Jakość szkółkowanych drzew

Produkcja drzewa trwa wiele lat. Uprawa ich jest złożonym, wymagającym dużej staranności procesem, w trakcie którego szkółkarz musi dbać o odpowiednie wyprowadzenie pnia, budowę korony oraz system korzeniowy. W momencie dostawy drzew do nasadzeń inwestor w krótkim czasie ocenia szereg parametrów jakościowych. Nie będzie to możliwe bez chociażby pobieżnego zrozumienia specyfiki produkcji drzew alejowych.

Odpowiedni system korzeniowy jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i rozwoju rośliny. Zasada nadrzędna to zachowanie proporcji między częścią nadziemną a podziemną drzewa. Ponieważ objętość i masa bryły korzeniowej jest ograniczona (im mniejsza bryła, tym łatwiejsza ekspedycja i transport), szkółkarz musi spowodować, aby w bryle korzeniowej było możliwie dużo korzeni. Stymulowanie wzrostu i krzewienia się korzeni uzyskuje się przez podcinanie lub przesadzenie drzewa. Egzemplarze o obwodach 12-14 cm przesadza się z reguły z odkrytym systemem korzeniowym (wyjątkiem są niektóre gatunki, np. liliodendron, iquidambar, które bezwzględnie muszą być przesadzane z bryłą). Drzewa większe są przesadzane w szkółce z bryłą korzeniową. Proces szkółkowania jest kontynuowany do momentu sprzedaży. Dlatego duże okazy mogą być szkółkowane nawet ośmiokrotnie. Regularnie podcinany korzeń rozkrzewia się. Dzięki temu w momencie ekspedycji mamy gwarancję, że bryła jest przerośnięta korzeniami, co w efekcie zapewnia szybkie przyjęcie się w miejscu docelowym oraz silny wzrost już od pierwszych lat po posadzeniu.

Efekty zabiegu szkółkowania są mało widoczne w momencie dostawy roślin i nie wpływają pozytywnie na wielkość i wygląd rośliny. Przesadzanie osłabia wzrost drzewa i wydłuża proces produkcji. Dlatego zabieg ten może być pomijany przez niektórych producentów.

W miejskich nasadzeniach powszechnie stosowane są drzewa z bryłą korzeniową, rzadziej z uprawy kontenerowej. Mając na uwadze rożne technologie maszynowego przygotowywania brył w szkółce, ich kształt może być owalny bądź walcowaty z płaskim spodem (podobny do kształtu doniczki). Bryły drugiego typu pochodzą z reguły ze szkółek zlokalizowanych na terenach o lżejszej, piaszczystej glebie. Dobrze przygotowana bryła powinna być zwarta, o regularnym kształcie, zabezpieczona jutą (zwykłą bądź z dodatkiem akrylu wydłużającego okres rozkładu) oraz siatką drucianą. Czasem można napotkać drzewa z matą kokosową zamiast tradycyjnej juty. Tak zabezpieczone rośliny, wykopane ze szkółki wczesną wiosną, mogą być przechowywane do momentu ekspedycji przez kilka-kilkanaście tygodni, przy zachowaniu rygoru podlewania.

Proces produkcji drzew, a w szczególności tych przeznaczonych do nasadzeń w terenach miejskich, musi uwzględniać konieczność wyprowadzenia pnia oraz korony o odpowiedniej, charakterystycznej dla gatunku bądź odmiany konstrukcji. Rośliny w szkółce, przy zapewnionym nawadnianiu i nawożeniu, rosną silnie i słabo się rozgałęziają. Dlatego niezbędne są staranne cięcia w koronie. Szczególnie istotne jest podmienianie przewodnika, czyli przycinanie go na odpowiedniej wysokości i zastępowanie nowym pędem, podwiązywanym z reguły do tyczki bambusowej. Zabieg ten hamuje wzrost przewodnika i pobudza do wzrostu pędy boczne. Pominięcie tego cięcia skutkuje wytworzeniem przez drzewo luźnej, słabo ugałęzionej i zbyt smukłej korony.

Drzewo stosowane do nasadzeń w terenach ogólnodostępnych powinno mieć w pełni uformowaną koronę, która nie będzie wymagała dalszych zabiegów szkółkarskich. Niedopuszczalne jest sadzenie roślin nie w pełni uformowanych, czyli np. o obwodach 10/12 cm, ponieważ w warunkach miejskich niemożliwe będzie zapewnienia fachowych cięć formujących. Do nasadzeń w publicznych terenach zieleni powinno się stosować rośliny o obwodzie pnia minimum 14/16 cm. Należy tu nadmienić, ze obwód pnia jest mierzony w szkółkach na wysokości 100 cm od nasady pnia, a nie, jak się zwykło przyjmować w Polsce, na wysokości 130 cm. Rośliny o mniejszych obwodach powinny być traktowane jako półprodukt, który do osiągnięcia pełnej przydatności do nasadzenia musi spędzić w szkółce kolejne trzy lata.

Przy ocenie jakości części nadziemnej drzew, należy także uwzględnić takie parametry jak brak uszkodzeń mechanicznych, wyraźnie wykształcony pąk wierzchołkowy itp. Ponadto trzeba unikać sadzenia drzew, które były podkrzesane (usunięto z pni dolne pędy boczne) tuż przed wykopaniem lub ekspedycją ze szkółki. Wszelkie cięcia formujące koronę powinny być przeprowadzone najpóźniej rok (dla drzew o obwodzie do 18 cm) bądź na dwa lata (dla drzew o obwodach większych) przed planowaną wysyłką. Szkółkarz musi wiedzieć, że cięcia formujące należy przeprowadzać przez cały okres produkcji drzewa. Średnica rany po cięciu na pniu nie powinna być większa niż 30% średnicy pnia.

Przy ocenie drzewa trzeba również uwzględnić odpowiednią wysokość osadzenia korony. W specyfikacjach zdarza się wymóg obwodu pnia 8/10 cm i wysokość pnia określona na 220 cm. Egzemplarz o takich parametrach byłby przykładem złego prowadzenia. Wysokość osadzenia korony jest zwiększana wraz z przyrostem pnia na grubość. W szkółce stopniowo usuwa się dolne pędy, a regularne cięcia w koronie stymulują rozwój nowych pędów bocznych. Należy pamiętać także o dalszym podnoszeniu korony, np. w nasadzeniach przyulicznych, gdzie wymagane nieraz 4-5 m można osiągnąć dopiero u drzew dojrzałych. Dlatego cięcia formujące na miejscu stałym trzeba prowadzić regularnie i usuwać zawsze w pierwszej kolejności pędy najgrubsze. Pozostawienie ich na pniu uniemożliwi ich usunięcie przy kolejnych cięciach uszczerbku dla drzewa.

 

Prawidłowe wysokości pni drzewa 2x szkółkowane (do 8/10 i 10/12 cm)           180 cm drzewa 3x szkółkowane (12/14 i 14/16 cm)               200 cm Drzewa o obwodzie 16 do 25 cm                                 220 cm Drzewa o obwodzie > 250 cm                                       250 cm

 

Sytuacja ta nie dotyczy drzew szczepionych w koronie (np. ‘Acer platanoides Globosum’), w przypadku którego wielkość pnia pozostaje bez zmian i jest uwarunkowana wysokością szczepienia (z reguły 180-220 cm). Upraszczając, można stwierdzić, że w prawidłowo uformowanym drzewie proporcje między wysokością pnia a korony będą wynosić 2/3 do 1/3.

Obwód pnia	Średnica bryły	Waga rośliny z bryłą (gleba gliniasta)
8/10	30 cm	30 kg
10/12	35-40 cm	40-50 kg
12/14	40 cm	60 kg
14/16	45-50 cm	80-100 kg
16/18	50-55 cm	120-140 kg
18/20	60 cm	180 kg
20/25	70 cm	230 kg
25/30	80 cm	300 kg

Do poprawnej oceny jakości korony drzewa niezbędna jest dobra znajomość charakterystyki wzrostu oraz pewne doświadczenie praktyczne. Każdy gatunek ma odmienną charakterystykę wzrostu i dla każdego gatunku należy przyjąć inne parametry oceny. Lipa o obwodzie 15 cm może mieć gęstą, dobrze uformowaną koronę z kilkunastoma pędami szkieletowymi. Natomiast bożodrzew w takim obwodzie może mieć zaledwie kilka pędów. I oba drzewa będą spełniały wymagania jakościowe. Przy drzewach o mniejszych obwodach ważna jest możliwość podnoszenia korony, czyli brak grubych pędów u nasady korony. Niedopuszczalne są również rozgałęzienia pod kątem ostrym. Ale i od tej reguły są wyjątki, ponieważ drzewa o kolumnowej koronie często mają wyłącznie takie rozgałęzienia.

Regułą jest to, że przewodnik powinien być wyraźnie widoczny do samej góry korony. Należy również sprawdzać czy zabieg podmiany przewodnika był wykonywany wyłącznie na jednorocznym przyroście. Zrobienie takiego cięcia przez pęd dwuletni i starszy skutkuje powstaniem trudno zasklepiającej się rany, przez którą mogą wnikać patogeny.

Bartosz Byczkowski,

Szkółka Byczkowscy, Kostrzyn Wlkp.