Instytucje proinnowacyjne w Polsce

Instytucje proinnowacyjne stanowią istotny komponent systemu innowacyjnego każdego kraju. To właśnie one odpowiadają za sprawny przepływ wiedzy i innowacji w systemie, co zapewnia korzyści zewnętrzne, będące podstawą wzrostu gospodarczego opartego o wiedzę. Instytucje te powinny przede wszystkim pełnić funkcje pośredników, platform dialogu oraz wspierać wykształcanie się klastrów. Konstrukcja parków i inkubatorów technologicznych przyczynia się do odgrywania przez nie roli inspiratora współpracy zarówno między firmami, jak i między przedsiębiorstwami a sferą nauki. Wszystkie definicje parków technologicznych i inkubatorów jako jedną z głównych funkcji instytucji proinnowacyjnej podają ułatwianie przedsiębiorcom kontaktów z ośrodkiem naukowym. Wsparcie współpracy następuje poprzez gromadzenie wielu firm o określonym profilu czy też z danego sektora. Kooperacja następuje często na zasadach nieformalnych poprzez spotkania na terenie wspólnej infrastruktury parku/inkubatora, np. w restauracji. Nie zawsze taka bliskość prowadzi do rzeczywistej współpracy firm. Czasem nawet przedsiębiorstwa z danego parku/inkubatora wolą podzlecać pewne zadania podmiotom spoza instytucji. Jednak poprzez „podpatrywanie” i naśladownictwo między firmami i tak następuje przepływ wiedzy.

Zwiększanie innowacyjności gospodarki drogą pośredniczenia w dyfuzji technologii – zarówno w formie skodyfikowanej (patenty, licencje), jak i ukrytej (szkolenia) – to główne zadanie drugiego dużego segmentu instytucji proinnowacyjnych, jakimi są ośrodki i centra transferu technologii i innowacji. Instytucje te działają nie tylko na rzecz nowych przemysłów, ale także tych tradycyjnych, których innowacyjność opiera się w większym stopniu na technologii już istniejącej i dystrybuowanej w formie patentów czy licencji.

 

Parki naukowe i technologiczne to instytucje, których zadaniem jest tworzenie warunków do innowacji, rozwoju nowych technologii, ich transferu i komercjalizacji. Najczęściej wykorzystują one infrastrukturę badawczą uczelni i innych ośrodków naukowych. W parkach technologicznych lokują się raczej firmy dojrzałe, które chcą korzystać z infrastruktury i innowacyjnego otoczenia. Parki oferują firmom wykorzystującym nowoczesne technologie usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii i komercjalizacji wyników badań naukowych oraz udostępniają nieruchomości wraz z infrastrukturą.

Zgodnie z definicją przyjętą przez Zarząd Międzynarodowego Stowarzyszenia Parków Naukowych (ang. IASP), park naukowy to organizacja zarządzana przez wyspecjalizowany podmiot, której głównym celem jest wzrost zamożności społeczności lokalnych poprzez promocję kultury innowacji i konkurencyjności wśród sektora biznesu i instytucji naukowo-badawczych. Aby to osiągnąć, park nauki stymuluje i zarządza przepływem wiedzy i technologii pomiędzy uniwersytetami, instytucjami badawczo-rozwojowymi, firmami i rynkami. Park nauki umożliwia powstawanie i rozwój innowacyjnych firm poprzez ich inkubację i tzw. proces spin-off. Ponadto zapewnia także inne wartościowe usługi wraz z wysokiej jakości powierzchnią użytkową i infrastrukturą techniczną.

Inkubator technologiczny to inkubator przedsiębiorczości, wyspecjalizowany we wspieraniu nowych firm opartych na zaawansowanych technologiach. Zwykle jest to organizacja, która wspiera nowe przedsiębiorstwa (często typu spin-off),stwarzając im przyjaznewarunki do rozwoju i sprawnego funkcjonowania na rynku. Głównym celem inkubatora technologicznego jest pomoc nowo powstałej, innowacyjnej firmie w osiągnięciu dojrzałości i zdolności do samodzielnego funkcjonowania na rynku. Jego zadaniem jest doradztwo i zapewnianie pomocy przy finansowaniu rozwojowych przedsięwzięć. Instytucje te powinny zachęcać do tworzenia firm wykorzystujących wyniki prac badawczych prowadzonych w publicznych jednostkach badawczych. Część inkubatorów dodatkowo świadczy usługi konsultingowe dla założonych firm.

Inkubatory powstają przede wszystkim w dużych miastach, które są dogodnym miejscem dla przedsiębiorców do lokowania swojej działalności. Z badań przeprowadzonych dla Komisji Europejskiej w 2002 r. wynika, że zdecydowana większość firm, które lokują się w inkubatorach przedsiębiorczości, to przedsiębiorstwa typu start-up (ok. 70%). Pozostałe grupy to oddziały firm istniejących oraz firmy typu spin-off,wyodrębnionez uniwersytetów lub centrów badawczo-rozwojowych.

Podstawowa różnica między parkiem technologicznym a inkubatorem to zakres wsparcia, jaki otrzymują przedsiębiorcy. Park docelowo powinien być instytucją komercyjną, której działalność polega na wspieraniu występowania środowiska innowacyjnego na danym terenie. Z tego też powodu parki zazwyczaj gromadzą firmy już dojrzałe, które płacą stawki rynkowe, a czasem nawet wyższe, za możliwość uczestniczenia i korzystania ze specyficznego, konkurencyjnego otoczenia, które powstaje dzięki działalności parku. Inkubator ma natomiast wspierać powstawanie nowych firm technologicznych i dlatego warunki, na jakich firmy z niego korzystają, są preferencyjne. W Polsce obok parków technologicznych występują też parki przemysłowo-technologiczne, które łączą rolę pośrednika miedzy światem nauki i biznesu w oparciu o majątek restrukturyzowanych przedsiębiorstw państwowych, którego sensowne wykorzystanie jest celem istnienia parków przemysłowych.

 

Warunki powodzenia parku technologicznego zidentyfikowane na podstawie badania Ecorys (2008 r.) to obecność na danym terytorium przemysłu wysokich technologii i zaplecza akademickiego, porozumienie lokalne, finanse, inicjatorzy i menedżerowie z przekonaniem oraz determinacją, potencjał ludzki na danym terenie – przedsiębiorczość oraz skłonność do współpracy, szczególnie nauki i biznesu.

Zdecydowana większość parków naukowych, naukowo-technologicznych i przemysłowo-technologicznych w Polsce (32 podmioty) działa jako instytucje non profit. Najczęstsze formy prawne podmiotów zarządzających parkami to spółka akcyjna (12) i spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (10). Pozostałe rozwiązania to komórka urzędu miasta, jednostka organizacyjna uczelni oraz fundacja.

Najczęściej wyznaczane cele funkcjonowania polskich parków to zapewnienie dogodnych warunków rozwojowych firmom technologicznym (24 parki), umożliwienie lepszej współpracy świata nauki i biznesu (24 parki), a także wsparcie rozwoju gospodarczego regionu (23 parki). Na specjalizację branżową zdecydowało się siedemnaście parków technologicznych występujących w Polsce. Parki starają się realizować ideę pobudzania współpracy w procesie innowacyjnym. Posiadają one porozumienia o współpracy z uczelniami wyższymi (wszystkie), instytucjami samorządowymi (21), innymi parkami technologicznymi (20) oraz jednostkami badawczo-rozwojowymi (18). Ponadto sześć polskich parków współpracuje z parkiem bliźniaczym na zasadzie twinningu, natomiast pięć z instytucjami venture capital.

W dziewięciu polskich parkach technologicznych występują inkubatory technologiczne, osiem posiada na swoim terenie inkubator przedsiębiorczości, osiem punkt konsultacyjny i sześć centrum transferu technologii. Dodatkowa infrastruktura, która znajduje się w ofercie parków, to sale konferencyjne (18), pracownie techniczne (8), laboratoria (7), eksperymentatoria (2) oraz centrum kreatywności (1).

Usługi oferowane przez parki w Polsce to najczęściej doradztwo technologiczne, przygotowywanie wniosków, pośredniczenie w kontaktach biznes-nauka, szkolenia personelu, a także pośredniczenie w kontaktach z klientami. Zajmują się one również doradztwem w zakresie nowych produktów i usług czy też w ramach zarządzania, pomocą w zdobywaniu finansowania oraz tworzeniu firm technologicznych, promocją i marketingiem. Ponadto parki oferują prowadzenie baz danych przedsiębiorstw, obsługę prawną i analizę rynku. Prowadzą też bazy danych projektów, dla których poszukiwane jest finansowanie, oferują pomoc przy eksporcie, jak i obsługę księgową.

 

Ośrodki transferu technologii to instytucje, które zajmują się usługami dla założonych ze środków publicznych lub z nich współfinansowanych instytucji badawczych w celu komercjalizacji ich wyników badań.

Instytucje te, działające na styku nauki i biznesu, wspierają rozwój kontaktów jednostek naukowych i przedsiębiorstw (np. poprzez przygotowywanie baz danych) oraz zajmują się szeroko pojętą popularyzacją i promocją innowacyjności.

Najliczniejszą grupą centrów transferu technologii na świecie są ośrodki funkcjonujące przy uczelniach i instytutach naukowych (52%). To właśnie w tych miejscach pod koniec lat 60. w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych powstały pierwsze ośrodki transferu technologii.

Centra funkcjonujące przy instytucjach naukowych prowadzą przede wszystkim działalność informacyjną (rozpowszechnianie informacji o prowadzonych pracach badawczych) oraz zajmują się pozyskiwaniem partnerów biznesowych i poszukiwaniem możliwości sprzedaży wyników prowadzonych prac.

Modelowe uczelniane centrum transferu technologii powinno zajmować się waloryzacją potencjału naukowo-badawczego uczelni, kontaktowaniem świata nauki z sektorem gospodarki oraz instytucjami otoczenia biznesu. Ponadto w zakres jego działalności winna wchodzić promocja i rozwój przedsiębiorczości akademickiej, polityka patentowa i innowacyjna uczelni oraz zagadnienia własności intelektualnej (prawa autorskie, prawa majątkowe). Według Gulińskiego (2006 r.), uczelniane centra transferu technologii w Polsce finansowane są głównie z budżetów uczelni, projektów strukturalnych UE, projektów ramowych badań i rozwoju UE, ze środków platform i sieci technologicznych oraz z opłat za specjalistyczne usługi (przychodów własnych).

 

Badania wykonane na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości w 2004 r. pozwoliły zidentyfikować bariery rozwoju wskazane przez centra transferu technologii. Skarżyły się one na trudności we współdziałaniu i bariery mentalne, w tym brak zainteresowania naukowców komercjalizacją swoich osiągnięć oraz słabą współpracę nauki i przemysłu. Ponadto zwrócono uwagę na trudności w działaniu na poziomie regionalnym z innymi tego typu jednostkami. Wskazano także na słabości organizacyjno-prawne, zarówno wewnętrzne (w ramach jednostek, przy których są afiliowane, a zwłaszcza uczelni), jak i zewnętrzne (w tym zbiurokratyzowane i zmienne przepisy utrudniające rozwój przedsiębiorczości oraz brak regulacji korzystnych dla firm działających w obszarze nowych technologii – ulg inwestycyjnych itp.).

Istotne są także bariery finansowe przejawiające się w braku środków na finansowanie inicjatyw oraz słabości systemu finansowania działalności innowacyjnej w Polsce. Odczuwalne są także bariery kadrowe (brak specjalistów wysokiej klasy) oraz informacyjne (niewystarczające poinformowanie lokalnego środowiska o działalności centrów, brak poparcia ze strony mediów). Centra wskazują także na bariery makroekonomiczne, w tym niski poziom innowacyjności polskiej gospodarki i zrozumienia potrzeb innowacyjnych. Problemem jest także zachowanie się filii korporacji międzynarodowych, czyli zakup technologii od spółki matki połączony z transferem zysków za granicę, oraz słaba współpraca z krajowymi jednostkami badawczymi.

Centra transferu technologii i innowacji w Polsce stawiają sobie za podstawowe zadanie wspieranie powstawania nowych firm technologicznych. Przy niektórych centrach działają inkubatory technologiczne. Planują one wdrażać także nowy pomysł – preinkubator. Jest on przeznaczony głównie dla naukowców zastanawiających się nad rozpoczęciem działalności gospodarczej. Poprzez szkolenia i nawiązanie odpowiednich kontaktów biznesowych ma on ich do tego przygotować. Jednocześnie ma być fazą sprawdzającą, czy dany projekt rzeczywiście warto realizować w postaci nowego przedsiębiorstwa. Preinkubatory zmniejszają ryzyko, jakie podejmują naukowcy, zakładając nowe przedsiębiorstwa, co może przyczynić się do powstania większej liczby firm akademickich.

W Polsce działają też akceleratory technologiczne, które przeznaczone są dla już istniejących firm technologicznych i mają, poprzez różne programy, przyspieszyć ich rozwój. Występują również inkubatory wirtualne – bez przestrzeni, które pomagają w zakładaniu nowych firm technologicznych i później organizują ich współpracę. Zazwyczaj działają one przy centrach transferu technologii.

Według raportu „Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce 2009” w kraju działa 87 centrów transferu technologii, 17 inkubatorów technologicznych oraz 51 preinkubatorów.

W Polsce często nazwa instytucji nie odzwierciedla tego, czym ona rzeczywiście się zajmuje. Centra transferu technologii są czasem inkubatorami, parki technologiczne z nazwy również inkubatorami, a niekiedy też centrami transferu technologii. Wspólną cechą tych instytucji jest to, że starają się pośredniczyć w systemie innowacyjnym.

Współpraca na polu innowacji, zarówno pomiędzy nauką a przedsiębiorstwami, jak i pomiędzy firmami, w Polsce jest słaba. Transfer technologii to jedyne sprawne powiązanie, jakie funkcjonuje w polskim systemie innowacyjnym, ale jest to głównie transfer technologii z zagranicy.

Mogłoby to oznaczać sukces centrów transferu technologii, jednak badania przedsiębiorstw pokazują, że firmy sporadycznie korzystają z instytucji wspierających transfer technologii. Prawdopodobnie jednak instytucje te mają zbyt mały potencjał, by mogły istotnie oddziaływać na cały sektor przedsiębiorstw. Ponadto działają one głównie w oparciu o finanse publiczne, więc zakres ich działalności jest ograniczony wysokością tych środków. Dotowane usługi ośrodków proinnowacyjnych mogą natomiast zniechęcać firmy do korzystania z ich oferty na zasadach komercyjnych w przypadku, gdyby instytucje chciały rozszerzyć działalność. Niedostatek centrów transferu technologii na uczelniach jest też jedną z przyczyn słabej współpracy nauki i gospodarki w Polsce. Konieczne są zatem szersze działania systemowe, które zachęcą uczelnie do intensyfikacji współpracy z przedsiębiorstwami. Dobrym krokiem w tym kierunku jest projekt nowej ustawy o szkolnictwie wyższym.

 

dr Elżbieta Wojnicka,

Instytut Organizacji i Zarządzania,

Uniwersytet Gdański