadać prawo do dysponowania tą nieruchomością przez okres siedmiu lat po zakończonej realizacji projektu. Beneficjent, który jest organizacją pozarządową powinien mieć status organizacji pożytku publicznego i działać w obszarze zbieżnym z celami działania, w szczególności na rzecz aktywizacji ludności, rozwoju oraz zachowania dziedzictwa kulturowego lub przyrodniczego. Projekt składany przez instytucję kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego musi zostać przez tę jednostkę zaakceptowany.
Ustalono, że maksymalna łączna wartość pomocy dla jednej miejscowości może wynieść 500 tys. złotych w okresie realizacji Programu, niezależnie od ilości realizowanych projektów. Jednostki samorządu terytorialnego i instytucje kultury muszą mieć zapewniony wkład z krajowych środków publicznych w wysokości co najmniej 25% kosztów kwalifikowanych projektu, pochodzących ze źródeł innych niż środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Regionalne programy operacyjne
Najwięcej możliwości wykorzystania środków pochodzących z funduszy europejskich dają regionalne programy operacyjne. Każdy z szesnastu przewiduje realizację projektów związanych z zielenią miejską. Działania te są zawarte w priorytetach dotyczących poprawy jakości życia mieszkańców, rozwoju miast i obszarów wiejskich, rozwoju turystyki i kultury, restrukturyzacji oraz rewitalizacji. Celem inwestycji realizowanych w ramach tych działań jest m.in. poprawa warunków życia mieszkańców i stworzenie infrastruktury przyczyniającej się do rozwoju potencjału turystyczno-kulturowego poszczególnych regionów. W ramach regionalnych programów operacyjnych może być realizowanych wiele różnych typów projektów – przedstawiono je w zestawieniu „Współfinansowanie inwestycji tworzenia i odnowy terenów zieleni w ramach 16 regionalnych programów operacyjnych”.
Instytucjami uprawnionymi do aplikowania w tych programach są jednostki samorządu terytorialnego (JST) oraz związki, porozumienia i stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego, także jednostki organizacyjne JST i podmioty wykonujące zadania JST. Ponadto organizacje pozarządowe niedziałające w celu osiągnięcia zysku (w tym stowarzyszenia, fundacje, kościoły i związki wyznaniowe), instytucje kultury, jednostki sektora finansów publicznych i jednostki Lasów Państwowych. Aplikować o środki z Programów Operacyjnych mogą także przedsiębiorcy oraz prywatni właściciele lub posiadacze zabytków w ramach projektów dotyczących ratowania obiektów zabytkowych, którzy zamierzają je przeznaczyć na cele publiczne lub na działalność gospodarczą (konferencyjno-szkoleniowo-wypoczynkową) prowadzoną w obiektach zabytkowych.
Poszukując zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji związanych z terenami zielni, warto pamiętać o tym, że takie tereny jak parki, skwery czy zieleń w pasach drogowych albo rondach mogą być tworzone lub przebudowywane przy okazji innych inwestycji, takich jak budowa drogi czy renowacja obiektu zabytkowego wraz z otoczeniem. Biorąc pod uwagę ten szeroki kontekst, wypada stwierdzić, że istnieje wiele możliwości finansowania działań związanych z zielenią. Do każdego projektu trzeba, zatem podchodzić indywidualnie.
dr Andrzej Łączak
prof. PWSZ
Rząd polski planując zagospodarowanie funduszy strukturalnych przyjął zasadę, że w ramach ogólnopolskich programów mogą być realizowane projekty o minimalnej wartości 5 mln euro, a w niektórych wypadkach ich wartość minimalna może wynieść 1 mln euro. Wyjątek stanowią projekty realizowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013, w którym ustalono, że maksymalna łączna wartość pomocy dla jednej miejscowości może wynieść 500 tys. złotych w okresie realizacji Programu, niezależnie od ilości realizowanych projektów.
Spośród programów operacyjnych najwięcej możliwości wspierania projektów obejmujących tereny zieleni dają regionalne programy operacyjne, które wkrótce powinny zostać przesłane do uzgodnienia z Komisją Europejską. Oprócz tego są to – Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” i Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013. Niestety, żadne dokumenty krajowe nie zostały jeszcze zatwierdzone przez Komisję Europejską. Brak jest również wytycznych do programów za przygotowanie, których odpowiedzialne są Instytucje Wdrażające. Wyjątek stanowi województwo śląskie, w którym Urząd Marszałkowski, będący Instytucją Wdrażającą dla regionalnego programu operacyjnego, przygotował już projekt wytycznych oraz harmonogram ogłaszania konkursów. Jest to fakt godny uwagi i pochwały, ponieważ beneficjenci znając terminy naborów wniosków oraz szczegółowe wymogi, mogą z pełną wiedzą przystąpić do przygotowywania projektów.
Projekty zakładające inwestycje w tereny zieleni są możliwe do realizacji głównie w ramach priorytetów, których celem jest rozwój kultury, turystyki, rekreacji oraz w niektórych województwach w ramach priorytetów związanych z odnową obszarów miejskich. Tego typu działania przewidziane są do realizacji w Programie Operacyjnym „Infrastruktura i Środowisko”, Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 oraz regionalne programy operacyjne.
Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”
Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” umożliwia realizację projektów na całym obszarze Polski. Priorytet 12 – Dziedzictwo kulturowe zakłada zwiększenie wykorzystania potencjału kultury i dziedzictwa kulturowego o znaczeniu światowym i europejskim dla podniesienia atrakcyjności Polski. W ramach tego Priorytetu przewiduje się realizację działania 12.1 – Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Zakłada ono realizację projektów związanych m.in. z rewitalizacją, rewaloryzacją, konserwacją, renowacją oraz zachowaniem i modernizacją, a także adaptacją na cele kulturalne zabytkowych obiektów i zespołów obiektów wraz z ich otoczeniem. Ponadto w ramach działania 12.1 finansowane jest również przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wnioskowania i realizacji przedsięwzięcia. Alokacja środków finansowych na działanie 12.1 wynosi 140 mln euro. Beneficjentami uprawnionymi do składania projektów są jednostki samorządu terytorialnego, kościelne osoby prawne oraz instytucje kultury – samorządowe, państwowe oraz współprowadzone z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego. Ponadto są nimi uczelnie publiczne, archiwa państwowe, Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni oraz organizacje pozarządowe ze sfery kultury działające, w interesie publicznym.
Generalnie w ramach niniejszego działania mogą być realizowane duże projekty o minimalnej wartości 5 mln euro, natomiast maksymalny poziom dofinansowania może osiągnąć aż 85% wydatków kwalifikowanych projektu. Jednak od tej zasady istnieją pewne odstępstwa. Przykładowo dla projektów dotyczących państwowych instytucji kultury oraz współprowadzonych z ministrem właściwym ds. kultury i dziedzictwa narodowego – minimalna wartość projektów może wynieść 1 mln euro.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
Drugim programem o zasięgu ogólnopolskim, umożliwiającym realizację projektów związanych z zielenią, jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W ramach tego programu mogą być realizowane projekty we wsiach oraz w małych miastach do 5 tys. mieszkańców. Działanie osi 3 – Odnowa i rozwój wsi ma stworzyć warunki rozwoju społeczno-ekonomicznego obszarów wiejskich oraz przyczynić się do aktywizacji ludności poprzez realizację projektów związanych z utrzymaniem, odbudową i poprawą stanu dziedzictwa kulturowego oraz przyrodniczego wsi. Na realizację Działania przewidziano kwotę 443 mln euro. Przewiduje ono do realizacji projekty związane z remontem, przebudową i wyposażaniem obiektów pełniących funkcje publiczne, społeczno-kulturalne oraz rekreacyjne i sportowe. Projekty te mogą być również związane z obiektami zabytkowymi oraz obiektami służącymi do promocji obszarów wiejskich, również związanych z propagowaniem i zachowaniem dziedzictwa kulturowego oraz tradycji, sztuki i kultury. Ponadto w ramach Działania mogą być finansowane projekty związane z kształtowaniem przestrzeni publicznej. Inne możliwości to budowa lub remont, a także przebudowa publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych, sportowych i społeczno-kulturalnych; zakup obiektów zabytkowych lub charakterystycznych dla tradycji budownictwa w danym regionie oraz ich adaptacja na cele publiczne, a także odnawianie, eksponowanie lub konserwacja lokalnych pomników historii, obiektów architektury sakralnej i miejsc pamięci. Beneficjentami uprawnionymi do składania wniosków są jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, dla których organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego, kościoły i związki wyznaniowe oraz organizacje pozarządowe. Pomoc finansowa może być przyznana pod warunkiem, że projekt realizowany jest w gminie wiejskiej lub w gminie miejsko-wiejskiej do 5 tys. mieszkańców oraz w miastach o tej samej, maksymalnej liczbie mieszkańców. Ponadto projekt musi być objęty Planem Odnowy Miejscowości oraz nie może mieć komercyjnego charakteru. W przypadku, gdy projekt realizowany będzie na nieruchomości nienależącej do beneficjenta, beneficjent musi posiadać prawo do dysponowania tą nieruchomością przez okres siedmiu lat po zakończonej realizacji projektu. Beneficjent, który jest organizacją pozarządową powinien mieć status organizacji pożytku publicznego i działać w obszarze zbieżnym z celami działania, w szczególności na rzecz aktywizacji ludności, rozwoju oraz zachowania dziedzictwa kulturowego lub przyrodniczego. Projekt składany przez instytucję kultury, dla której organizatorem jest jednostka samorządu terytorialnego musi zostać przez tę jednostkę zaakceptowany.
Ustalono, że maksymalna łączna wartość pomocy dla jednej miejscowości może wynieść 500 tys. złotych w okresie realizacji Programu, niezależnie od ilości realizowanych projektów. Jednostki samorządu terytorialnego i instytucje kultury muszą mieć zapewniony wkład z krajowych środków publicznych w wysokości co najmniej 25% kosztów kwalifikowanych projektu, pochodzących ze źródeł innych niż środki Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Regionalne programy operacyjne
Najwięcej możliwości wykorzystania środków pochodzących z funduszy europejskich dają regionalne programy operacyjne. Każdy z szesnastu przewiduje realizację projektów związanych z zielenią miejską. Działania te są zawarte w priorytetach dotyczących poprawy jakości życia mieszkańców, rozwoju miast i obszarów wiejskich, rozwoju turystyki i kultury, restrukturyzacji oraz rewitalizacji. Celem inwestycji realizowanych w ramach tych działań jest m.in. poprawa warunków życia mieszkańców i stworzenie infrastruktury przyczyniającej się do rozwoju potencjału turystyczno-kulturowego poszczególnych regionów. W ramach regionalnych programów operacyjnych może być realizowanych wiele różnych typów projektów – przedstawiono je w zestawieniu „Współfinansowanie inwestycji tworzenia i odnowy terenów zieleni w ramach 16 regionalnych programów operacyjnych”.
Instytucjami uprawnionymi do aplikowania w tych programach są jednostki samorządu terytorialnego (JST) oraz związki, porozumienia i stowarzyszenie jednostek samorządu terytorialnego, także jednostki organizacyjne JST i podmioty wykonujące zadania JST. Ponadto organizacje pozarządowe niedziałające w celu osiągnięcia zysku (w tym stowarzyszenia, fundacje, kościoły i związki wyznaniowe), instytucje kultury, jednostki sektora finansów publicznych i jednostki Lasów Państwowych. Aplikować o środki z Programów Operacyjnych mogą także przedsiębiorcy oraz prywatni właściciele lub posiadacze zabytków w ramach projektów dotyczących ratowania obiektów zabytkowych, którzy zamierzają je przeznaczyć na cele publiczne lub na działalność gospodarczą (konferencyjno-szkoleniowo-wypoczynkową) prowadzoną w obiektach zabytkowych.
Poszukując zewnętrznych źródeł finansowania inwestycji związanych z terenami zielni, warto pamiętać o tym, że takie tereny jak parki, skwery czy zieleń w pasach drogowych albo rondach mogą być tworzone lub przebudowywane przy okazji innych inwestycji, takich jak budowa drogi czy renowacja obiektu zabytkowego wraz z otoczeniem. Biorąc pod uwagę ten szeroki kontekst, wypada stwierdzić, że istnieje wiele możliwości finansowania działań związanych z zielenią. Do każdego projektu trzeba, zatem podchodzić indywidualnie.
dr Andrzej Łączak
prof. PWSZ
