Międzynarodowy obrót odpadami w Polsce po 1 maja 2004 r.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wiąże się z szeregiem zmian w przepisach prawa obowiązujących w naszym kraju. Jedną z dziedzin związanych z gospodarką odpadami, gdzie akcesja przynosi istotne zmiany w przepisach, jest transgraniczne przemieszczanie odpadów. W państwach Unii Europejskiej zagadnienia związane z międzynarodowym obrotem odpadami regulują przepisy Rozporządzenia Rady Europy nr 259/93 z 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie Wspólnoty oraz poza jej obszar (DzU WE L 30 z 06.02.1993 str. 1 i n. z późn. zm.). Do polskiego porządku prawnego przepisy te zostały wprowadzone poprzez zapisy w ustawie o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej.
Procedury nadzoru i kontroli międzynarodowego obrotu odpadami przyjęte w państwach Unii Europejskiej w znacznej mierze różnią się od dotychczasowych przepisów obowiązujących w Polsce. W ww. rozporządzeniu występuje zróżnicowanie procedur, w zależności od rodzaju odpadów i miejsca ich przeznaczenia oraz pochodzenia, a także w zależności od tego, czy są one przeznaczone do unieszkodliwiania czy do odzysku. Generalną zasadą jest wprowadzenie obowiązku zawiadomienia, przed przystąpieniem do przesyłania odpadów, właściwych organów poszczególnych państw, tak by organy te uzyskały pełną informację o rodzaju odpadów, celu ich przemieszczania oraz planowanych operacjach ich unieszkodliwiania lub odzysku. W rozumieniu przepisów rozporządzenia zgłaszającym jest każda osoba fizyczna lub prawna, która wnioskuje o wysłanie odpadów albo je zleca, w szczególności osoba, której działalność powoduje powstanie odpadów (producent pierwotny), zbieracz posiadający zezwolenie na tę działalność, udzielone przez państwo członkowskie, albo zarejestrowany kupiec lub pośrednik, który zajmuje się usuwaniem lub odzyskiem odpadów. Tak więc obecnie przy przywozie odpadów do Polski zgłaszającym zawsze będzie kontrahent zagraniczny, a nie, jak dotychczas, krajowe przedsiębiorstwo zajmujące się odzyskiem lub unieszkodliwianiem sprowadzanych odpadów.
Pozwolenia na wysyłkę i tranzyt odpadów
Kiedy zgłaszający ma zamiar przesłać odpady do unieszkodliwiania z jednego państwa członkowskiego do innego i/lub dokonać ich tranzytu przez jedno lub kilka innych państw członkowskich, musi powiadomić właściwy organ państwa przeznaczenia i przesłać kopie zgłoszenia do właściwych organów państw wysyłki i tranzytu, a także do odbiorcy. Zgłoszenie dokonywane jest przy pomocy listu przewozowego. Zgłaszający musi zawrzeć z odbiorcą kontrakt na usunięcie lub unieszkodliwienie odpadów. Kontrakt ten musi obejmować zobowiązanie zgłaszającego do odebrania odpadów, jeśli przesłanie nie zostanie dokonane w przewidziany sposób lub jeśli zostało dokonane z naruszeniem rozporządzenia 259/93 bądź zobowiązania odbiorcy do dostarczenia zgłaszającemu (nie później niż w ciągu 180 dni po otrzymaniu odpadów) świadectwa stwierdzającego, że odpady zostały usunięte lub unieszkodliwione w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska. Kopia tego kontraktu musi zostać, na żądanie, dostarczona właściwemu organowi.
Właściwy organ państwa przeznaczenia ma 30 dni po wysłaniu potwierdzenia wpływu zgłoszenia na podjęcie decyzji zezwalającej na wysyłkę, z warunkami lub bez, albo na odmowę. Może również zażądać dodatkowych informacji. Pozwolenie może być udzielone tylko w przypadku braku zastrzeżeń ze strony właściwych organów innych państw, zaangażowanych w dane przemieszczenie odpadów. Właściwy organ państwa przeznaczenia podejmuje decyzję nie wcześniej niż w 21 dni po wysłaniu potwierdzenia wpływu zgłoszenia, chyba że jest w posiadaniu pisemnych zezwoleń innych zainteresowanych właściwych władz. Kompetentne władze państw wysyłki i tranzytu mogą wnieść zastrzeżenia w ciągu 20 dni po wysłaniu potwierdzenia. Mogą one również zażądać dodatkowych informacji. Wspomniane zastrzeżenia powinny zostać przekazane powiadamiającemu na piśmie z kopiami do innych zainteresowanych kompetentnych władz.
Właściwe organy są obowiązane podjąć wszelkie niezbędne działania w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska, a także mogą wnosić racjonalne zastrzeżenia w stosunku do planowanego przemieszczania odpadów.
W przypadku przesyłania odpadów przeznaczonych do odzysku właściwe organy mogą wnosić uzasadniony sprzeciw w ograniczonym zakresie (zgodnie z art. 7 ust. 4 rozporządzenia) wobec planowanej przesyłki z następujących powodów:
Ponadto, właściwe organy państw wysyłki, przeznaczenia i tranzytu, mogą wnosić poparte argumentami zastrzeżenia wobec planowanej przesyłki, jeśli jest ona niezgodna z obowiązującym krajowym prawem i przepisami odnoszącymi się do ochrony środowiska, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub ochrony zdrowia, a także, gdy powiadamiający lub odbiorca był wcześniej uznany za winnego nielegalnego przesyłania odpadów (w tym przypadku kompetentna władza państwa wysyłki może, zgodnie z przepisami prawa krajowego, załatwić odmownie wszelkie przesyłki powiązane z daną osobą). Zastrzeżenia mogą być zgłaszane także wtedy, gdy przesyłanie jest sprzeczne z zobowiązaniami wynikającymi z międzynarodowych konwencji przyjętych przez zainteresowane państwo lub państwa członkowskie.
Dokumenty dołączane do transportu odpadów
Wysyłka może być dokonana dopiero po otrzymaniu przez zgłaszającego zezwolenia od właściwego organu miejsca przeznaczenia. Po otrzymaniu zezwolenia zgłaszający wstawia datę wysyłki i wypełnia pozostałe rubryki listu przewozowego, po czym, na trzy dni robocze przed dokonaniem wysyłki, wysyła kopie do zainteresowanych właściwych władz. Bez powiadomienia nie można dokonać przemieszczenia. Kopia lub, na żądanie właściwych władz, egzemplarz listu przewozowego musi towarzyszyć każdej wysyłce. Wszystkie przedsiębiorstwa zaangażowane w działania wypełniają list przewozowy we wskazanych punktach, podpisują go i zatrzymują jego kopię. W ciągu trzech dni roboczych po odbiorze odpadów do usuwania lub unieszkodliwiania odbiorca ma obowiązek wysyłać kopie wypełnionego przez siebie listu przewozowego do zgłaszającego i zainteresowanych właściwych władz. Jak najszybciej, ale nie później niż 180 dni po odbiorze odpadów, odbiorca ma obowiązek powiadomić o ich usunięciu lub unieszkodliwieniu zgłaszającego i zainteresowane właściwe władze. Zaświadczenie stanowi część lub jest dołączane do listu przewozowego towarzyszącego wysyłce. Tak więc do każdego transportu odpadów wymagane jest przesłanie trzech dokumentów – o wysyłce transportu, o dotarciu odpadów do miejsca przeznaczenia i o przeprowadzeniu odzysku lub unieszkodliwienia.
Wywóz odpadów do usuwania poza Unię Europejską jest zakazany, z wyjątkiem wywozu do tych krajów EFTA, które są także stronami Konwencji Bazylejskiej. Wywóz takich odpadów do jednego z tych krajów jest zakazany również wtedy, gdy kraj przeznaczenia zakazuje przywozu takich odpadów, gdy nie ma pisemnej zgody na szczególny przywóz określonych odpadów oraz gdy właściwy organ wysyłki we Wspólnocie ma powód do przypuszczenia, że odpady nie będą zarządzane zgodnie z metodami ekologicznymi w danym kraju przeznaczenia należącym do EFTA. Zgłaszający wysyła zgłoszenie do właściwego organu wysyłki w formie listu przewozowego z kopiami dla pozostałych zainteresowanych właściwych władz i dla odbiorcy. Po otrzymaniu zgłoszenia, właściwy organ wysyłki w ciągu trzech dni roboczych wysyła do zgłaszającego pisemne potwierdzenie otrzymania zgłoszenia z kopiami dla pozostałych zainteresowanych właściwych władz. Właściwy organ wysyłki w ciągu 70 dni po wysłaniu potwierdzenia podejmuje decyzję o wydaniu zezwolenia na wysyłkę, warunkowo lub bezwarunkowo, lub o odmowie, nie wcześniej jednak niż w ciągu 61 dni od wysłania potwierdzenia, chyba że posiada pisemną zgodę od pozostałych zainteresowanych właściwych władz.
Wszelki wywóz w celu odzysku odpadów wymienionych w załączniku V przeznaczonych do odzysku jest zakazany, z wyjątkiem wywozu do krajów, do których stosuje się decyzję OECD.
Nielegalne przesyłanie odpadów
Każde przesyłanie odpadów dokonane bez powiadomienia wszystkich zainteresowanych kompetentnych władz i bez zgody zainteresowanych kompetentnych władz (lub za zgodą uzyskaną od nich na drodze fałszerstwa, złożenia nieprawdziwych oświadczeń albo oszustwa) uznawane jest za ruch nielegalny. Także takie przesyłanie odpadów, które nie odpowiada treści listu przewozowego i które skutkuje usuwaniem lub odzyskiwaniem z naruszeniem praw Wspólnoty lub prawa międzynarodowego, zalicza się do nielegalnych.
Wszystkie przesyłki odpadów objęte zakresem rozporządzenia podlegają postanowieniu o gwarancji finansowej lub równoważnym ubezpieczeniu pokrywającym koszt przesyłania oraz unieszkodliwiania lub odzyskiwania. Gwarancje takie zostają zwrócone po przedstawieniu dowodu w postaci świadectwa unieszkodliwienia lub odzyskiwania, potwierdzającego dotarcie odpadów do miejsca przeznaczenia i ich unieszkodliwienie lub odzyskanie w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska.
Okresy przejściowe w zakresie ochrony środowiska
W trakcie negocjacji akcesyjnych Polska zobowiązała się do przyjęcia acquis communautaire. Oznacza to, iż od 1 maja 2004 r. w kraju będą obowiązywały przepisy analogiczne jak w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Jednakże w trakcie negocjacji akcesyjnych Polska występowała o okresy przejściowe w wielu dziedzinach, w tym także w zakresie ochrony środowiska. W efekcie w Traktacie Akcesyjnym, podpisanym w kwietniu 2003 r., zapisano okresy przejściowe również dla niektórych przepisów rozporządzenia Rady Europy w sprawie kontroli przemieszczania odpadów pomiędzy, do i z krajów Unii.
W odniesieniu do odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania, Polska nie występowała o okresy przejściowe. Z kolei w odniesieniu do opadów przemieszczanych w celu prowadzenia odzysku Polska wynegocjowała następujące okresy przejściowe:
Procedury nadzoru i kontroli międzynarodowego obrotu odpadami przyjęte w państwach Unii Europejskiej w znacznej mierze różnią się od dotychczasowych przepisów obowiązujących w Polsce. W ww. rozporządzeniu występuje zróżnicowanie procedur, w zależności od rodzaju odpadów i miejsca ich przeznaczenia oraz pochodzenia, a także w zależności od tego, czy są one przeznaczone do unieszkodliwiania czy do odzysku. Generalną zasadą jest wprowadzenie obowiązku zawiadomienia, przed przystąpieniem do przesyłania odpadów, właściwych organów poszczególnych państw, tak by organy te uzyskały pełną informację o rodzaju odpadów, celu ich przemieszczania oraz planowanych operacjach ich unieszkodliwiania lub odzysku. W rozumieniu przepisów rozporządzenia zgłaszającym jest każda osoba fizyczna lub prawna, która wnioskuje o wysłanie odpadów albo je zleca, w szczególności osoba, której działalność powoduje powstanie odpadów (producent pierwotny), zbieracz posiadający zezwolenie na tę działalność, udzielone przez państwo członkowskie, albo zarejestrowany kupiec lub pośrednik, który zajmuje się usuwaniem lub odzyskiem odpadów. Tak więc obecnie przy przywozie odpadów do Polski zgłaszającym zawsze będzie kontrahent zagraniczny, a nie, jak dotychczas, krajowe przedsiębiorstwo zajmujące się odzyskiem lub unieszkodliwianiem sprowadzanych odpadów.
Pozwolenia na wysyłkę i tranzyt odpadów
Kiedy zgłaszający ma zamiar przesłać odpady do unieszkodliwiania z jednego państwa członkowskiego do innego i/lub dokonać ich tranzytu przez jedno lub kilka innych państw członkowskich, musi powiadomić właściwy organ państwa przeznaczenia i przesłać kopie zgłoszenia do właściwych organów państw wysyłki i tranzytu, a także do odbiorcy. Zgłoszenie dokonywane jest przy pomocy listu przewozowego. Zgłaszający musi zawrzeć z odbiorcą kontrakt na usunięcie lub unieszkodliwienie odpadów. Kontrakt ten musi obejmować zobowiązanie zgłaszającego do odebrania odpadów, jeśli przesłanie nie zostanie dokonane w przewidziany sposób lub jeśli zostało dokonane z naruszeniem rozporządzenia 259/93 bądź zobowiązania odbiorcy do dostarczenia zgłaszającemu (nie później niż w ciągu 180 dni po otrzymaniu odpadów) świadectwa stwierdzającego, że odpady zostały usunięte lub unieszkodliwione w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska. Kopia tego kontraktu musi zostać, na żądanie, dostarczona właściwemu organowi.
Właściwy organ państwa przeznaczenia ma 30 dni po wysłaniu potwierdzenia wpływu zgłoszenia na podjęcie decyzji zezwalającej na wysyłkę, z warunkami lub bez, albo na odmowę. Może również zażądać dodatkowych informacji. Pozwolenie może być udzielone tylko w przypadku braku zastrzeżeń ze strony właściwych organów innych państw, zaangażowanych w dane przemieszczenie odpadów. Właściwy organ państwa przeznaczenia podejmuje decyzję nie wcześniej niż w 21 dni po wysłaniu potwierdzenia wpływu zgłoszenia, chyba że jest w posiadaniu pisemnych zezwoleń innych zainteresowanych właściwych władz. Kompetentne władze państw wysyłki i tranzytu mogą wnieść zastrzeżenia w ciągu 20 dni po wysłaniu potwierdzenia. Mogą one również zażądać dodatkowych informacji. Wspomniane zastrzeżenia powinny zostać przekazane powiadamiającemu na piśmie z kopiami do innych zainteresowanych kompetentnych władz.
Właściwe organy są obowiązane podjąć wszelkie niezbędne działania w celu ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska, a także mogą wnosić racjonalne zastrzeżenia w stosunku do planowanego przemieszczania odpadów.
W przypadku przesyłania odpadów przeznaczonych do odzysku właściwe organy mogą wnosić uzasadniony sprzeciw w ograniczonym zakresie (zgodnie z art. 7 ust. 4 rozporządzenia) wobec planowanej przesyłki z następujących powodów:
- jeśli jest ona niezgodna z obowiązującym prawem i przepisami odnoszącymi się do ochrony środowiska, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub ochrony zdrowia,
- jeśli zgłaszający lub odbiorca był wcześniej uznany za winnego nielegalnego ruchu,
- gdy przesyłanie jest sprzeczne z zobowiązaniami wynikającymi z międzynarodowych konwencji przyjętych przez zainteresowane państwo lub państwa członkowskie,
- jeśli stosunek ilości odpadów nadających się do odzysku do ilości odpadów nie nadających się do odzysku, oszacowana wartość ostatecznie odzyskanych materiałów lub koszt odzysku i usuwania frakcji nieprzydatnej nie uzasadniają odzysku w kategoriach ekonomicznych i z punktu widzenia ochrony środowiska.
Ponadto, właściwe organy państw wysyłki, przeznaczenia i tranzytu, mogą wnosić poparte argumentami zastrzeżenia wobec planowanej przesyłki, jeśli jest ona niezgodna z obowiązującym krajowym prawem i przepisami odnoszącymi się do ochrony środowiska, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub ochrony zdrowia, a także, gdy powiadamiający lub odbiorca był wcześniej uznany za winnego nielegalnego przesyłania odpadów (w tym przypadku kompetentna władza państwa wysyłki może, zgodnie z przepisami prawa krajowego, załatwić odmownie wszelkie przesyłki powiązane z daną osobą). Zastrzeżenia mogą być zgłaszane także wtedy, gdy przesyłanie jest sprzeczne z zobowiązaniami wynikającymi z międzynarodowych konwencji przyjętych przez zainteresowane państwo lub państwa członkowskie.
Dokumenty dołączane do transportu odpadów
Wysyłka może być dokonana dopiero po otrzymaniu przez zgłaszającego zezwolenia od właściwego organu miejsca przeznaczenia. Po otrzymaniu zezwolenia zgłaszający wstawia datę wysyłki i wypełnia pozostałe rubryki listu przewozowego, po czym, na trzy dni robocze przed dokonaniem wysyłki, wysyła kopie do zainteresowanych właściwych władz. Bez powiadomienia nie można dokonać przemieszczenia. Kopia lub, na żądanie właściwych władz, egzemplarz listu przewozowego musi towarzyszyć każdej wysyłce. Wszystkie przedsiębiorstwa zaangażowane w działania wypełniają list przewozowy we wskazanych punktach, podpisują go i zatrzymują jego kopię. W ciągu trzech dni roboczych po odbiorze odpadów do usuwania lub unieszkodliwiania odbiorca ma obowiązek wysyłać kopie wypełnionego przez siebie listu przewozowego do zgłaszającego i zainteresowanych właściwych władz. Jak najszybciej, ale nie później niż 180 dni po odbiorze odpadów, odbiorca ma obowiązek powiadomić o ich usunięciu lub unieszkodliwieniu zgłaszającego i zainteresowane właściwe władze. Zaświadczenie stanowi część lub jest dołączane do listu przewozowego towarzyszącego wysyłce. Tak więc do każdego transportu odpadów wymagane jest przesłanie trzech dokumentów – o wysyłce transportu, o dotarciu odpadów do miejsca przeznaczenia i o przeprowadzeniu odzysku lub unieszkodliwienia.
Wywóz odpadów do usuwania poza Unię Europejską jest zakazany, z wyjątkiem wywozu do tych krajów EFTA, które są także stronami Konwencji Bazylejskiej. Wywóz takich odpadów do jednego z tych krajów jest zakazany również wtedy, gdy kraj przeznaczenia zakazuje przywozu takich odpadów, gdy nie ma pisemnej zgody na szczególny przywóz określonych odpadów oraz gdy właściwy organ wysyłki we Wspólnocie ma powód do przypuszczenia, że odpady nie będą zarządzane zgodnie z metodami ekologicznymi w danym kraju przeznaczenia należącym do EFTA. Zgłaszający wysyła zgłoszenie do właściwego organu wysyłki w formie listu przewozowego z kopiami dla pozostałych zainteresowanych właściwych władz i dla odbiorcy. Po otrzymaniu zgłoszenia, właściwy organ wysyłki w ciągu trzech dni roboczych wysyła do zgłaszającego pisemne potwierdzenie otrzymania zgłoszenia z kopiami dla pozostałych zainteresowanych właściwych władz. Właściwy organ wysyłki w ciągu 70 dni po wysłaniu potwierdzenia podejmuje decyzję o wydaniu zezwolenia na wysyłkę, warunkowo lub bezwarunkowo, lub o odmowie, nie wcześniej jednak niż w ciągu 61 dni od wysłania potwierdzenia, chyba że posiada pisemną zgodę od pozostałych zainteresowanych właściwych władz.
Wszelki wywóz w celu odzysku odpadów wymienionych w załączniku V przeznaczonych do odzysku jest zakazany, z wyjątkiem wywozu do krajów, do których stosuje się decyzję OECD.
Nielegalne przesyłanie odpadów
Każde przesyłanie odpadów dokonane bez powiadomienia wszystkich zainteresowanych kompetentnych władz i bez zgody zainteresowanych kompetentnych władz (lub za zgodą uzyskaną od nich na drodze fałszerstwa, złożenia nieprawdziwych oświadczeń albo oszustwa) uznawane jest za ruch nielegalny. Także takie przesyłanie odpadów, które nie odpowiada treści listu przewozowego i które skutkuje usuwaniem lub odzyskiwaniem z naruszeniem praw Wspólnoty lub prawa międzynarodowego, zalicza się do nielegalnych.
Wszystkie przesyłki odpadów objęte zakresem rozporządzenia podlegają postanowieniu o gwarancji finansowej lub równoważnym ubezpieczeniu pokrywającym koszt przesyłania oraz unieszkodliwiania lub odzyskiwania. Gwarancje takie zostają zwrócone po przedstawieniu dowodu w postaci świadectwa unieszkodliwienia lub odzyskiwania, potwierdzającego dotarcie odpadów do miejsca przeznaczenia i ich unieszkodliwienie lub odzyskanie w sposób zgodny z zasadami ochrony środowiska.
Okresy przejściowe w zakresie ochrony środowiska
W trakcie negocjacji akcesyjnych Polska zobowiązała się do przyjęcia acquis communautaire. Oznacza to, iż od 1 maja 2004 r. w kraju będą obowiązywały przepisy analogiczne jak w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Jednakże w trakcie negocjacji akcesyjnych Polska występowała o okresy przejściowe w wielu dziedzinach, w tym także w zakresie ochrony środowiska. W efekcie w Traktacie Akcesyjnym, podpisanym w kwietniu 2003 r., zapisano okresy przejściowe również dla niektórych przepisów rozporządzenia Rady Europy w sprawie kontroli przemieszczania odpadów pomiędzy, do i z krajów Unii.
W odniesieniu do odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania, Polska nie występowała o okresy przejściowe. Z kolei w odniesieniu do opadów przemieszczanych w celu prowadzenia odzysku Polska wynegocjowała następujące okresy przejściowe:
- do końca 2007 r. dla czterech rodzajów odpadów umieszczonych w załączniku II – zielona lista, tzn. dla odpadów tworzyw sztucznych, makulatury, stłuczki szklanej i zużytych opon będzie wymagana zgoda wyrażona w procedurze analogicznej jak dla odpadów z czerwonej listy, przy jednoczesnej możliwości wnoszenia tzw. szerokich zastrzeżeń (zgodnych z art. 4. ust. 3), czyli w szczególności stosowania zasady bliskości i samowystarczalności,
- do końca 2007 r. dla wybranych odpadów z załącznika III – bursztynowa lista będzie wymagana zgoda wyrażona w procedurze analogicznej jak dla odpadów z czerwonej listy, przy jednoczesnej możliwości wnoszenia tzw. szerokich zastrzeżeń (zgodnych z art. 4. ust. 3),
- do końca 2012 r. dla odpadów z załącznika IV – czerwona lista oraz dla odpadów nieumieszczonych w załącznikach II, III i IV (odpady spoza list) przy możliwości wnoszenia tzw. szerokich zastrzeżeń (zgodnych z art. 4. ust. 3),
- do końca 2012 r. będzie wymagana notyfikacja i możliwość wnoszenia zastrzeżeń w ograniczonym zakresie (zgodnie z art. 7 ust. 4) dla innych niż powyżej wymienione rodzaje odpadów z załącznika II – zielona lista.
Włodzimierz Garczyński,
Wydział Transgranicznego Przemieszczania Odpadów,
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa
Wydział Transgranicznego Przemieszczania Odpadów,
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa
