W praktyce komunalnej funkcjonują głównie dwa rodzaje przedsiębiorstw: zakłady budżetowe i spółki prawa handlowego (niemal wyłącznie kapitałowe, czyli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne). Stosunki między gminą (radą gminy i burmistrzem) a przedsiębiorstwem gminnym zachodzą głównie w sferze organizacyjno-prawnej, personalnej i majątkowej.

Stosunki organizacyjno-prawne i personalne
Zakład budżetowy jest jednostką organizacyjną gminy, która odpłatnie wykonuje zadania gminy, pokrywając koszty swej działalności z przychodów własnych. Zakłady mogą otrzymać z budżetu dotacje (przedmiotową, podmiotową, obrotową lub inwestycyjną) w łącznej wysokości do 50% wydatków zakładu. Gmina odpowiada za zobowiązania zakładu budżetowego.
Zakład nie ma osobowości prawnej ani zdolności sądowej, może być stworzony, zlikwidowany lub przekształcony przez radę gminy. Kierownicy zakładów budżetowych są powoływani na to stanowisko przez burmistrza (wójta, prezydenta). Działają jednoosobowo na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez wójta.
Zakład budżetowy może być kontrolowany przez komisję rewizyjną rady gminy.
Spółki gminne są tworzone, likwidowane lub przekształcane przez radę gminy. Spółki (nawet ze stuprocentowym udziałem gminy) są odrębnymi od gminy osobami prawnymi. Gmina nie odpowiada za zobowiązania spółek, a spółka za zobowiązania gminy.
Spółka może powstać wskutek zawiązania przez gminę i wniesienia do niej wkładów pieniężn...