Dyrektywa 91/271/EWG z 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych nałożyła na państwa członkowskie Unii Europejskiej obowiązek m.in. wyposażenia aglomeracji powyżej 2000 RLM w zbiorcze systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków oraz odprowadzania do wód ścieków komunalnych odpowiednio oczyszczonych z substancji biologicznie rozkładalnych.
 
W celu wypełnienia tych zobowiązań w Polsce został opracowany Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK), który stanowi wykaz aglomeracji powyżej 2000 RLM oraz wykaz niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy i modernizacji urządzeń kanalizacyjnych zgodnie z art. 43 ust. 3 ustawy z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz U z 2005 r. nr 239, poz. 2019, ze zm.).
Program obejmuje następujące kategorie działań inwestycyjnych budowę i modernizację zbiorczych sieci kanalizacyjnych, a także budowę nowych oraz modernizację rozbudowę istniejących oczyszczalni ścieków.
Zgodnie z ustawą Prawo wodne pod pojęciem aglomeracji rozumie się teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająco skoncentrowane, aby ścieki komunalne mogły być zbierane
i przekazywane do oczyszczalni ścieków komunalnych. Jeden równoważny mieszkaniec (1 RLM) natomiast jest to ładunek substancji organicznych biologicznie rozkładalnych, wyrażony jako wskaźnik pięciodobowego biochemicznego zapotrzebowania na tlen (BZT5)
w ilości 60 g tlenu na dobę. 

Wyznaczanie obszaru i granic aglomeracji
Aglomeracje na terenie województwa mazowieckiego wyznacza wojewoda mazowiecki rozporządzeniem, będącym aktem prawa miejscowego, po zasięgnięciu opinii właściwych miejscowo rad gmin i zarządu województwa.
Jest to pierwszym krokiem do wpisania przedsięwzięcia do KPOŚK. Wpis do KPOŚK można uzyskać przy kolejnych aktualizacjach Programu, najbliższy jej termin przypada za cztery lata. Jednak aby aglomeracja znalazła się w Programie, nie wystarczy samo rozporządzenie. Z danych przedstawionych przez gminy przy kolejnych aktualizacjach Programu powinna wynikać możliwość osiągnięcia przez aglomerację efektu ekologicznego do 2015 r. oraz możliwość utrzymania przez mieszkańców systemu kanalizacyjnego. Zgodnie z ustawą Prawo wodne w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania zapewniające ochronę środowiska.
Dlaczego tak istotne jest znalezienie się w Programie? Otóż wpis do KPOŚK umożliwia inwestorowi pozyskanie środków finansowych m.in. z Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz funduszy strukturalnych Unii Europejskiej z przeznaczeniem na realizację zadań z zakresu gospodarki ściekowej.  

Liczba i wielkość aglomeracji
Od 1 stycznia 2005 r. do 31 października 2007 r. wojewoda mazowiecki wyznaczył aktem prawa miejscowego 153 aglomeracje, w tym 123 zapisanych w KPOŚK
w trakcie aktualizacji w 2005 r. oraz 30, które nie znalazły się dotychczas w zapisach Programu. Szczegółową liczbę aglomeracji na terenie województwa przedstawia tab. 1.
Tab. 1. Liczba aglomeracji na terenie woj. mazowieckiego zgłoszonych do KPOŚK
Aglomeracje
Ogółem
Wyznaczone rozporządzeniem wojewody
Proces wyznaczania
w toku
Ujęte w KPOŚK
128
123
5
Nie ujęte w KPOŚK
32
30
2
Ogółem
160
153
7
 
Obecnie wojewoda mazowiecki wyznacza równolegle zarówno te aglomeracje, które zostały już zapisane w KPOŚK, jak i te, których propozycje do udziału w KPOŚK zostały zgłoszone w latach 2006-2008. Dotychczas wpłynęło ok. 30 kolejnych wniosków w sprawie wyznaczenia obszaru i granic aglomeracji. Aglomeracje wchodzące w KPOŚK zostały podzielone pod względem ich wielkości na następujące grupy: 2000 – 14999 RLM, 15000 – 99999 RLM oraz powyżej 100000 RLM. Zestawienie danych dotyczących aglomeracji dla województwa mazowieckiego, znajdujących się w poszczególnych grupach, przedstawia tab.2. 

Tab. 2. Wielkość aglomeracji i liczba ich mieszkańców w woj. mazowieckim (stan na 31 marca 2007 r.)
Wielkość aglomeracji [RLM]
Liczba aglomeracji
Liczba mieszkańców w aglomeracjach
Liczba RLM
2 000-14 999
98
447 830
460 024
15 000 – 99 999
34
830 235
1 382 558
≥ 100 000
9
2 595 807
3 907 782
Ogółem
141
3 873 872
5 750 364
 
Około 30% ludności zamieszkuje duże aglomeracje powyżej 100 000 RLM. Przekłada się to na wartości wskaźnika – w dużych aglomeracjach wynosi on często powyżej 200 mieszkańców/km, podczas gdy w mniejszych rzadko przekracza 130 osób/km.
Sieć kanalizacyjna na terenie województwa ulega ciągłej rozbudowie, dzięki czemu coraz większa liczba mieszkańców korzysta z usług kanalizacyjnych. Obecnie znajduje się tam 6600,737 km sieci (stan na 31.12.2006 r.), obsługującej 3 107 682 mieszkańców. W 2006 r. siecią tą zostało odprowadzone do oczyszczalni 170 210 tys. m3 ścieków komunalnych, co stanowi ok. 67,9% ścieków powstających ogółem
w aglomeracjach. W 2006 r. w aglomeracjach zgłoszonych do KPOŚK wyprodukowano łącznie 250 655 tys. m3 ścieków komunalnych.
Wyposażenie województwa w oczyszczalnie ścieków oraz planowane inwestycje w tym zakresie przedstawia tab. 3.
Tab. 3. Planowana do wykonania liczby komunalnych oczyszczalni ścieków na terenie woj. mazowieckiego
 
Komunalne oczyszczalnie ścieków
Docelowo
Spełniają warunki rozporządzenia
Nie spełniają warunków rozporządzenia
Planowane do budowy
Nie wymagają nakładów finansowych
Wymagają nakładów finansowych
155
39
61
27
28
100
Ogółem
155
 
Spośród 100 obiektów wybudowanych na terenie województwa, działających w sposób prawidłowy (tzn. w których ścieki odprowadzane do środowiska oczyszczane są na właściwym poziomie), jedynie 39 nie wymaga modernizacji lub rozbudowy do 2015 roku. Natomiast pozostałe 61 oczyszczalnie ścieków komunalnych będą jeszcze wymagały zainwestowania środków finansowych ze względu na niewłaściwą gospodarkę osadami lub niedostateczną przepustowość. Na terenie województwa ok. 17 obiektów wymaga rozbudowy ze względu na przepustowość, na 18 oczyszczalniach natomiast będzie regulowana gospodarka osadami ściekowymi.     
Głównymi sposobami zagospodarowania osadów ściekowych powstających na oczyszczalniach ścieków komunalnych obsługujących aglomeracje na terenie województwa mazowieckiego są rekultywacja terenów, w tym gruntów przeznaczonych  na cele rolnicze, oraz czasowe magazynowanie na terenie obiektu (rys. 1).  
 
 
Rys. 1. Zagospodarowanie osadów ściekowych w 2006 r. w woj. mazowieckim


Osad zmagazynowany na terenie oczyszczalni w przyszłości najczęściej zostanie skierowany na składowisko odpadów. W 2006 r. w województwie powstało ok. 63 tys. Mg osadów ściekowych.
Najczęstszym źródłem finansowania zadań z zakresu gospodarki ściekowej w 2006 r. były środki własne gmin oraz przedsiębiorstw komunalnych (rys. 2). Znaczną część pieniędzy pochodziła też z funduszy ekologicznych takich jak Narodowy i
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, EkoFundusz, a także funduszy zagranicznych, m.in. Funduszu Spójności, Funduszu Phare, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego. Łączne wydatki na te zadania wyniosły wówczas ok. 190 mln zł. Ponad 69% tych środków zostało przeznaczone na budowę i modernizację sieci kanalizacyjnych, pozostałą część wydano na modernizację, rozbudowę i budowę oczyszczalni ścieków. 


Rys. 2.  Nakłady inwestycyjne na realizację zadań ujętych w KPOŚK na terenie woj. mazowieckiego w 2006 r.
  

Proces wyznaczania aglomeracji trwa nadal. Aktualnie wojewoda mazowiecki przyjmuje nowe wnioski z propozycją planów aglomeracji, wyznacza kolejne aglomeracje oraz rozszerza obszary i granice tych już utworzonych.  
Źródło:
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763).
 
Wioleta Jędral
Wydział Środowiska i Rolnictwa, Mazowiecki Urząd Wojewódzki