Małe oczyszczalnie ścieków
Realizacja inwestycji polegającej na budowie małej oczyszczalni ścieków wymaga przede wszystkim uregulowania formalnoprawnej strony dla tego działania. W tym przypadku, tak jak w wielu innych, regulacje te dotyczą przepisów z zakresu ochrony środowiska i budownictwa.
Przepisy budowlane
Przystępując do realizacji inwestycji, należy ustalić możliwość jej powstania z punktu widzenia przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz Prawa budowlanego. Zgodnie z art. 59 w połączeniu z art. 50 ust. 2 pkt 2 Ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DzU nr 80, poz. 717) realizacja inwestycji, na budowę której nie jest wymagane pozwolenie, nie musi wiązać się z uzyskaniem decyzji o ustaleniu warunków zabudowy. Natomiast zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 3 Ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity z 2003 r. nr 207, poz. 2016) budowa indywidualnej przydomowej oczyszczalni ścieków nie wymaga pozwolenia na budowę, gdy jej wydajność nie przekracza 7,5 m3/d. Przed przystąpieniem do budowy oczyszczalni należy jedynie zgłosić ten faktu w administracji budowlanej starostwa powiatowego minimum na 30 dni przed zamierzonym terminem rozpoczęcia robót budowlanych. W ciągu tych 30 dni organ administracji budowlanej może nałożyć na inwestora w formie decyzji obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę, gdy istnieją podejrzenia, że realizacja pociągnie za sobą pogorszenie stanu środowiska, warunków zdrowotno-sanitarnych itp. Z kolei w § 26 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690) stwierdza się, że na działce pozbawionej możliwości podłączenia kanalizacji można wybudować budynek mieszkalny, jeżeli zastosuje się np. przydomową oczyszczalnię ścieków o wydajności 5 m3/d. Zgodnie z tym rozporządzeniem, gdy ilość ścieków będzie większa od 5 m3/d, to należy uzyskać pozytywną opinię właściwego terenowo inspektora ochrony środowiska. W przypadku istnienia na działce studni zaopatrującej w wodę do spożycia przez ludzi lokalizacja indywidualnej oczyszczalni powinna zagwarantować minimum 30-metrową odległość przewodu rozsączającego ścieki od studni przy biologicznym oczyszczeniu ścieków oraz 70-metrową – przy braku biologicznego ich oczyszczenia. § 37 omawianego rozporządzenia mówi, iż osadniki podziemne przydomowych oczyszczalni mogą być sytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie budynków jednorodzinnych tylko wtedy, gdy ich odpowietrzenia wyprowadzone są minimum 0,6 m powyżej górnej krawędzi okien i drzwi.
Przepisy z zakresu ochrony środowiska
Zagospodarowanie ścieków pochodzących z gospodarstwa domowego – przez poddanie ich oczyszczaniu we własnej małej oczyszczalni ścieków i odprowadzenie podczyszczonych ścieków systemem drenażowym do gruntu lub, po oczyszczeniu, do urządzenia wodnego (rowu) na własnej działce – stanowi w świetle przepisów Ustawy z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity DzU z 2005 r. nr 239, poz. 2019) tzw. zwykłe korzystanie z wód, jednak przy zastrzeżeniu, że ilość ścieków nie przekracza 5 m3/d. W odniesieniu do takiego korzystania z wód nie jest wymagane pozwolenie wodnoprawne na odprowadzanie ścieków. Generalnie z prawa wodnego wynika, że oczyszczalnie ścieków, w tym małe oczyszczalnie, nie są urządzeniami wodnymi i w związku z tym ich budowa nie wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie. Wymienione oczyszczalnie ścieków są zaliczone do instalacji mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, z których emisja nie wymaga pozwolenia, natomiast wymaga zgłoszenia właściwemu organowi ochrony środowiska – art. 152 Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 627, z późn. zm.). Obowiązek tego zgłoszenia wynika bezpośrednio z Rozporządzenia Ministra Środowiska z 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (DzU nr 283, poz. 2839). Zgłoszenie winno nastąpić co najmniej 30 dni przed rozpoczęciem eksploatacji oczyszczalni, a organem właściwym do jego przyjęcia jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta – art. 378 ust. 3 pkt 3 Prawa ochrony środowiska.
Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń lub minimalne procenty redukcji dla ścieków komunalnych oczyszczonych w małych oczyszczalniach
a) minimalne procenty redukcji zanieczyszczeń określane w stosunku do ładunku zanieczyszczeń w ściekach dopływających
b) przy doprowadzaniu ścieków oczyszczonych do dopływów jezior z uwzględnieniem warunku, że czas dopływu do jeziora jest dłuższy niż 24 h (art. 39 pkt 2d Prawa wodnego)
Zgłoszenie powinno zawierać dane dotyczące eksploatującego oczyszczalnię z jego adresem, informacje o czasie pracy instalacji oraz ilości i składzie odprowadzanych ścieków, a także odpowiadać na pytanie, czy jakość odprowadzanych ścieków spełnia obowiązujące w tym zakresie normy.
Organ przyjmujący zgłoszenie w ciągu wymienionych 30 dni może wnieść w formie decyzji wymagania dotyczące eksploatacji oczyszczalni. Konsekwencją braku zgłoszenia eksploatacji oczyszczalni jest możliwość nałożenia na eksploatującego kary grzywny (art. 342 Prawa ochrony środowiska) i/lub – ostatecznie – wstrzymanie eksploatacji tej oczyszczalni przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 368 tej ustawy).
Szczególne korzystanie z wód
Odmienne od wyszczególnionych powyżej wymogi formalne obowiązują w odniesieniu do oczyszczalni, których eksploatacja wiąże się ze szczególnym korzystaniem z wód.
Szczególne korzystanie z wód w przypadku małej oczyszczalni występuje wówczas, gdy wydajność oczyszczalni jest większa niż 5 m3/d, odbiera ona także ścieki pochodzące z działalności gospodarczej (np. małego warsztatu) oraz gdy ścieki z oczyszczalni odprowadzane są poza teren, do którego inwestor ma tytuł własności.
W przypadkach szczególnego korzystania z wód zawsze konieczne jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na odprowadzanie ścieków z oczyszczalni, wydawanego na wniosek inwestora, zgodnie z wymogami określonymi w art. 131 i 132 Prawa wodnego.
W sytuacji, gdy odprowadzanie ścieków zachodzi do wód lub urządzeń wodnych (rowy), wymagane jest dodatkowo pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzenia wodnego, którym jest wylot urządzenia kanalizacyjnego, służący do wprowadzania ścieków do tych odbiorników. Sprawa uregulowań formalnoprawnych w zakresie przepisów budowlanych jest nieco bardziej skomplikowana. Otóż, gdy oczyszczalnia służy do oczyszczania ścieków pochodzących z obiektu działalności gospodarczej, czyli ścieków przemysłowych (art. 9 pkt 17 Prawa wodnego), konieczne jest uzyskanie pozwolenia na budowę dla jej wykonania oraz wcześniej – w przypadku braku ważnego planu zagospodarowania przestrzennego – uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Gdy niespełnienie warunku zwykłego korzystania z wód wynika z większej niż 5 m3/d ilości ścieków oczyszczanych lub z tego, że ścieki po oczyszczeniu odprowadzane są poza teren, do którego inwestor ma prawo własności, wówczas pozwolenie na budowę oczyszczalni i ewentualnie decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego wymagana będzie dla oczyszczalni o wydajności większej od 7,5 m3/d.
Wymagania dotyczące jakości ścieków
Ścieki odprowadzane z małych oczyszczalni do wód lub do ziemi muszą (niezależnie od tego, czy następuje to w ramach zwykłego, czy szczególnego korzystania z wód) spełniać ograniczenia wyszczególnione w art. 41 Prawa wodnego, tj. nie mogą m.in. zawierać odpadów, DDT, PCB, PCT oraz nie mogą powodować w wodach zmian naturalnej mętności, barwy i zapachu ani formowania osadów lub piany.
Szczegółowe dane dotyczące jakości odprowadzanych z oczyszczalni ścieków zawiera Rozporządzenie Ministra Środowiska z 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763).
Dane dotyczące dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych w małych oczyszczalniach zawarte są w tabeli i wynikają z uregulowań zawartych w § 4 ust. 5, § 11 ust. 4 i 5 oraz w załączniku nr 1 ww. rozporządzenia.
Dodatkowym ograniczeniem dotyczącym odprowadzania ścieków do ziemi lub urządzenia wodnego jest to, aby w pierwszym przypadku miejsce wprowadzania ścieków było oddzielone od najwyższego poziomu wodonośnego wód podziemnych warstwą gruntu o miąższości minimum 1,5 m, natomiast w drugim – aby najwyższy poziom wodonośny wód podziemnych był co najmniej 1,5 m pod dnem tego urządzenia.
Tabela nie uwzględnia przypadku, gdy oczyszczaniu podlegają ścieki przemysłowe. Wymogi dotyczące jakości tych ścieków po oczyszczeniu uregulowane są w § 6 i określone w załączniku 4 omawianego rozporządzenia, których tu nie przytoczono ze względu na obszerność informacji i stosunkowo małą częstość występowania.
Na koniec należy odwołać się do art. 42 ust. 4 Prawa wodnego, który mówi, że systemy indywidualne należy stosować tam, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty.
Przepisy prawne z zakresu Prawa budowlanego, wodnego i ochrony środowiska, odnoszące się do budowy przydomowej oczyszczalni ścieków w ramach zwykłego korzystanie z wód, nie do końca korespondują ze sobą, gdyż w Prawie budowlanym zwolnione z uzyskania pozwolenia na budowę są oczyszczalnie o wydajności 7,5 m3/d, podczas gdy inne przepisy za graniczną przyjmują wydajność 5 m3/d.
Krzysztof Generalczyk
Starostwo Powiatowe, Poznań
Przepisy budowlane
Przystępując do realizacji inwestycji, należy ustalić możliwość jej powstania z punktu widzenia przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz Prawa budowlanego. Zgodnie z art. 59 w połączeniu z art. 50 ust. 2 pkt 2 Ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (DzU nr 80, poz. 717) realizacja inwestycji, na budowę której nie jest wymagane pozwolenie, nie musi wiązać się z uzyskaniem decyzji o ustaleniu warunków zabudowy. Natomiast zgodnie z art. 29 ust. 1 pkt 3 Ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity z 2003 r. nr 207, poz. 2016) budowa indywidualnej przydomowej oczyszczalni ścieków nie wymaga pozwolenia na budowę, gdy jej wydajność nie przekracza 7,5 m3/d. Przed przystąpieniem do budowy oczyszczalni należy jedynie zgłosić ten faktu w administracji budowlanej starostwa powiatowego minimum na 30 dni przed zamierzonym terminem rozpoczęcia robót budowlanych. W ciągu tych 30 dni organ administracji budowlanej może nałożyć na inwestora w formie decyzji obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę, gdy istnieją podejrzenia, że realizacja pociągnie za sobą pogorszenie stanu środowiska, warunków zdrowotno-sanitarnych itp. Z kolei w § 26 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690) stwierdza się, że na działce pozbawionej możliwości podłączenia kanalizacji można wybudować budynek mieszkalny, jeżeli zastosuje się np. przydomową oczyszczalnię ścieków o wydajności 5 m3/d. Zgodnie z tym rozporządzeniem, gdy ilość ścieków będzie większa od 5 m3/d, to należy uzyskać pozytywną opinię właściwego terenowo inspektora ochrony środowiska. W przypadku istnienia na działce studni zaopatrującej w wodę do spożycia przez ludzi lokalizacja indywidualnej oczyszczalni powinna zagwarantować minimum 30-metrową odległość przewodu rozsączającego ścieki od studni przy biologicznym oczyszczeniu ścieków oraz 70-metrową – przy braku biologicznego ich oczyszczenia. § 37 omawianego rozporządzenia mówi, iż osadniki podziemne przydomowych oczyszczalni mogą być sytuowane w bezpośrednim sąsiedztwie budynków jednorodzinnych tylko wtedy, gdy ich odpowietrzenia wyprowadzone są minimum 0,6 m powyżej górnej krawędzi okien i drzwi.
Przepisy z zakresu ochrony środowiska
Zagospodarowanie ścieków pochodzących z gospodarstwa domowego – przez poddanie ich oczyszczaniu we własnej małej oczyszczalni ścieków i odprowadzenie podczyszczonych ścieków systemem drenażowym do gruntu lub, po oczyszczeniu, do urządzenia wodnego (rowu) na własnej działce – stanowi w świetle przepisów Ustawy z 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity DzU z 2005 r. nr 239, poz. 2019) tzw. zwykłe korzystanie z wód, jednak przy zastrzeżeniu, że ilość ścieków nie przekracza 5 m3/d. W odniesieniu do takiego korzystania z wód nie jest wymagane pozwolenie wodnoprawne na odprowadzanie ścieków. Generalnie z prawa wodnego wynika, że oczyszczalnie ścieków, w tym małe oczyszczalnie, nie są urządzeniami wodnymi i w związku z tym ich budowa nie wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie. Wymienione oczyszczalnie ścieków są zaliczone do instalacji mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, z których emisja nie wymaga pozwolenia, natomiast wymaga zgłoszenia właściwemu organowi ochrony środowiska – art. 152 Ustawy z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (DzU nr 62, poz. 627, z późn. zm.). Obowiązek tego zgłoszenia wynika bezpośrednio z Rozporządzenia Ministra Środowiska z 22 grudnia 2004 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (DzU nr 283, poz. 2839). Zgłoszenie winno nastąpić co najmniej 30 dni przed rozpoczęciem eksploatacji oczyszczalni, a organem właściwym do jego przyjęcia jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta – art. 378 ust. 3 pkt 3 Prawa ochrony środowiska.
Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń lub minimalne procenty redukcji dla ścieków komunalnych oczyszczonych w małych oczyszczalniach
Wskaźnik zanieczyszczeń | Korzystanie z wód | |||
Zwykłe | Szczególne | |||
Odbiornik ścieków oczyszczonych | ||||
Ziemia | Urządzenia wodne | Urządzenia wodne i wody | Ziemia | |
BZT5 | ≥20% red.a) | 25 mg/l
lub 70-90% red. | 40 mg/l | 40 mg/l |
ChZT | – | 125 mg/l
lub 75% red. | 150 mg/l | 150 mg/l |
Zawiesina ogólna | ≥50% red. | 35 mg/l
lub 90% red. | 50 mg/l | 50 mg/l |
Azot ogólny | – | 15b)mg/l | 30b)mg/l | – |
Fosfor ogólny | – | 2b)mg/l | 5b)mg/l | – |
a) minimalne procenty redukcji zanieczyszczeń określane w stosunku do ładunku zanieczyszczeń w ściekach dopływających
b) przy doprowadzaniu ścieków oczyszczonych do dopływów jezior z uwzględnieniem warunku, że czas dopływu do jeziora jest dłuższy niż 24 h (art. 39 pkt 2d Prawa wodnego)
Zgłoszenie powinno zawierać dane dotyczące eksploatującego oczyszczalnię z jego adresem, informacje o czasie pracy instalacji oraz ilości i składzie odprowadzanych ścieków, a także odpowiadać na pytanie, czy jakość odprowadzanych ścieków spełnia obowiązujące w tym zakresie normy.
Organ przyjmujący zgłoszenie w ciągu wymienionych 30 dni może wnieść w formie decyzji wymagania dotyczące eksploatacji oczyszczalni. Konsekwencją braku zgłoszenia eksploatacji oczyszczalni jest możliwość nałożenia na eksploatującego kary grzywny (art. 342 Prawa ochrony środowiska) i/lub – ostatecznie – wstrzymanie eksploatacji tej oczyszczalni przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta (art. 368 tej ustawy).
Szczególne korzystanie z wód
Odmienne od wyszczególnionych powyżej wymogi formalne obowiązują w odniesieniu do oczyszczalni, których eksploatacja wiąże się ze szczególnym korzystaniem z wód.
Szczególne korzystanie z wód w przypadku małej oczyszczalni występuje wówczas, gdy wydajność oczyszczalni jest większa niż 5 m3/d, odbiera ona także ścieki pochodzące z działalności gospodarczej (np. małego warsztatu) oraz gdy ścieki z oczyszczalni odprowadzane są poza teren, do którego inwestor ma tytuł własności.
W przypadkach szczególnego korzystania z wód zawsze konieczne jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na odprowadzanie ścieków z oczyszczalni, wydawanego na wniosek inwestora, zgodnie z wymogami określonymi w art. 131 i 132 Prawa wodnego.
W sytuacji, gdy odprowadzanie ścieków zachodzi do wód lub urządzeń wodnych (rowy), wymagane jest dodatkowo pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzenia wodnego, którym jest wylot urządzenia kanalizacyjnego, służący do wprowadzania ścieków do tych odbiorników. Sprawa uregulowań formalnoprawnych w zakresie przepisów budowlanych jest nieco bardziej skomplikowana. Otóż, gdy oczyszczalnia służy do oczyszczania ścieków pochodzących z obiektu działalności gospodarczej, czyli ścieków przemysłowych (art. 9 pkt 17 Prawa wodnego), konieczne jest uzyskanie pozwolenia na budowę dla jej wykonania oraz wcześniej – w przypadku braku ważnego planu zagospodarowania przestrzennego – uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.
Gdy niespełnienie warunku zwykłego korzystania z wód wynika z większej niż 5 m3/d ilości ścieków oczyszczanych lub z tego, że ścieki po oczyszczeniu odprowadzane są poza teren, do którego inwestor ma prawo własności, wówczas pozwolenie na budowę oczyszczalni i ewentualnie decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania przestrzennego wymagana będzie dla oczyszczalni o wydajności większej od 7,5 m3/d.
Wymagania dotyczące jakości ścieków
Ścieki odprowadzane z małych oczyszczalni do wód lub do ziemi muszą (niezależnie od tego, czy następuje to w ramach zwykłego, czy szczególnego korzystania z wód) spełniać ograniczenia wyszczególnione w art. 41 Prawa wodnego, tj. nie mogą m.in. zawierać odpadów, DDT, PCB, PCT oraz nie mogą powodować w wodach zmian naturalnej mętności, barwy i zapachu ani formowania osadów lub piany.
Szczegółowe dane dotyczące jakości odprowadzanych z oczyszczalni ścieków zawiera Rozporządzenie Ministra Środowiska z 8 lipca 2004 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (DzU nr 168, poz. 1763).
Dane dotyczące dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych w małych oczyszczalniach zawarte są w tabeli i wynikają z uregulowań zawartych w § 4 ust. 5, § 11 ust. 4 i 5 oraz w załączniku nr 1 ww. rozporządzenia.
Dodatkowym ograniczeniem dotyczącym odprowadzania ścieków do ziemi lub urządzenia wodnego jest to, aby w pierwszym przypadku miejsce wprowadzania ścieków było oddzielone od najwyższego poziomu wodonośnego wód podziemnych warstwą gruntu o miąższości minimum 1,5 m, natomiast w drugim – aby najwyższy poziom wodonośny wód podziemnych był co najmniej 1,5 m pod dnem tego urządzenia.
Tabela nie uwzględnia przypadku, gdy oczyszczaniu podlegają ścieki przemysłowe. Wymogi dotyczące jakości tych ścieków po oczyszczeniu uregulowane są w § 6 i określone w załączniku 4 omawianego rozporządzenia, których tu nie przytoczono ze względu na obszerność informacji i stosunkowo małą częstość występowania.
Na koniec należy odwołać się do art. 42 ust. 4 Prawa wodnego, który mówi, że systemy indywidualne należy stosować tam, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty.
Przepisy prawne z zakresu Prawa budowlanego, wodnego i ochrony środowiska, odnoszące się do budowy przydomowej oczyszczalni ścieków w ramach zwykłego korzystanie z wód, nie do końca korespondują ze sobą, gdyż w Prawie budowlanym zwolnione z uzyskania pozwolenia na budowę są oczyszczalnie o wydajności 7,5 m3/d, podczas gdy inne przepisy za graniczną przyjmują wydajność 5 m3/d.
Krzysztof Generalczyk
Starostwo Powiatowe, Poznań
