Zakłady zagospodarowania odpadów – szczególnie dawne regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK), a obecne instalacje komunalne (IK) – mogą stanowić znaczące źródło powstawania uciążliwości zapachowych dla okolicznych mieszkańców. Prowadzi to często do konfliktów stanowiących spore wyzwanie dla lokalnego samorządu odpowiedzialnego za gospodarowanie odpadami.

Nikt z nas z pewnością nie chciałby mieszkać w sąsiedztwie zakładu, który emituje spore ilości nieprzyjemnych zapachów. Powstaje pytanie, czy odory są nierozerwalnie związane z zakładami zagospodarowania odpadów? Czy można przeciwdziałać powstawaniu nieprzyjemnych zapachów w instalacjach? Jak eliminować odory? W takich sytuacjach podejmowane są działania mające na celu wyeliminowanie powstawania nieprzyjemnych zapachów w postaci zmian organizacyjnych, wielomilionowych inwestycji, aż do zamknięcia instalacji włącznie.

Zapobieganie emisji odorantów

Uciążliwość zapachowa związana jest głównie z działalnością mikroorganizmów obecnych w bioodpadach. Te drobnoustroje, biorące udział w rozkładzie odpadów organicznych, przyczyniają się do powstawania nowych związków węgla, azotu i siarki. W trakcie tych przemian mogą pojawiać się uciążliwe substancje zapachowe.

Rozkład odpadów organicznych odbywa się na dwa sposoby. W przypadku, kiedy zapewniony jest swobodny dostęp tlenu, następuje rozkład tlenowy bioodpadów bez emisji odorantów. W sytuacji, kiedy dopływ tlenu jest ograniczony, mamy do czynienia z procesem beztlenowym oraz gniciem. W wyniku gnicia powstają związki o uciążliwym zapachu, takie jak siarkowodór, skatol, indol czy ptomainy. W procesie beztlenowym powstaje również metan, który – uwalniany swobodnie – jest nośnikiem wytworzonych w procesie gnicia uciążliwych zapachowo związków chemicznych.

Ograniczenie uciążliwości zapachowych w procesie gospodarowania odpadami można podzielić na trzy fazy: zapobieganie emisji odorantów,
Hala przyjęć i wszystkie pomieszczenia sortowni, w których odbywa się przetwarzanie odpadów, muszą posiadać instalację wentylacji, która powinna być zaprojektowana tak, by całość powietrza z wnętrza była kierowana do instalacji oczyszczania powietrza lub jako powietrze procesowe do instalacji napowietrzania w zamkniętej kompostowni.minimalizowanie odczuwalności odorów i dezodoryzację.

W procesie gospodarowania odpadami można zminimalizować powstawanie uciążliwości zapachowych w zakładach zagospodarowania odpadów na kilka sposobów, ale najskuteczniejszą metodą ograniczenia powstawania odorów jest właściwie zorganizowana selektywna zbiórka bioodpadów, zakończona procesem recyklingu w nowoczesnej instalacji fermentacji lub zamkniętej kompostowni. Ponieważ odpady organiczne są źródłem powstawania odorów, to oddzielenie ich od pozostałych strumieni odpadów sprawi, że przetwarzanie frakcji tzw. surowcowych będzie mniej zagrożone ich powstawaniem.

Nie da się całkowicie wyeliminować wszystkich resztek organicznych, bo na niektórych odpadach pozostaną one na przykład na opakowaniach po żywności. Dlatego kolejnym krokiem jest zapobieganie powstawaniu uciążliwych zapachów w instalacjach do przetwarzania odpadów.

Pierwszym miejscem, które może być przyczyną powstawania odorów, jest hala przyjęcia odpadów. Bez względu na to, jakimi odpadami zajmuje się instalacja (selektywnie zebranymi czy zmieszanymi), należy stosować się do kilku podstawowych zasad.

W miarę możliwości w instalacji należy przetwarzać wszystkie przywiezione odpady w tym samym dniu, a jeżeli jest to niemożliwe – należy przetwarzać je w kolejności dostarczenia. Wiąże się to z właściwym planowaniem wielkości hali przyjęć, czasu pracy instalacji w stosunku do godzin przyjmowania odpadów, logistyki wewnątrzzakładowej czy sposobu załadunku odpadów do nadawy. Warto rozważyć możliwość stosowania ładowarek chwytakowych, które są w stanie podawać do przetworzenia odpady zgodnie z kolejnością ich dostarczenia do zakładu. Ładowarki kołowe przeważnie działają bowiem w układzie odwrotnym, gdzie w pierwszej kolejności podawane są odpady, które przyjechały jako ostatnie.

Jeżeli do hali przyjęć nie zostały zbudowane specjalne śluzy powietrzne, które eliminują wydostawanie się nieprzyjemnych zapachów na zewnątrz budynku, to należy bardzo przestrzegać zasady zamykania bram i drzwi, by w ten sposób zminimalizować ilości wydostających się poza instalację odorantów.
 

Odory z frakcji bio

Kolejnymi elementami w procesie przetwarzania odpadów, które są bardzo istotnymi źródłami powstawania uciążliwości odorowych, są instalacje do biologicznego przetwarzania odpadów. Są to kompostownie zamknięte i instalacje do fermentacji metanowej odpadów organicznych. W Polsce przeważają instalacje do kompostowania bioodpadów lub stabilizacji frakcji organicznej odsianej z odpadów zmieszanych. Tymczasem powinno powstać zdecydowanie więcej instalacji do fermentacji odpadów, które gwarantują przetworzenie odpadów organicznych w szczelnie zamkniętych instalacjach. Przepisy pozwalają dalej przetwarzać frakcję stałą po fermentacji już na otwartej przestrzeni, w regularnie przerzucanych pryzmach, ale, jak pokazuje praktyka, zaraz po wyjściu z reaktorów fermentacji odpad jest źródłem bardzo intensywnej emisji uciążliwych zapachów. Nie trwa to jednak długo, bo na świeżym powietrzu bakterie beztlenowe szybko giną i w krótkim czasie pryzmy przestają być tak uciążliwe jak na początku.

Jak pokazuje praktyka, pofermentat warto skierować do kompostowni, gdzie zostanie przekompostowany przez dwa tygodnie albo przynajmniej przez dwa czy trzy dni będzie intensywnie napowietrzany, by w ten sposób zatrzymać rozwój bakterii beztlenowych. Po tym procesie już bez problemu może zostać skierowany na plac dojrzewania kompostu. W obu typach instalacji powietrze procesowe i z wnętrz budynków musi być zbierane przez odpowiedni system, a następnie skierowane do oczyszczenia.
 

Odcieki źródłem uciążliwych zapachów

Powstające między innymi na placach kompostowych odcieki również są znacznym źródłem emisji nieprzyjemnych zapachów. Padające deszcze wypłukują związki organiczne, które w zbiornikach odcieków zaczynają fermentować. Aby temu przeciwdziałać, stosuje się różne rozwiązania. Jedynym z nich jest intensywne napowietrzanie odcieków, mające za zadanie zatrzymanie procesu fermentacji i rozwój bakterii tlenowych. W ten sposób odcieki pozbawiane są większej części ładunku biologicznego odpowiedzialnego za powstawanie odorów. Inną metodą jest zamykanie zbiornika na odcieki specjalną kopułą, jak w instalacjach biogazowych, i zbieranie powstającego w ten sposób metanu, który następnie jest spalany w pochodniach albo w instalacjach wytwarzających energię elektryczną. Poza granicami Polski stosowane są również rozwiązania, w których odcieki poddawane są procesowi fermentacji mezofilowej. W ten sposób pozbawia się je czynnika odorotwórczego.

 

Ważnym elementem w przeciwdziałaniu powstawaniu uciążliwych zapachów jest utrzymanie czystości na terenie zakładu poprzez zamiatanie i zmywanie dróg wewnątrzzakładowych. W trakcie normalnego funkcjonowania zakładu bardzo często zdarza się, że odpady się rozsypią, a odcieki rozleją. Następnie (przez transport kołowy) mogą one zostać rozniesione po dużym terenie lub nawet poza zakład. Aby zapobiec zanieczyszczeniu dróg substancjami mogącymi emitować nieprzyjemne zapachy, na wyjeździe z instalacji należy stosować automatyczną myjkę do kół. Opuszczając teren zakładu, śmieciarki i samochody przewożące odpady powinny koniecznie poddać się procesowi mycia kół. Jest to konieczne również z przyczyn sanitarnych i poprawia estetykę na drodze wyjazdowej z zakładu.
Aby przeciwdziałać gniciu odpadów organicznych, należy systematycznie napowietrzać pryzmy na placu kompostowym. W każdym zakładzie zagospodarowania odpadów jest to moment, w którym następuje intensywna emisja uciążliwych substancji zapachowych. Jest to jednak konieczne, bo brak przerzucania przekompostowanych odpadów spowoduje, że będą one zagniwać i rozwijać się w nich będą bakterie beztlenowe. To te procesy są źródłem powstawania odorów. W trakcie przerzucania pryzm należy więc zadbać o minimalizowanie odczuwalności nieprzyjemnych zapachów.
 

Minimalizowanie odczuwalności odorów

Nie wszystkie źródła powstawania uciążliwości zapachowych w zakładzie zagospodarowania odpadów można wyeliminować. Najistotniejszym źródłem odorów w instalacji jest, oczywiście, samo składowisko odpadów. Aby zmniejszyć zarówno zagrożenie dla środowiska, jak i zagrożenie emisjami odorów, należy rozwijać selektywną zbiórkę bioodpadów, a frakcję organiczną przed składowaniem poddawać procesom kompostowania lub fermentacji. Niestety, nie jest to wystarczające, a skuteczne zbieranie bioodpadów to proces odległy w czasie.

 

Budowa zakładów zagospodarowania odpadów powinna zapewnić niezbędną odległość źródeł powstawania odorów od osiedli mieszkalnych. Należy to przewidzieć na etapie planowania (plany zagospodarowania), a także na późniejszym etapie, kiedy wydawane są pozwolenia na budowę dla budownictwa mieszkaniowego. Wystarczająco duża odległość oraz opaski leśne wokół zakładów zapewniają zmniejszenie odczuwalności uciążliwości odorowych przez mieszkańców. Często jednak instalacje do przetwarzania odpadów muszą funkcjonować w sąsiedztwie zabudowań mieszkalnych w odległości niegwarantującej rozproszenia nieprzyjemnych zapachów. Można wtedy zastosować urządzenia i instalacje do zmniejszenia intensywności uciążliwości zapachu bez usuwania odorantów. W wielu miejscach wybudowane są instalacje zraszające składowiska odpadów albo instalacje rozpylające substancje maskujące lub neutralizujące wokół terenu zakładu, których zadaniem jest przekształcanie uciążliwych zanieczyszczeń w bezwonne lub mniej uciążliwe.

Dezodoryzacja dobrym sposobem

Proces dezodoryzacji to zmniejszenie stężenia odorantów w punkcie emisji przez rozcieńczenie lub usuwanie wszystkich bądź części zanieczyszczeń. Jak pokazano na rysunku, można rozróżnić wiele metod dezodoryzacji, których stosowanie zależne jest od ilości powietrza poddawanego oczyszczeniu i stężeniu lotnych związków organicznych.

W zakładach zagospodarowania odpadów powszechnie stosuje się dwie metody: absorpcje i biofiltry. Bardzo często występują też one wspólnie, jako elementy jednego systemu dezodoryzacji powietrza procesowego lub oczyszczania powietrza z hal przetwarzania odpadów. Używane są dwa rodzaje biofiltrów: otwarte i zamknięte, wypełnione najczęściej zrębkami z drewna lub z korzeni drzew. Bakterie rozwijające się na drewnie wiążą się z odorotwórczymi związkami organicznymi, które znajdują się w filtrowanym powietrzu.
 

Absorbcja substancji złowonnych realizowana jest w płuczkach wodnych, a w przypadkach bardzo wysokiego stężenia np. siarki lub amoniaku – w filtrowanym powietrzu stosowane są płuczki zawierające dodatkowo substancje chemiczne, np. kwasy.
 

Instalacja zagospodarowania odpadów często oznacza uciążliwe sąsiedztwo, na które mieszkańcy nie powinni być jednak skazani. Należy prowadzić selektywną zbiórkę, procesy inwestycyjne w zakładzie i samo przetwarzanie odpadów w sposób jak najmniej uciążliwy dla okolicznych mieszkańców. Znane są przykłady, kiedy duże instalacje miejskie musiały zostać zamknięte i przeniesione w bardziej odległe od zabudowań miejsca, gdyż uciążliwość dla mieszkańców był tam zbyt wysoka, a koszty dostosowania instalacji – ekonomicznie nieuzasadnione. Są też przykłady, gdy miasto zmuszone było do wielomilionowej inwestycji w celu hermetyzacji procesów przetwarzania odpadów. Należy podkreślić, że zdecydowanie najlepszym sposobem wyeliminowania uciążliwości zapachowych jest skuteczna i powszechna selektywna zbiórka bioodpadów wraz z odpadami kuchennymi i ich recykling w instalacjach do fermentacji bioodpadów. Zwłaszcza że w nagrodę otrzymujemy kompost i energię oraz przyczyniamy się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

Andrzej Sobolak

Stowarzyszenie Biorecykling