Jakość makulatury a problemy technologiczne przy jej przerobie
W ostatnich latach w Europie, w tym w Polsce, nasiliły się działania związane z intensyfikacją recyklingu odpadów, w tym odpadów papieru i tektury. Dotyczą one zarówno nowych rozwiązań prawnych związanych z gospodarką odpadami, jak i dobrowolnych działań przemysłu.
Działania te wymuszają, a jednocześnie stwarzają warunki do rozwoju w Polsce sprawnego systemu zbiórki i wykorzystania odpadów papieru i tektury, którego celem jest uzyskanie wskaźników odzysku i recyklingu tych odpadów na średnim europejskim poziomie. Większość z nich można poddać procesom recyklingu, w wyniku których otrzymuje się półprodukty wykorzystywane do produkcji opakowań, gazet i papierów higienicznych. Każdy rodzaj produkcji wymaga innych odmian makulatury. Przedsiębiorstwa przemysłu papierniczego opracowują własne wymagania jakościowe dotyczące surowców, przy czym w klasyfikacji papieru i tektury z odzysku posługują się normą PN-EN 643:2004. Aby wyodrębnić z masy tych odpadów surowce nadające się do przerobu w przemyśle papierniczym oraz ułatwić ich handel, wprowadzono europejski wykaz znormalizowanych odmian papieru i tektury z odzysku, określony w normie PN-EN 643:2004. Wprowadza ona podział papieru i tektury z odzysku na pięć rodzajów odmian: słabe, średnie, lepsze, mocne oraz specjalne.
Należy podkreślić, że papier odzyskany z sortowanych odpadów komunalnych nie nadaje się do stosowania w przemyśle papierniczym. Papier i tektura z odzysku, pochodzące z systemu zbiórki zawierającego tylko materiał wartościowy, po specjalnym oznakowaniu zawracane są do powtórnego przerobu. Odpady te nie mogą być mieszane z innymi nieoznakowanymi odpadami papieru i tektury.
Wymagania jakościowe dla makulatury
Wymaganie coraz wyższego gatunku produkowanych papierów i tektur wymusza na producentach stosowanie surowców, w tym makulatury, wysokiej jakości. Dostawcy muszą znać wymagania poszczególnych przedsiębiorstw przerabiających papier i tekturę z odzysku oraz potwierdzić żądaną przez nich jakość surowca. Makulatura niespełniająca wymagań, w tym dotyczących zawartości wilgoci (10%), jest zazwyczaj zwracana dostawcy lub jej masa przeliczana jest na żądaną zawartość wilgoci. Odbiorcy papieru i tektury z odzysku określają swoje wymagania w zakresie sposobu dostawy (w tym rodzajów i jej odmian, wielkości i masy bel, sposobu pakowania bel, zawartości wilgoci, identyfikacji dostawcy, terminu dostawy), sposobu i warunków odbioru, zanieczyszczeń papierniczych i niepapierniczych, a także warunków sanitarnych (np. skażenie biologiczne). Odbierany papier i tektura z odzysku do recyklingu muszą być posortowane i zbelowane. To wymusza odpowiednie postępowanie na etapie zbiórki, przy czym warto pamiętać, że najtańsze sortowanie jest w miejscu powstawania odpadów. Istotne jest wysortowanie papierów i tektur nie nadających się do przerobu w przemyśle papierniczym. W Polsce praktycznie nie ma możliwości przerobu papierów i tektur tzw. trudno przerabialnych, zawierających papiery wodoodporne, powlekanych tworzywami sztucznymi, klejami i aluminium, bitumowanych, parafinowanych itp.
Ze względu na możliwość uszkodzenia maszyn, utrudnień w procesie produkcyjnym lub obniżenia wartości gotowego wyrobu niedopuszczalne są zanieczyszczenia mechaniczne makulatury (metal, tworzywa sztuczne, szkło, tekstylia, drewno, piasek i materiały budowlane), chemiczne (rozpuszczone cząstki klejów papierniczych, niektórych farb drukarskich, substancji impregnujących, pozostałości substancji chemicznych) oraz mikrobiologiczne (bakterie, pleśnie, grzyby).
Wzrost ilości przerabianej w Polsce makulatury spowoduje konieczność intensyfikacji zbiórki, co zwiększy ilość odpadów powstających przy sortowaniu makulatury i koszty utylizacji tych odpadów, które będą musiały ponieść przedsiębiorstwa zajmujące się odzyskiem i przygotowaniem odpadów do recyklingu.
Przerabianie odpadów opakowaniowych trudnych (np. opakowań wielomateriałowych po napojach) wymaga specjalnego ciągu do przerobu tego typu makulatur, co wiąże się z poniesieniem kosztów inwestycji i sortowania oraz transportu do recyklera.
Określenie optymalnych rozwiązań zbiórki i recyklingu makulatury wymaga analizy wielu czynników, którymi są źródła powstawania odpadów papieru i tektury, wymagania dotyczące ich zbiórki i sortowania oraz sposoby ich utylizacji. Głównymi strumieniami tych odpadów są zużyte opakowania i odpady z produkcji opakowań oraz odpady zadrukowanego papieru i z produkcji materiałów graficznych. Pierwszy z nich można łatwo pozyskać z przemysłu i handlu w dużych aglomeracjach. Przy wzrastających obowiązkach związanych z odzyskiem i recyklingiem odpadów konieczne będzie kosztowniejsze pozyskanie makulatury (głównie z handlu) w mniejszych miastach i na wsiach. W drugim przypadku tylko zwroty z kolportażu gazet i czasopism są bezpośrednio dostarczane do papierni lub na eksport. Głównym źródłem tej makulatury są gospodarstwa domowe, ale ze względu na nieopłacalność selektywnej zbiórki są one praktycznie niewykorzystane.
Problemy technologiczne
Dostarczana do papierni makulatura zawiera wiele niezgodnych z normą zanieczyszczeń, np. kamieni i drewna, a przede wszystkim tworzyw sztucznych. W makulaturze gazetowej pochodzącej ze zwrotów częstym zanieczyszczeniem są tzw. wrzutki (płyty CD, próbki kosmetyków itp.). Zanieczyszczenia te powodują problemy technologiczne (zwłaszcza przy rozwłóknianiu i sortowaniu) oraz generują koszty związane z ich utylizacją, które ponosi papiernia. Część tych zanieczyszczeń przechodzi do dalszego etapu technologicznego i musi być usuwana w kolejnych procesach sortowania i oczyszczania masy papierniczej, aby nie dopuścić do wprowadzenia ich na maszynę papierniczą, co spowodowałoby dyskwalifikację wyprodukowanego papieru.
Zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami, odpady z przerobu makulatury (zwłaszcza z rozwłókniania, sortowania i oczyszczania) mogą być składowane, gdy nie ma już możliwości odseparowania poszczególnych składników odpadu. Z uwagi jednak na to, że w odpadach tych znajdują się składniki biodegradowalne, jest to – w myśl polskiego ustawodawstwa – praktycznie niemożliwe (brak podkategorii składowisk). W zależności od odbarwienia makulatury ilość odrzutu wynosi od 15 do 35%, natomiast reszta jest masą włóknistą. Mimo iż branża papiernicza wykorzystuje 65-85% zebranej i dostarczonej makulatury, to problem utylizacji odpadów z jej przerobu wciąż pozostaje nierozwiązany.
Zbigniew Fornalski
Stowarzyszenie Papierników Polskich, Łódź
Działania te wymuszają, a jednocześnie stwarzają warunki do rozwoju w Polsce sprawnego systemu zbiórki i wykorzystania odpadów papieru i tektury, którego celem jest uzyskanie wskaźników odzysku i recyklingu tych odpadów na średnim europejskim poziomie. Większość z nich można poddać procesom recyklingu, w wyniku których otrzymuje się półprodukty wykorzystywane do produkcji opakowań, gazet i papierów higienicznych. Każdy rodzaj produkcji wymaga innych odmian makulatury. Przedsiębiorstwa przemysłu papierniczego opracowują własne wymagania jakościowe dotyczące surowców, przy czym w klasyfikacji papieru i tektury z odzysku posługują się normą PN-EN 643:2004. Aby wyodrębnić z masy tych odpadów surowce nadające się do przerobu w przemyśle papierniczym oraz ułatwić ich handel, wprowadzono europejski wykaz znormalizowanych odmian papieru i tektury z odzysku, określony w normie PN-EN 643:2004. Wprowadza ona podział papieru i tektury z odzysku na pięć rodzajów odmian: słabe, średnie, lepsze, mocne oraz specjalne.
Należy podkreślić, że papier odzyskany z sortowanych odpadów komunalnych nie nadaje się do stosowania w przemyśle papierniczym. Papier i tektura z odzysku, pochodzące z systemu zbiórki zawierającego tylko materiał wartościowy, po specjalnym oznakowaniu zawracane są do powtórnego przerobu. Odpady te nie mogą być mieszane z innymi nieoznakowanymi odpadami papieru i tektury.
Wymagania jakościowe dla makulatury
Wymaganie coraz wyższego gatunku produkowanych papierów i tektur wymusza na producentach stosowanie surowców, w tym makulatury, wysokiej jakości. Dostawcy muszą znać wymagania poszczególnych przedsiębiorstw przerabiających papier i tekturę z odzysku oraz potwierdzić żądaną przez nich jakość surowca. Makulatura niespełniająca wymagań, w tym dotyczących zawartości wilgoci (10%), jest zazwyczaj zwracana dostawcy lub jej masa przeliczana jest na żądaną zawartość wilgoci. Odbiorcy papieru i tektury z odzysku określają swoje wymagania w zakresie sposobu dostawy (w tym rodzajów i jej odmian, wielkości i masy bel, sposobu pakowania bel, zawartości wilgoci, identyfikacji dostawcy, terminu dostawy), sposobu i warunków odbioru, zanieczyszczeń papierniczych i niepapierniczych, a także warunków sanitarnych (np. skażenie biologiczne). Odbierany papier i tektura z odzysku do recyklingu muszą być posortowane i zbelowane. To wymusza odpowiednie postępowanie na etapie zbiórki, przy czym warto pamiętać, że najtańsze sortowanie jest w miejscu powstawania odpadów. Istotne jest wysortowanie papierów i tektur nie nadających się do przerobu w przemyśle papierniczym. W Polsce praktycznie nie ma możliwości przerobu papierów i tektur tzw. trudno przerabialnych, zawierających papiery wodoodporne, powlekanych tworzywami sztucznymi, klejami i aluminium, bitumowanych, parafinowanych itp.
Ze względu na możliwość uszkodzenia maszyn, utrudnień w procesie produkcyjnym lub obniżenia wartości gotowego wyrobu niedopuszczalne są zanieczyszczenia mechaniczne makulatury (metal, tworzywa sztuczne, szkło, tekstylia, drewno, piasek i materiały budowlane), chemiczne (rozpuszczone cząstki klejów papierniczych, niektórych farb drukarskich, substancji impregnujących, pozostałości substancji chemicznych) oraz mikrobiologiczne (bakterie, pleśnie, grzyby).
Wzrost ilości przerabianej w Polsce makulatury spowoduje konieczność intensyfikacji zbiórki, co zwiększy ilość odpadów powstających przy sortowaniu makulatury i koszty utylizacji tych odpadów, które będą musiały ponieść przedsiębiorstwa zajmujące się odzyskiem i przygotowaniem odpadów do recyklingu.
Przerabianie odpadów opakowaniowych trudnych (np. opakowań wielomateriałowych po napojach) wymaga specjalnego ciągu do przerobu tego typu makulatur, co wiąże się z poniesieniem kosztów inwestycji i sortowania oraz transportu do recyklera.
Określenie optymalnych rozwiązań zbiórki i recyklingu makulatury wymaga analizy wielu czynników, którymi są źródła powstawania odpadów papieru i tektury, wymagania dotyczące ich zbiórki i sortowania oraz sposoby ich utylizacji. Głównymi strumieniami tych odpadów są zużyte opakowania i odpady z produkcji opakowań oraz odpady zadrukowanego papieru i z produkcji materiałów graficznych. Pierwszy z nich można łatwo pozyskać z przemysłu i handlu w dużych aglomeracjach. Przy wzrastających obowiązkach związanych z odzyskiem i recyklingiem odpadów konieczne będzie kosztowniejsze pozyskanie makulatury (głównie z handlu) w mniejszych miastach i na wsiach. W drugim przypadku tylko zwroty z kolportażu gazet i czasopism są bezpośrednio dostarczane do papierni lub na eksport. Głównym źródłem tej makulatury są gospodarstwa domowe, ale ze względu na nieopłacalność selektywnej zbiórki są one praktycznie niewykorzystane.
Problemy technologiczne
Dostarczana do papierni makulatura zawiera wiele niezgodnych z normą zanieczyszczeń, np. kamieni i drewna, a przede wszystkim tworzyw sztucznych. W makulaturze gazetowej pochodzącej ze zwrotów częstym zanieczyszczeniem są tzw. wrzutki (płyty CD, próbki kosmetyków itp.). Zanieczyszczenia te powodują problemy technologiczne (zwłaszcza przy rozwłóknianiu i sortowaniu) oraz generują koszty związane z ich utylizacją, które ponosi papiernia. Część tych zanieczyszczeń przechodzi do dalszego etapu technologicznego i musi być usuwana w kolejnych procesach sortowania i oczyszczania masy papierniczej, aby nie dopuścić do wprowadzenia ich na maszynę papierniczą, co spowodowałoby dyskwalifikację wyprodukowanego papieru.
Zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami, odpady z przerobu makulatury (zwłaszcza z rozwłókniania, sortowania i oczyszczania) mogą być składowane, gdy nie ma już możliwości odseparowania poszczególnych składników odpadu. Z uwagi jednak na to, że w odpadach tych znajdują się składniki biodegradowalne, jest to – w myśl polskiego ustawodawstwa – praktycznie niemożliwe (brak podkategorii składowisk). W zależności od odbarwienia makulatury ilość odrzutu wynosi od 15 do 35%, natomiast reszta jest masą włóknistą. Mimo iż branża papiernicza wykorzystuje 65-85% zebranej i dostarczonej makulatury, to problem utylizacji odpadów z jej przerobu wciąż pozostaje nierozwiązany.
Zbigniew Fornalski
Stowarzyszenie Papierników Polskich, Łódź
