Narzędzia wzrostu efektywności energetycznej

Działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej w wybranych krajach 

W Irlandii w ostatnich latach prowadzono dziesięć programów na rzecz efektywności energetycznej, skierowanych do sektora przemysłu. Jednym z nich jest Large Industry Energy Network (LIEN).To dobrowolna inicjatywa realizowana przez Sustainable Energy Ireland, skierowana do przemysłowych odbiorców energii, którzy legitymują się rocznymi wydatkami na energię przekraczającymi przynajmniej milion euro. W celu osiągnięcia istotnych oszczędności energetycznych, zrzeszeni przedsiębiorcy stosują szeroki wachlarz działań na rzecz efektywności energetycznej. Obejmują one zastosowanie innowacyjnych technologii energooszczędnych, jak również wdrażanie systemów zarządzania energią. Obecnie członkami LIEN jest prawie 100 największych irlandzkich zakładów przemysłowych. Łączne wydatki na energię przedsiębiorstw uczestniczących w programie sięgają 300 mln euro rocznie. Stanowi to ok. 40% rocznego ogólnego zużycia energii w sektorze przemysłowym w Irlandii.

Drugim działaniem w Irlandii realizowanym w programie na rzecz optymalnego zarządzania
w przedsiębiorstwach zapotrzebowaniem na energię elektryczną jest inicjatywaThe Winter Peak Demand Reduction Scheme. Została ona wdrożona w latach 2003/2004 i skierowana jest przede wszystkim do przedsiębiorców w celu ograniczenia zużycia energii elektrycznej
w okresie zimowym podczas godzin zapotrzebowania szczytowego. Program zarządzany jest przez operatora systemów przesyłowych EirGrid. Stanowi część systemu zapewniającego
w okresie od listopada do lutego bezpieczeństwo dostaw energetycznych w Irlandii. Dzięki podjętej inicjatywie możliwa jest redukcja zapotrzebowania na energię nawet do 100 MW podczas godzin zapotrzebowania szczytowego.

 

W Wielkiej Brytanii położony został równomierny nacisk na mechanizmy prawne, finansowe i zachęty podatkowe, mające na celu podniesienie efektywności energetycznej w przemyśle. W sumie można wyróżnić sześć głównych inicjatyw, które realizowane są równolegle. Dany zakład przemysłowy, chcąc zwiększyć efektywność energetyczną, może skorzystać z kilku wybranych przez siebie programów jednocześnie.

Jednym z nich jest program The Enhanced Capital Allowance Scheme, który stanowi system ulg inwestycyjnych. Zapewnia on przedsiębiorstwom w pierwszym roku inwestycji 100% ulgę podatkową na inwestycje w wysokoefektywne energetycznie urządzenia. Obecnie obejmują one technologię kogeneracji i wytwarzania chłodu oraz takie urządzenia jak kotły, silniki, oświetlenie, materiały izolacyjne rur i izolacje termiczne, spełniające podstawowe kryteria efektywności energetycznej. Usprawniony system ulg pozwolił na całkowite zwolnienie z podatku dochodowego kosztów inwestycyjnych, poniesionych na rzecz wdrażania energooszczędnych technologii podczas całego okresu trwania inwestycji.

Climate Change Levy (CCL) jest to podatek z tytułu zmian klimatu nałożony na działania związane z wykorzystaniem energii w przemyśle, handlu oraz sektorze publicznym. Paliwa stosowane w gospodarstwach domowych oraz w sektorze transportu nie podlegają opodatkowaniu. Zwolnione są również odnawialne źródła energii i technologia kogeneracji. Zapisy te mają na celu wsparcie wykorzystania tych technologii w przemyśle.

Z kolei Climate Change Agreements to program umów pozwalających przedsiębiorstwom
z wyznaczonych sektorów na częściowe zwolnienie z nałożonego podatku Climate Change Levy. W związku z tym, rząd wprowadził od 31 marca 2003 r., 80% zwolnienie
z nałożonego podatku tym sektorom, które zaakceptowały weryfikację swoich celów odnośnie zwiększenia efektywności energetycznej, jak również zadeklarowały redukcję emisji CO₂. Umowy z tytułu zmian klimatu zostały obecnie zawarte prawie ze wszystkimi istotnymi podsektorami, zaliczającymi się do najbardziej energochłonnych sektorów przemysłu i rolnictwa. Będą one obowiązywać do końca marca 2013 r.

 

Ciekawym niemieckim mechanizmem wsparcia finansowego inwestycji, mających na celu podniesienie efektywności energetycznej, jest specjalny fundusz efektywności energetycznej dla małych i średnich przedsiębiorstw. Został on utworzony w listopadzie 2007 r. na mocy porozumienia Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Technologii z bankiem KfW Förderbank. Możliwe do uzyskania dofinansowanie do działań w zakresie racjonalizacji użytkowania energii obejmuje możliwość zatrudnienia wyspecjalizowanej, profesjonalnej firmy konsultingowej lub indywidualnego doradcy energetycznego. Jego rolą jest pomoc w opracowaniu lub wykonanie audytu energetycznego zakładu oraz przygotowanie planu i zakresu działań związanych z modernizacją zakładu. Możliwe do uzyskania dofinansowanie to od 40 do 50% kosztów wykonania takiej usługi lub analizy, a jego wielkość nie może przekroczyć 1500 euro. Realizacją i koordynacją działań w Niemczech zajmuje się 31 regionalnych agencji poszanowania energii, które są praktycznie w całości finansowane z budżetu federalnego.

 

Ustawa o Racjonalnym Wykorzystaniu Energii jest jednym z głównych elementów legislacji, mających na celu ograniczenie zużycia energii w Japonii. Nakłada ona obowiązki prowadzenia systematycznych działań na wiele zakładów.

Wsparcie finansowe w postaci niskooprocentowanych kredytów jest dostępne dla projektów wprowadzających energooszczędne rozwiązania i wyposażenie. Kredytów dla dużych firm udziela Development Bank of Japan, w wysokości 40-50% kosztów. Z kolei małe i średnie przedsiębiorstwa kredytuje Japan Finance Corporation for Small and Medium Enterprise oraz National Life Finance Corporation.

Zachęty podatkowe obejmują alternatywnie: zwolnienie od podatku do wysokości 7% kosztu zakupu energooszczędnych urządzeń (nie więcej niż 20% należnego podatku dochodowego) lub specjalne, dodatkowe odpisy amortyzacyjne w wysokości 30% kosztu zakupu.

Organizacją wdrażającą energooszczędność w Japonii jest założone w 1978 r. centrum energooszczędności – Energy Conservation Center, Japan (ECCJ). Obszar działalności ECCJ obejmuje przemysł, sektor firm komercyjnych, gospodarstwa domowe i transport.

Działania na rzecz wdrażania energooszczędności w przemyśle obejmują m.in.: przeglądy zarządzania energią w zakładach oraz bezpłatne, krótkie audyty w małych
i średniej wielkości fabrykach (ok. 100 rocznie), organizację dorocznego konkursu na najlepsze działania w dziedzinie energooszczędności, a także przeprowadzanie egzaminów państwowych na licencję menedżera energii i odpowiednie szkolenia.

 

Jednym z bardzo wielu instrumentów i mechanizmów w istotnym zakresie stymulujących wzrost efektywności energetycznej w sektorach przemysłu w wielu krajach europejskich są tzw. dobrowolne zobowiązania (ang. voluntary agreements), określane też mianem dobrowolnych porozumień.

Stronami dobrowolnych zobowiązań są zakłady przemysłowe lub organizacje branżowe oraz rządy poszczególnych państw lub organizacje i instytucje upoważnione do ich reprezentowania. Przedmiotem porozumienia są zasady i warunki na jakich przemysł zobowiązuje się w określonej perspektywie czasowej przyczyniać się do realizacji zadań i kierunków polityki rządów w zakresie efektywności energetycznej i ochrony środowiska.

W kontekście stymulowania wzrostu efektywności energetycznej dobrowolne zobowiązania traktowane są jako narzędzie równorzędne z regulacjami prawnymi i legislacyjnymi.

 

 

Liczne przykłady krajów UE wskazują na bardzo dużą efektywność i skuteczność tych programów, w związku z tym są one regularnie modyfikowane, udoskonalane i przedłużane na kolejne okresy.

Podstawowym warunkiem skutecznego osiągnięcia zamierzonych celów jest tworzenie przez rządy motywacji dla przedsiębiorstw do podejmowania dodatkowych działań modernizacyjnych. Są one w znacznej części natury finansowej i obejmują m.in. bezpośrednią pomoc finansową, np. na pokrycie części kosztów wykonania różnego rodzaju ekspertyz i analiz technicznych, ulgi i preferencje w opłatach środowiskowych i/lub podatkach energetycznych, a także tworzenie warunków i mechanizmów ułatwiających pozyskiwanie środków na finansowanie inwestycji modernizacyjnych (często w postaci dopłat do odsetek od kredytów, tworzeniu preferencyjnych kredytów, poręczeń kredytów przez rządy). W zamian za to zakłady zobowiązują się do realizacji działań, które spowodują osiągnięcie w określonym czasie, wynegocjowanego w ramach porozumienia, określonego wzrostu poziomu efektywności energetycznej produkcji oraz uzyskanie wskazanych efektów ekologicznych. Należy podkreślić, że redukcja całkowitego zużycia energii nie jest podstawowym celem zawierania umów. Jest nim wzrost efektywności energetycznej produkcji (i związany z tym wzrost efektywności ekonomicznej) oraz wzrost jej konkurencyjności na rynku, co często traktowane jest również jako przejaw wspierania realizacji narodowych strategii rozwoju gospodarczego. Aspekt ten jest często podkreślany i można stwierdzić, że jest on traktowany co najmniej na równi z aspektem środowiskowym i bezpieczeństwem energetycznym.

Często zobowiązania, obejmują dodatkowo takie działania jak: opracowanie i wdrażanie systemów monitoringu i zarządzania energią, opracowanie i realizowanie długofalowych planów modernizacyjnych oraz wytyczenie perspektywicznych długoterminowych celów w zakresie wzrostu efektywności energetycznej. Ponadto zakłady zobowiązują się do przeprowadzenia szkoleń pracowników oraz podawania do publicznej wiadomości swoich zobowiązań oraz raportów z osiągniętych rezultatów w celu promocji systemu i efektywności energetycznej.

Bardzo często programy takie realizowane są równolegle z innymi programami pomocnymi w identyfikacji celów i potencjału możliwych do osiągnięcia efektów. Przykładem mogą być projekty typu Energy Best Practice, promowane i rozwijane bardzo intensywnie w ostatnim okresie w UE. Przykładem może być Holandia, gdzie programy te pełnią istotną rolę wspomagającą dla projektów „voluntary agreements”.

Jak wskazuje praktyka funkcjonujących w krajach UE programów, działania w sferze opracowywania, promocji i wdrażania powinny być, również w przypadku Polski, inicjowane przez rząd za pośrednictwem Ministerstwa Gospodarki.

Niestety, w Polsce przemysł nie może skorzystać z szerokiej gamy mechanizmów wsparcia efektywności energetycznej oferowanej w innych krajach europejskich. Dotychczas największą pomoc finansową ze środków publicznych na działania w zakresie efektywności energetycznej w przemyśle można było uzyskać z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz z regionalnych programów operacyjnych na lata 2007-2013. Niedawno pojawiły się też inne możliwości wsparcia procesu wzrostu efektywności energetycznej, a planowane są kolejne.

 

Fundusz pożyczkowy ARP 

Agencja Rozwoju Przemysłu utworzyła w czerwcu 2010 r. fundusz pożyczkowy, przeznaczony na finansowanie przedsięwzięć poprawiających efektywność energetyczną małych i średnich przedsiębiorstw. Pożyczki te będą służyć realizacji celów założonych w dokumencie rządowym „Polityka energetyczna Polski do 2030 roku”, wśród których na pierwszym miejscu wskazana jest poprawa efektywności energetycznej polskiej gospodarki. Udzielane są one ze środków funduszu zarządzanego przez Agencję Rozwoju Przemysłu na podstawie porozumienia zawartego z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości. O pożyczki mogą ubiegać się mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Mogą być z nich finansowane m.in. inwestycje prowadzące do zmniejszenia energochłonności w gospodarce energetycznej przedsiębiorstw, wprowadzające energooszczędne urządzenia i technologie, zwiększające udział energii odnawialnej i energii pozyskiwanej z odpadów lub wykorzystujące ciepło odpadowe. Ponadto wsparcie można uzyskać na audyty energetyczne oraz projekty techniczne prowadzące do realizacji przedsięwzięcia poprawiającego efektywność energetyczną, itp. Maksymalna wielkość pożyczki wynosi 300 000 zł.

 

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju uruchomił (w styczniu 2011 r.) Program Finansowania Rozwoju Energii Zrównoważonej w Polsce – PolSEFF (ang. Polish Sustainable Energy Financing Facility), skierowany do małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), zainteresowanych inwestowaniem w nowe technologie obniżające wydatki na energię. Aby ułatwić tego typu inwestycje udostępniono środki o łącznej wartości 150 mln euro, które będą dystrybuowane przez uczestniczące w programie lokalne banki i spółki leasingowe. Firmy z sektora MŚP mogą uzyskać w formie kredytu lub leasingu środki w wysokości do 1 mln euro. Wśród projektów realizowanych w ramach programu można wyróżnić cztery grupy inwestycji. Są to przedsięwzięcia pozwalające na osiągnięcie co najmniej 20% oszczędności oraz te zwiększające efektywność wykorzystania energii w budynkach, m.in. inwestycje w odnawialne źródła energii lub urządzenia podnoszące efektywność jej wykorzystania, które umożliwiają zmniejszenie zużycia energii w budynkach komercyjnych i administracyjnych MŚP o 30%. Ponadto w ramach projektu mogą być realizowane inwestycje w energię odnawialną, a także w przedsięwzięcia i urządzenia wybrane z listy technologii o wysokiej efektywności. Program umożliwia przedsiębiorcom dostęp do finansowania i wiedzy potrzebnej przy realizacji projektów pozwalających na redukcję kosztów, zwiększenie konkurencyjności i rentowności, podniesienie jakości produkcji, a także remont i modernizację aktywów. Program przewiduje też bezpłatne doradztwo w wyborze inwestycji. Możliwe jest również uzyskanie premii inwestycyjnej w wysokości 10% całkowitej kwoty inwestycji, a to dzięki prowadzonej przez Unię Europejską polityce zachęcania do redukcji emisji szkodliwych dla środowiska gazów cieplarnianych.

 

Program Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej – „Efektywne. wykorzystywanie energii”, będzie realizowany w latach 2011-2013. Na inwestycje poprzedzone audytami przeznaczonych zostanie 820 mln zł. W efekcie zużycie energii ma się zmniejszyć o 7%. Program skierowany jest dla firm, które rocznie zużywają nie mniej niż 50 GWh (gigawatogodzin) energii. Od stycznia br. przez kolejne trzy lata, w formie 70-procentowych dotacji na audyty energetyczne i elektroenergetyczne zostanie przeznaczonych 40 mln zł. Dotacją można sfinansować m.in. audyty źródeł ciepła, linii ciepłowniczych, budynków przemysłowych i procesów technologicznych. Z kolei od lipca br. do końca 2013 r. 780 mln zł będzie przeznaczonych w formie pożyczek (od 3,5 mln zł do 42 mln zł) na inwestycje m.in. w systemy zarządzania energią, budowę źródeł wykorzystujących energię odpadową, pompy ciepła, geotermię, turbiny wiatrowe, termomodernizację budynków, czy odzysk ciepła. Pożyczki będzie można uzyskać także na unowocześnienie procesów przemysłowych i inwestycje w racjonalne zużycie energii, m.in. na oszczędne silniki i sprężarki, czy energooszczędne systemy oświetleniowe.

 

Swoistego rodzaju Konstytucją Efektywności Energetycznej w Polsce będzie znajdująca się właśnie w procesie legislacyjnym ustawa o efektywności energetycznej. Wg projektu rozpatrywanego obecnie przez sejmową Komisję Gospodarki, przyszła ustawa określi: krajowy cel w zakresie oszczędnego gospodarowania energią, zadania jednostek sektora publicznego w zakresie efektywności energetycznej, zasady uzyskania i umorzenia świadectwa efektywności energetycznej, a także zasady sporządzania audytu efektywności energetycznej oraz uzyskiwania uprawnień audytora efektywności energetycznej.

Przewiduje się, że wejdzie ona w życie w 2011 r. (powinna w maju 2008 r.) i będzie funkcjonować do końca 2016 r., do czego obliguje Polskę dyrektywa 2006/32/WE w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. Głównym mechanizmem wsparcia procesu wzrostu efektywności energetycznej zapisanym w ustawie o efektywności energetycznej będzie system białych certyfikatów.

System obrotu zbywalnymi białymi certyfikatami opiera się na nałożeniu na grupę podmiotów działających na rynku energii (dystrybutorów lub sprzedawców detalicznych) obowiązku rozliczenia się z określonych oszczędności energii. Wywiązanie się z niego polega na przedstawieniu do umorzenia świadectw efektywności energetycznej (białych certyfikatów), opiewających na wymaganą ilość zaoszczędzonej energii.

 

 

Inwestor zainteresowany otrzymaniem papierów wartościowych, jakimi są świadectwa efektywności energetycznej, powinien wynająć specjalnego certyfikowanego przez prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (URE) audytora, który przeprowadzi audyt energetyczny wyznaczającymożliwe oszczędności powstałe w wyniku realizowanych przez niego przedsięwzięć. Prezes URE będzie organizował przetarg na uzyskanie prawa do emisji określonej ilości certyfikatów nominowanych w tonach oleju ekwiwalentnego (toe) energii pierwotnej, zaoszczędzonej dzięki inwestycjom proefektywnościowym. Każdy z inwestorów – uczestników przetargu – składał będzie ofertę ile certyfikatów (V_cert) chce uzyskać za przewidywane w audycie oszczędności (V_oszcz). Wygrywać przetarg będą ci, którzy zaproponują najwyższą wartość współczynnika: φ = V_oszcz/ V _cert.

Ze względu na minimalizację kosztów obsługi systemu minimalna wartość świadectwa efektywności energetycznej będzie wynosić 10 toe. Po wykonaniu zgodnie z audytem inwestycji przynoszącej oszczędności energii będzie można zbyć te świadectwa na Towarowej Giełdzie Energii. Białe certyfikaty są stosowane we Francji, Włoszech, Wielkiej Brytanii i Australii, ale tylko polski projekt zakłada wydawanie certyfikatów w tak szerokim zakresie, czyli nie tylko za zmniejszenie zużycia energii, ale również ograniczanie strat w przesyle i dystrybucji oraz działania mające na celu zmniejszenie zużycia energii na potrzeby własne w sektorze jej pozyskiwania i wytwarzania.

Przedstawione powyżej opisy mechanizmów wspierających efektywność energetyczną budzą pewną nadzieję na osiągnięcie przez Polskę większych sukcesów w tej dziedzinie niż dotychczas. Jednak wyrównanie poziomu efektywności energetycznej gospodarki polskiej z poziomami starych krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE-15) wymagać będzie dużych nakładów finansowych. Potencjał efektywności gospodarki Polski daje możliwości redukcji zużycia energii pozwalające na realizację zarówno celu dyrektywy 2006/32/WE, jak i celów określonych przez Unię Europejską na 2020 r. Potrzebne są jednak konsekwentne działania polityków w zakresie tworzenia mechanizmów prawnych wzrostu efektywności energetycznej, szczególnie w przemyśle i budownictwie.