Na Krakowskim Przedmieściu
Sadzenie drzew w trudnych, miejskich warunkach, gdzie mamy do czynienia z infrastrukturą podziemną, zagruzowanym podłożem oraz ograniczoną dostępnością do wody wymaga zastosowania specjalnych technologii.
Celem kompleksowej modernizacji Krakowskiego Przedmieścia w Warszawie było przekształcenie tego miejsca w najbardziej reprezentacyjny deptak stolicy. Autor projektu, Krzysztof Domaradzki, już na etapie koncepcji zaprosił do współpracy architektów krajobrazu. Przy pierwszym spojrzeniu na plany instalacji żartowano, że nie znajdzie się tu miejsce na żadne drzewo. Projektując, przeanalizowano wiele wcześniejszych, często wykluczających się wizji – od propozycji adaptacji wszystkich istniejących drzew bez brania pod uwagę ich stanu estetycznego oraz znaczenia w kompozycji ulicy, aż do propozycji ich całkowitego usunięcia i niewprowadzenia nowych nasadzeń, aby w jak największym stopniu wyeksponować zabytkowe elewacje.
Najlepsze rozwiązanie
Po pierwszym międzybranżowym uzgodnieniu na mapę instalacji podziemnych naniesiono drzewa w takich miejscach, aby spełniały zalecenia dotyczące odległości od instalacji. W efekcie otrzymano chaotyczny układ kilkudziesięciu punktów bez szans na stworzenie czytelnej kompozycji. Któryś z projektantów zaproponował posadzenie drzew w miejsce już istniejących. Jednak kłopot w tym, że często rosły one nie tyle zbyt blisko instalacji, ale nawet dokładnie na konkretnej rurze czy kablu. W praktyce nie wystarczyło tylko zaprojektować posadzenie drzew, lecz trzeba było jeszcze przekonać gestorów sieci, Zarząd Dróg Miejskich, a wcześniej projektantów branżowych do tego, że drzewo może rosnąć np. 1,5 m od wodociągu i w dziesiątkach innych konfliktowych miejscach. Na szczęście rośliny są bardzo “elastyczne” i rozwijają system korzeniowy kierunku, w jakim im pozwolimy (ekranowanie) lub tam, gdzie je zachęcimy (elementy antykompresyjne Greenleaf lub substarty Urban Soil), przy czym każdy przypadek trzeba rozpatrywać nieomal indywidualnie.
Ostatecznie, wzorem miast europejskich, zwyciężyła propozycja wprowadzenia zupełnie nowych nasadzeń zaprojektowanych jako integralny element infrastruktury ulicy. Mimo wielu “podziemnych” przeciwności do etapu projektu realizacyjnego udało się wprowadzić blisko sto nowych, dużych (od 7 do 11 m wysokości) drzew, osiągając w ten sposób kompozycję składającą się z pięciu zasadniczych elementów: bram widokowych – podkreślających podział przestrzeni na poszczególne wnętrza urbanistyczne, szpalerów wzdłuż pierzei – akcentujących fragmenty o zbliżonym charakterze architektonicznym, nasadzeń – podkreślających prostopadłe w stosunku do ulicy osie architektoniczne i kompozycyjne oraz otwarć widokowych na szczególnie wartościowe fragmenty elewacji, skwery i place.
Technologia sadzenia
Na zewnątrz unifikacja, a pod ziemią prawie każdemu drzewu przygotowano indywidualną strefę wzrostu, która (z wyjątkiem ozdobnych kratownic) została przykryta kamienną nawierzchnią na podbudowie drogowej. Układy elementów antykompresyjnych, zapobiegających nadmiernemu zagęszczaniu substratu w strefie wzrostu korzeni ułożono odpowiednio do kierunku ekranowanych instalacji. Tam, gdzie nie było konfliktu z instalacją pozostawiono otwarcia w pasach ekranów, dając drzewu możliwość eksploracji “rodzimego gruntu miejskiego”. W tych strefach drzewu zapewniono nawadnianie z możliwością nawożenia oraz napowietrzanie, co pozwoliło na uniknięcie efektu “doniczki”. W proponowanym rozwiązaniu dwa niezależne kielichy gwarantują dostęp – osobno do otoczenia bryły i osobno do całej dalszej strefy wzrostu. Wzdłuż krawędzi misy przykrytej kruszywem i kratą tak wyekranowano bryłę, aby uniemożliwić podnoszenie nawierzchni przez korzenie. Dodatkowo zimą pod kraty przewidziano założenie specjalnych membran minimalizujących zasolenie podłoża.
Wykonanie
Po tak wielkim wysiłku jaki miał być włożony w przygotowanie miejsc na drzewa potrzebne było takie doprecyzowanie specyfikacji zamówienia, aby od razu otrzymać konkretny, najwyższej jakości materiał szkółkarski. Nowe drzewa od razu miały stać się widocznym elementem w przestrzeni, dlatego spośród setek okazów rosnących w szkółce na jednym polu wybrano wszystkie jednakowe, spełniające zadane parametry. Taki dobór pozwolił na uniknięcie “wyrównywania” wysokości pni, oszczędzając przy tym na dodatkowym stresowaniu drzewa nowymi ranami.
Wykonawca, który sadził już wiele drzew w mieście, był bardzo zaskoczony, tym co zastał w gruncie. Doły pod drzewa kopano przy użyciu młotów pneumatycznych, gdyż trzeba było się przebić przez pokłady sprasowanego i zagęszczonego przez dziesięciolecia gruzu, śmieci itp. Najczęściej w mieście wykonuje się nawierzchnie, pozostawiając otwór wielkości docelowej misy na drzewo, kopie się dół nieco większy od bryły, przez co rośliny w szpalerze rosną nierównomiernie, jest bardzo duży procent wypadków, utrudniona pielęgnacja. Choć przyroda potrafi zadziwić – dżungla jest w stanie porosnąć całe miasta, ukryć cywilizacje, a klony cukrowe na Krakowskim Przedmieściu mogą osiągnąć całkiem imponujące rozmiary – to i nowe drzewo jakoś się ukorzeni w “miejskim gruncie”. Tylko dlaczego ma to być takie nieszczęsne “jakoś”, gdy zależy nam, aby drzewo cieszyło oczy i pracowało długie lata dla zdrowia mieszkańców miasta?
Zatem tym razem wykopano doły o wymiarach ok. 2,5 m na 4,5 m, głębokie na co najmniej 1,2 m, które ogrodzono płotem, żeby nikt w nie nie wpadł. W lokalnych gazetach można było przeczytać o tajemniczych wykopach pozostawionych w kamiennych chodnikach. Kolejne etapy sadzenia to ekranowanie od instalacji, układanie elementów antykompresyjnych, zasypywanie ich substratem i zabezpieczenie geowłókniną. Gdy przywieziono drzewa, ludzie zbiegli się, aby obserwować prawdziwe widowisko ustawiania drzew za pomocą dźwigu. Każde z nich było odpowiednio zabezpieczone do transportu, z przytwierdzoną etykietą potwierdzającą źródło pochodzenia i wybór w szkółce. Precyzyjne posadzenie drzew dźwigiem było nie lada wyzwaniem, ustawiano je, dosłownie, co do centymetra, stosując się do podziałów nawierzchni na krawędziach dołów odległych czasem o ponad 2 m, aby po przykryciu przestrzeni przy pniu, ozdobna kratownica wpasowała się idealnie w fugi między kamiennymi płytami chodnika (taki detal, jak brak docinania płyt chodnikowych wpływa na standard wykończenia i odbiór estetyczny przestrzeni).
Następnie rozłożono rury do nawadnia, oszalowano misy i osadzono krawężniki podpierające kratownicę. Potem wykonawca nawierzchni mógł dokończyć swoje zadanie.
Sadzone drzewa zabezpieczono przed możliwością przewrócenia się lub pochylenia w sposób niewidoczny na zewnątrz. Optymalnym rozwiązaniem było mocowanie brył korzeniowych za pomocą systemowych rozwiązań polecanych do nasadzeń ulicznych, np. samoklinujących się kotw podziemnych, przytrzymujących bryłę systemem pasów i linek (np. Platipus Anchors Limited)
Przewidziano też rozwiązania ograniczające zanieczyszczenie solą w okresie zimowym gleby w misach korzeniowych – uszczelki z membran wodoszczelnych, montowanych pod kratownicą na okres zimowy.
Dorota Rudawa
architekt krajobrazu
RS Architektura Krajobrazu, Konstancin-Jeziorna k. Warszawy
Opis drzew do nasadzeń na Krakowskim Przedmieściu, Patryk Zaręba, RS Architektura Krajobrazu
Objaśnienia:
wys. – minimalna wysokość drzewa bez bryły
3 xp – minimalna wymagana ilość przesadzeń rośliny w procesie szkółkowania. W przypadku drzew o obwodzie pnia powyżej 30 cm należy dostarczyć certyfikat, iż drzewo było przesadzane minimum tyle razy, ile wskazano w tabeli
ob. – obwód pnia drzewa, mierzony na wys. 100 cm od poziomu gruntu, w którym rośnie
śred. – minimalna średnica korony
soliter – roślina prowadzona w szkółce jako egzemplarz swobodnie rosnący, o pokroju korony właściwym dla gatunku i odmiany. Korona musi być symetryczna
bryła – roślina kopana z bryłą korzeniową odpowiednio zabezpieczoną tkaniną jutową i siatką drucianą.
forma pienna – drzewa prowadzone jako materiał alejowy, pień prosty, pozbawiony pozostałości po konarach. Wysokość pnia mierzona od poziomu gruntu, w którym rośnie drzewo do najniższych konarów korony.
Wszystkie drzewa w szpalerze w momencie sadzenia muszą mieć jednakowe parametry, szczególnie w odniesieniu do wysokości i wysokości pnia.
Przy odmianach o formach kulistych korona równomiernie zagęszczona, osadzona centralnie na pniu.
Pozostałe odmiany o formie innej niż naturalna muszą posiadać dobrze wykształcony, prosty, pojedynczy przewodnik.
Materiał roślinny prowadzony w trakcie wieloletniego cyklu produkcyjnego musi spełniać najwyższe wymagania jakościowe. Wszystkie części rośliny muszą być pozbawione ran i śladów po świeżych cięciach o średnicach większych niż 1,5 cm. Rośliny powinny być wolne od szkodników i patogenów. Materiał nie może być przechowywany dłuższy czas w chłodni.
Wyboru drzew dokonuje w szkółce architekt krajobrazu bezpośrednio nadzorujący wykonanie projektu.
Po posadzeniu należy przeprowadzić drobne cięcia prześwietlające i formujące pod nadzorem architekta nadzorującego realizację projektu.
Fot.1. Staranny wybór materiału szkółkarskiego
Fot.2. Układanie elementów antykompresyjnch pod drzewo
Fot.3. Ogromne bryły drzew trzeba umieścić z dokładnością co do centymetra
Fot.4. Nowo posadzone drzewa na Krakowskim Przedmieściu
Rys. Schemat przygotowania miejsca pod drzewa
Celem kompleksowej modernizacji Krakowskiego Przedmieścia w Warszawie było przekształcenie tego miejsca w najbardziej reprezentacyjny deptak stolicy. Autor projektu, Krzysztof Domaradzki, już na etapie koncepcji zaprosił do współpracy architektów krajobrazu. Przy pierwszym spojrzeniu na plany instalacji żartowano, że nie znajdzie się tu miejsce na żadne drzewo. Projektując, przeanalizowano wiele wcześniejszych, często wykluczających się wizji – od propozycji adaptacji wszystkich istniejących drzew bez brania pod uwagę ich stanu estetycznego oraz znaczenia w kompozycji ulicy, aż do propozycji ich całkowitego usunięcia i niewprowadzenia nowych nasadzeń, aby w jak największym stopniu wyeksponować zabytkowe elewacje.
Najlepsze rozwiązanie
Po pierwszym międzybranżowym uzgodnieniu na mapę instalacji podziemnych naniesiono drzewa w takich miejscach, aby spełniały zalecenia dotyczące odległości od instalacji. W efekcie otrzymano chaotyczny układ kilkudziesięciu punktów bez szans na stworzenie czytelnej kompozycji. Któryś z projektantów zaproponował posadzenie drzew w miejsce już istniejących. Jednak kłopot w tym, że często rosły one nie tyle zbyt blisko instalacji, ale nawet dokładnie na konkretnej rurze czy kablu. W praktyce nie wystarczyło tylko zaprojektować posadzenie drzew, lecz trzeba było jeszcze przekonać gestorów sieci, Zarząd Dróg Miejskich, a wcześniej projektantów branżowych do tego, że drzewo może rosnąć np. 1,5 m od wodociągu i w dziesiątkach innych konfliktowych miejscach. Na szczęście rośliny są bardzo “elastyczne” i rozwijają system korzeniowy kierunku, w jakim im pozwolimy (ekranowanie) lub tam, gdzie je zachęcimy (elementy antykompresyjne Greenleaf lub substarty Urban Soil), przy czym każdy przypadek trzeba rozpatrywać nieomal indywidualnie.
Ostatecznie, wzorem miast europejskich, zwyciężyła propozycja wprowadzenia zupełnie nowych nasadzeń zaprojektowanych jako integralny element infrastruktury ulicy. Mimo wielu “podziemnych” przeciwności do etapu projektu realizacyjnego udało się wprowadzić blisko sto nowych, dużych (od 7 do 11 m wysokości) drzew, osiągając w ten sposób kompozycję składającą się z pięciu zasadniczych elementów: bram widokowych – podkreślających podział przestrzeni na poszczególne wnętrza urbanistyczne, szpalerów wzdłuż pierzei – akcentujących fragmenty o zbliżonym charakterze architektonicznym, nasadzeń – podkreślających prostopadłe w stosunku do ulicy osie architektoniczne i kompozycyjne oraz otwarć widokowych na szczególnie wartościowe fragmenty elewacji, skwery i place.
Technologia sadzenia
Na zewnątrz unifikacja, a pod ziemią prawie każdemu drzewu przygotowano indywidualną strefę wzrostu, która (z wyjątkiem ozdobnych kratownic) została przykryta kamienną nawierzchnią na podbudowie drogowej. Układy elementów antykompresyjnych, zapobiegających nadmiernemu zagęszczaniu substratu w strefie wzrostu korzeni ułożono odpowiednio do kierunku ekranowanych instalacji. Tam, gdzie nie było konfliktu z instalacją pozostawiono otwarcia w pasach ekranów, dając drzewu możliwość eksploracji “rodzimego gruntu miejskiego”. W tych strefach drzewu zapewniono nawadnianie z możliwością nawożenia oraz napowietrzanie, co pozwoliło na uniknięcie efektu “doniczki”. W proponowanym rozwiązaniu dwa niezależne kielichy gwarantują dostęp – osobno do otoczenia bryły i osobno do całej dalszej strefy wzrostu. Wzdłuż krawędzi misy przykrytej kruszywem i kratą tak wyekranowano bryłę, aby uniemożliwić podnoszenie nawierzchni przez korzenie. Dodatkowo zimą pod kraty przewidziano założenie specjalnych membran minimalizujących zasolenie podłoża.
Wykonanie
Po tak wielkim wysiłku jaki miał być włożony w przygotowanie miejsc na drzewa potrzebne było takie doprecyzowanie specyfikacji zamówienia, aby od razu otrzymać konkretny, najwyższej jakości materiał szkółkarski. Nowe drzewa od razu miały stać się widocznym elementem w przestrzeni, dlatego spośród setek okazów rosnących w szkółce na jednym polu wybrano wszystkie jednakowe, spełniające zadane parametry. Taki dobór pozwolił na uniknięcie “wyrównywania” wysokości pni, oszczędzając przy tym na dodatkowym stresowaniu drzewa nowymi ranami.
Wykonawca, który sadził już wiele drzew w mieście, był bardzo zaskoczony, tym co zastał w gruncie. Doły pod drzewa kopano przy użyciu młotów pneumatycznych, gdyż trzeba było się przebić przez pokłady sprasowanego i zagęszczonego przez dziesięciolecia gruzu, śmieci itp. Najczęściej w mieście wykonuje się nawierzchnie, pozostawiając otwór wielkości docelowej misy na drzewo, kopie się dół nieco większy od bryły, przez co rośliny w szpalerze rosną nierównomiernie, jest bardzo duży procent wypadków, utrudniona pielęgnacja. Choć przyroda potrafi zadziwić – dżungla jest w stanie porosnąć całe miasta, ukryć cywilizacje, a klony cukrowe na Krakowskim Przedmieściu mogą osiągnąć całkiem imponujące rozmiary – to i nowe drzewo jakoś się ukorzeni w “miejskim gruncie”. Tylko dlaczego ma to być takie nieszczęsne “jakoś”, gdy zależy nam, aby drzewo cieszyło oczy i pracowało długie lata dla zdrowia mieszkańców miasta?
Zatem tym razem wykopano doły o wymiarach ok. 2,5 m na 4,5 m, głębokie na co najmniej 1,2 m, które ogrodzono płotem, żeby nikt w nie nie wpadł. W lokalnych gazetach można było przeczytać o tajemniczych wykopach pozostawionych w kamiennych chodnikach. Kolejne etapy sadzenia to ekranowanie od instalacji, układanie elementów antykompresyjnych, zasypywanie ich substratem i zabezpieczenie geowłókniną. Gdy przywieziono drzewa, ludzie zbiegli się, aby obserwować prawdziwe widowisko ustawiania drzew za pomocą dźwigu. Każde z nich było odpowiednio zabezpieczone do transportu, z przytwierdzoną etykietą potwierdzającą źródło pochodzenia i wybór w szkółce. Precyzyjne posadzenie drzew dźwigiem było nie lada wyzwaniem, ustawiano je, dosłownie, co do centymetra, stosując się do podziałów nawierzchni na krawędziach dołów odległych czasem o ponad 2 m, aby po przykryciu przestrzeni przy pniu, ozdobna kratownica wpasowała się idealnie w fugi między kamiennymi płytami chodnika (taki detal, jak brak docinania płyt chodnikowych wpływa na standard wykończenia i odbiór estetyczny przestrzeni).
Następnie rozłożono rury do nawadnia, oszalowano misy i osadzono krawężniki podpierające kratownicę. Potem wykonawca nawierzchni mógł dokończyć swoje zadanie.
Sadzone drzewa zabezpieczono przed możliwością przewrócenia się lub pochylenia w sposób niewidoczny na zewnątrz. Optymalnym rozwiązaniem było mocowanie brył korzeniowych za pomocą systemowych rozwiązań polecanych do nasadzeń ulicznych, np. samoklinujących się kotw podziemnych, przytrzymujących bryłę systemem pasów i linek (np. Platipus Anchors Limited)
Przewidziano też rozwiązania ograniczające zanieczyszczenie solą w okresie zimowym gleby w misach korzeniowych – uszczelki z membran wodoszczelnych, montowanych pod kratownicą na okres zimowy.
Dorota Rudawa
architekt krajobrazu
RS Architektura Krajobrazu, Konstancin-Jeziorna k. Warszawy
| Warte uwagi
Układ projektowanej zieleni jako istotny element wnętrz urbanistycznych powinien być czytelny, a nie odzwierciedlać kształt instalacji podziemnych. Dlatego tak ważne jest, by w projektach modernizacji ulic najpierw wypracować koncepcję bazującą na założeniach architektonicznych, respektujących infrastrukturę istniejącą z wykorzystaniem dostępnych technologii sadzenia, a dopiero potem projektować nowe sieci, np. zasilanie układu latarni. Planowane sieci mogą “omijajać” (z takim trudem wypracowane) lokalizacje dla drzew. |
Opis drzew do nasadzeń na Krakowskim Przedmieściu, Patryk Zaręba, RS Architektura Krajobrazu
| Symbol | Opis |
| d2 | Klon pospolity odmiana Cleveland (Acer platanoides ‘Cleveland’) wys. 600-700 cm, 5 xp, ob. 40-45 cm, śred. 200-300 cm, forma pienna, wys. pnia 280 cm, soliter, bryła. |
| d3 | Klon pospolity odmiana kulista (Acer platanoides ‘Globosum’) wys. 500-550, 5 xp, ob. 35-40 cm, śred. 250-300 cm, forma pienna, wys. pnia 240 cm, soliter, bryła. |
| d4 | Robinia biała odmiana kulista (Robinia pseudoacacia ‘Umbraculifera’) wys. 400-450, 5 xp, ob. 30-35 cm, śred. 200-250 cm, forma pienna, wys. pnia 180 cm, soliter, bryła. |
| d5 | Magnolia japońska, wys. 450-500, 5 xp, śred. 200-300, soliter ugałęziony od dołu, bryła. |
| d1 | Klon pospolity (Acer platanoides) – wys. 800-900 cm , 7 xp, ob. 50-60 cm, śred. 500-600 cm, forma pienna, wys. pnia 280 cm, soliter, bryła. |
| d6 | Platan klonolistny (Platanus acerifolia) – wys. 1000-1200 cm, 7 xp, ob. 90-100, śred. 400-600, forma pienna, korona na wys. 280 cm, soliter, bryła. |
Objaśnienia:
Wszystkie drzewa w szpalerze w momencie sadzenia muszą mieć jednakowe parametry, szczególnie w odniesieniu do wysokości i wysokości pnia.
Przy odmianach o formach kulistych korona równomiernie zagęszczona, osadzona centralnie na pniu.
Pozostałe odmiany o formie innej niż naturalna muszą posiadać dobrze wykształcony, prosty, pojedynczy przewodnik.
Materiał roślinny prowadzony w trakcie wieloletniego cyklu produkcyjnego musi spełniać najwyższe wymagania jakościowe. Wszystkie części rośliny muszą być pozbawione ran i śladów po świeżych cięciach o średnicach większych niż 1,5 cm. Rośliny powinny być wolne od szkodników i patogenów. Materiał nie może być przechowywany dłuższy czas w chłodni.
Wyboru drzew dokonuje w szkółce architekt krajobrazu bezpośrednio nadzorujący wykonanie projektu.
Po posadzeniu należy przeprowadzić drobne cięcia prześwietlające i formujące pod nadzorem architekta nadzorującego realizację projektu.
Fot.1. Staranny wybór materiału szkółkarskiego
Fot.2. Układanie elementów antykompresyjnch pod drzewo
Fot.3. Ogromne bryły drzew trzeba umieścić z dokładnością co do centymetra
Fot.4. Nowo posadzone drzewa na Krakowskim Przedmieściu
Rys. Schemat przygotowania miejsca pod drzewa
