Do redakcji zwrócił się jeden z naszych czytelników z prośbą o wyjaśnienie warunków, jakie musi spełnić recykler oraz jakie zezwolenia powinien posiadać, by mógł wystawiać karty przekazania odpadów dokumentujące przeprowadzenie recyklingu. O udzielenie odpowiedzi poprosiliśmy dr. hab. Włodzimierza Urbaniaka.
Przede wszystkim należy omówić definicję recyklingu, który zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 14 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców jest rozumiany jako taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.
Tak więc, najogólniej mówiąc, recykling polega na przetworzeniu odpadu w substancje lub materiały mające konkretne zastosowanie, przy czym przetworzenie to następuje w wyniku procesu produkcyjnego, tzn. ciągu powiązanych ze sobą celowych działań zmierzających do otrzymania konkretnego produktu.
Zgodnie z ustawą o odpadach, wszelkie działania związane z zagospodarowywaniem odpadów wymagają uzyskania zezwolenia, w tym przypadku zezwolenia na odzysk. W zezwoleniu muszą być wymienione rodzaje odpadów, które będą poddawane procesowi. Tylko te rodzaje wolno przyjmować do przerobu. Rodzaje odpadów określa się za pomocą sześciocyfrowych kodów zgodnie z katalogiem odpadów.
Ponadto w decyzji powinna być wskazana metoda odzysku będąca jednocześnie recyklingiem. Z formalnego punktu widzenia powinna być to metoda, którą można zakwalifikować do jednego z procesów odzysku wymienionych w zał. 5 ustawy o odpadach, za wyjątkiem odzysku energetycznego, tzn. spalania z odzyskiem energii. Określenie metody wg załącznika powinno być wymienione w decyzji, gdyż oznaczenie to należy stosować w sprawozdaniach składanych do urzędu marszałkowskiego. W przypadku recyklingu odpadów opakowaniowych mogą to być metody zaliczane do procesów R3, R4, R5 lub R14, z tym że powinny być szerzej opisane. Szczegółowy zakres wniosku o wydanie decyzji oraz jego treść określona jest w art. 27 i 28 ustawy o odpadach.
Reasumując, aby zostać recyklerem, należy przede wszystkim posiadać odpowiednią decyzję na odzysk określonej grupy odpadów, poza tym odpady te przetwarzać w procesie produkcyjnym kwalifikowanym jako recykling (tzn, trzeba dysponować odpowiednią technologią oraz możliwościami technicznymi), a otrzymane produkty muszą spełniać odpowiednie wymagania jakościowe.

Normy jakościowe produktów recyklingu
Ten ostatni warunek może w praktyce sprawiać najwięcej problemów. Można przyjąć, że odpad przetworzony na wyrób przeznaczony do określonego wykorzystania, spełniający wymagania odpowiednich norm oraz oczekiwania odbiorcy, nie jest już odpadem, a jego produkcja jest recyklingiem w rozumieniu ustawy o odpadach. Podobną interpretację przedstawiło Ministerstwo Środowiska w odniesieniu do recyklingu tworzyw sztucznych, uznając, że regranulat otrzymany z odpadowych tworzyw sztucznych, spełniający wymagania normy, nie jest odpadem, lecz produktem (“Rzeczpospolita” z 20.06.2002 r. s. F 2, dodatek “Dobra Firma”). Tak więc podstawowym warunkiem uznania przedmiotu lub substancji za pełnowartościowy produkt jest spełnianie wymagań norm jakościowych. Najlepiej, jeśli są to normy powszechnie stosowane, np. normy PN (Polska Norma) lub EN (Europejska Norma). W przypadku makulatury, jej jakość określona jest normą europejską (PN-EN 634:1995). Jeśli więc odpady zawierające papier i tekturę będą przygotowane tak, aby spełniały kryteria określone w tej normie, i odbiorca będzie mógł je bezpośrednio wykorzystać w dalszych procesach produkcyjnych, to należy uznać, że nie posiadają cech odpadu. Stają się produktem, który powinien być określany jako makulatura normowana, powszechnie uznawana za surowiec wtórny, a więc surowiec, nie odpad. To, co ją odróżnia od odpadu, to właśnie spełnianie norm jakościowych. Proces technologiczny (zagospodarowanie) może polegać np. na selekcjonowaniu, sortowaniu, usuwaniu zanieczyszczeń, paczkowaniu itp. Jeśli spełnione zostaną wymagania jakościowe, wówczas makulatura, tzw. normowana, nie jest odpadem, lecz produktem powyższego procesu technologicznego, a jednocześnie surowcem do produkcji np. tektury.
Z punktu widzenia ustawy o odpadach źródło surowców do produkcji makulatury jest obojętne – mogą to być zarówno odpady biurowe czy czasopisma, jak i wykorzystane opakowania z papieru i tektury. Podstawowym kryterium uznania makulatury za pełnowartościowy produkt jest zgodność parametrów produktu finalnego z parametrami określonymi normą jakościową. Dalsza sprzedaż takiej makulatury jest oczywiście sprzedażą produktu.
Także “złomu” nie należy bezpośrednio kojarzyć z odpadem. Zarówno w katalogu odpadów (np. grupa 17 04 – odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali), jak i w klasyfikacji wyrobów i usług (grupowanie 27.10.92 – Odpady i złom ze stali) wymieniane są odpady metaliczne, odpady stopów metali i złom. Nie należy więc obu tych określeń stosować zamiennie. Co innego odpady, a co innego złom wykorzystywany jako pełnowartościowy surowiec wtórny. Jakość takiego surowca określają normy, np. PN-85/H-15000 “złom stalowy”, PN-62/H-15100 “złom żeliwny” czy PN-76/H-15715.00 “surowce wtórne metali nieżelaznych, złom metali nieżelaznych”.

Jak udokumentować dokonanie recyklingu?
Generalnie, recykler musi wykazać, że odpady, które przyjął do przetworzenia, zostały przerobione na produkty spełniające wymagania jakościowe. Inaczej mówiąc, przyjęty odpad przestaje być odpadem, co powinno znaleźć swoje odzwierciedlenie w ewidencji odpadów. Ilości odpadów przetworzonych należy wpisać na karcie ewidencji odpadu (DzU z 2001 r. nr 152, poz. 1736) w odpowiedniej rubryce działu obejmującego odpady zagospodarowane we własnym zakresie. Odpady przekazane innemu posiadaczowi (także recyklerowi) nie mogą być zaliczone do poddanych recyklingowi – za takie może je uznać wyłącznie posiadacz, który faktycznie dokonał recyklingu. Tym samym pośrednik, nawet jeśli ma odpowiednie zezwolenia, ale przekazał odpady bez przerobienia innemu posiadaczowi, nie może potwierdzić dokonania recyklingu, bo faktycznie go nie wykonał. Należy także wyraźnie zaznaczyć, że potwierdzony może być wyłącznie recykling odpadów przyjętych do przerobu. Recykler posiadający decyzję na odzysk różnych rodzajów odpadów może potwierdzić dokonanie recyklingu tylko tych i w takiej ilości, które miał do dyspozycji. Przyjmując np. do przerobu odpady papieru i tektury (20 01 01), nie może potwierdzić dokonania recyklingu opakowań z papieru i tektury (15 01 01), nawet jeśli otrzymany produkt jest w obu przypadkach praktycznie identyczny.
Zupełnie inną sprawą jest potwierdzenie dokonania recyklingu, którym musi wykazać się przedsiębiorca podlegający obowiązkom wynikającym z ustawy o obowiązkach przedsiębiorców. Zgodnie z art. 11 pkt 1b tej ustawy, “masę lub ilość odpadów poddanych odzyskowi lub recyklingowi ustala się na podstawie potwierdzenia przejęcia odpadu, dokonanego na karcie przekazania odpadu, przez posiadacza dokonującego odzysku lub recyklingu tego odpadu zgodnie z warunkami określonymi w przepisach o odpadach oraz na podstawie faktury VAT wystawionej przez przedsiębiorcę prowadzącego odzysk lub recykling albo posiadacza odpadów, dokumentującej rozliczenia związane z tym przejęciem…“.
Należy zauważyć, że powyższe sformułowanie jest bardzo niefortunne i nieprecyzyjne. Bezsporne jest jedynie to, że masa lub ilość odpadów poddanych recyklingowi musi być zgodna z ilościami wykazanymi na kartach przekazania tych odpadów recyklerowi dokonującemu recyklingu, a więc na kartach pomiędzy ostatecznym recyklerem a innymi posiadaczami przekazującymi odpad do przerobu. Dodatkowo fakt przekazania odpadu musi być potwierdzony fakturą VAT wystawioną przez jeden z tych samych podmiotów, które występują na karcie przekazania.
Podkreślić należy fakt, że przedsiębiorca podlegający obowiązkom wcale nie musi być posiadaczem odpadu przekazywanego do recyklingu. Najczęściej w ogóle takiego odpadu nie wytwarza. Producent mleka w kartonikach przecież sam go nie wypija – odpad powstaje u konsumenta. Producent z reguły nie dysponuje także innymi wytworzonymi przez siebie odpadami opakowaniowymi tego samego typu. Taką samą sytuację ma producent opon czy baterii, gdyż na problem potwierdzenia odzysku i recyklingu nie można patrzeć wyłącznie poprzez pryzmat opakowań. Zapisy ustawy obejmują wszystkie produkty wymienione w załącznikach i muszą być stosowane jednolicie, gdyż żadne odstępstwa i wyjątki nie zostały w ustawie wskazane.
W tej sytuacji producent podlegający obowiązkom nie może dysponować kartami przekazania należącymi do obcych podmiotów. Nie może także prowadzić ewidencji odpadów, których nie posiada. Musi jednak składać sprawozdania, zgodnie z art. 10 ustawy o obowiązkach przedsiębiorców, w tym o masie lub ilości odzyskanych i poddanych recyklingowi odpadów opakowaniowych i poużytkowych, z podziałem na poszczególne ich rodzaje, oraz o osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych, z podziałem na rodzaje (art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4). Informacje zamieszczane w tych sprawozdaniach ustalane są na podstawie prowadzonej ewidencji odpadów (art. 11 ust. 1a). Ale jak wykazano wyżej, przedsiębiorca wcale jej nie posiada, bo nie musi. W takim razie kto ją posiada? Z dalszych zapisów ustawy o obowiązkach przedsiębiorców (art. 11 ust. 1b) wynika, że z pewnością recykler. Dokonania recyklingu nie może natomiast potwierdzać posiadacz przekazujący odpad bezpośrednio recyklerowi. Posiada wprawdzie takie same karty przekazania i faktury VAT jak recykler, ale nie posiada ewidencji potwierdzającej dokonanie recyklingu, gdyż taką ewidencję ma jedynie podmiot dokonujący faktyczne recyklingu, a więc recykler. Wniosek jest jednoznaczny. Jedynie dokumentacja, którą posiada recykler faktycznie dokonujący recyklingu, może potwierdzić wywiązanie się przez przedsiębiorcę z ustawowych obowiązków. Tak więc jedynie taki recykler jest wiarygodnym partnerem dla przedsiębiorcy chcącego wywiązać się ze swoich obowiązków samodzielnie, a dokładniej poprzez zlecenie dokonania recyklingu osobom trzecim (w tym przypadku recyklerowi). Gdzie w takim przypadku powinny znajdować się dokumenty potwierdzające recykling? Oczywiście u ich właściciela, tzn. recyklera. Przedsiębiorca zlecający recykling może otrzymać ewentualnie ich kopie. Wydaje się jednak, że nie jest to konieczne. Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców określa, jakie dokumenty potwierdzają wywiązanie się z obowiązków. Ale wprost nie wymaga, aby dysponował nimi przedsiębiorca, który zlecając recyklerowi dokonanie recyklingu, może zastrzec w umowie obowiązek udostępnienia dokumentacji na wypadek kontroli. W takim przypadku dokumenty mogą być skontrolowane w siedzibie recyklera, podobnie jak w przypadku tzw. kontroli krzyżowych dokonywanych przez organa podatkowe. Rozliczenia między przedsiębiorcą a recyklerem są sprawą wtórną. Najistotniejsza jest w tym przypadku odpowiednio sformułowana umowa.
Problem samodzielnego rozliczenia recyklingu nie jest w takiej sytuacji prosty i jednoznaczny. Istnieje jednak zawsze możliwość przekazania obowiązków organizacji odzysku i wszystkie problemy “z głowy”.
Skomplikowany i niejednoznaczny sposób rozliczania obowiązków, zapisany w ustawie o obowiązkach przedsiębiorców, jest sygnałem zdającym się wskazywać, która z metod jest preferowana przez ustawodawcę. Ale może to tylko takie osobiste wrażenie piszącego te słowa.

dr hab Włodzimierz Urbaniak
Wydział Chemii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

Śródtytuły od redakcji